خبر دادن از آیات خدا

اَلا اِنَّهُ الْمُخْبِرُ عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمُشَیِّدُ لِاَمْرِ آیاتِهِ

آگاه باشید! او حکایت از پروردگارش کند و از او خبر دهد و نشانه‌های او را برافراشته سازد.

<< قبلی بعدی >>

ارتباط با خداوند از لازمه‌های امام معصوم علیه السلام است. علاوه بر احاطهٔ علمی امام زمان علیه السلام بر همه چیز به اذن الهی و همچنین مقام عصمت، برای برافراشته ساختن نشانه‌های خداوند و اجرای یک حکومت عدالت گستر در تمام عالم، ارتباط با خداوند به صورت وحی عام برای امام علیه السلام وجود دارد و اینکه پیامبر صلی الله علیه وآله در توصیف امام زمان علیه السلام می‌فرمایند: «الا انَّهُ الْمُخْبِرُ عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ» بدین معناست که بدانید آخرین وصی من همچون دیگر اوصیاء بعد از من، از طریق وحی عام با خداوند در ارتباط هستند و اوامر الهی را دریافت کرده و به مردم می‌رسانند برای تبیین این مطلب لازم است «وحی رسالی» و «وحی عام» مورد بررسی دقیق قرار گیرد که در ذیل به آن می‌پردازیم:

واژه وحی، اهمّیت ویژه‌ای در آموزه‌های عقیدتی و کلامی دارد و دارای انواع و مراتبی است؛ که بالاترین آن وحی خاص است که ویژه پیامبر خدا است. این نوع از وحی، بعد از پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله منقطع شد. اما این‌که مقصود از تعابیری چون «عَیْبَةُ وَحْیِ الله‏»، «تَراجِمَة وَحْیِ اللّه»، و «مَهْبَطِ الوَحْی»، برای ائمه اطهار علیهم السلام، چیست، می‌توان به چند معنا اشاره کرد:

۱. تعبیرهای «عَیْبَةُ وَحْیِ الله‏» و «مهبط الوحی»؛ بیانگر مرتبه وحی عام است؛ یعنی الهام و ارتباط با جهان غیب توسط انسان‌های ویژه و کامل؛ مانند ائمه اطهار علیهم السلام. در این نوع و مرتبه از وحی؛ شریعت و احکام الهی، ابلاغ نمی‌شود.

نمونه این افراد، مادر حضرت موسی علیه السلام است:

«و به مادر موسی علیه السلام وحی کردیم که: او را شیر ده، و چون بر او بیمناک شدی، او را به دریا بیفکن و نترس و اندوه مدار، که او را به تو بازمی‌گردانیم و از فرستاده شدگانش قرار می‌دهیم». وحی به مادر موسی علیه السلام، دستوری برای نگهداری فرزند، و نیز بشارتی درباره آینده موسی علیه السلام بود که وی در زمره پیامبران خواهد بود و هیچ‌گونه سخنی از شریعت و آیین جدید نیست. وحی عام (الهام)، هرگز قطع نشده است و امامان و انسان‌های کامل، هماره از این نعمت، بهره‌مند هستند.

بر اساس صریح قرآن، هم به مادر حضرت موسی علیه السلام وحی شد و هم به مادر حضرت عیسی علیه السلام و هیچ‌کدامشان پیامبر نبودند.

در همین راستا، چنانچه وحی را در تعابیر «مَهْبِط الوحی»، و «عیبة وحی الله» به معنای الهام و علم غیب بدانیم، در این صورت، امامان علیهم السلام، «جایگاه و ظرف فرود وحی» شمرده می‌شوند. برخی از یاران ائمّه علیهم السلام درباره چگونگی ارتباط امام با عالم نهان، پرسش‌هایی مطرح می‌کردند و گویی نوعی تعجّب، در کلام آنان بوده است. امامان نیز در موارد گوناگون، چنین رابطه‌ای را توضیح می‌دادند و آن را مانندِ وحی به مادر موسی علیه السلام می‌دانستند؛ چنان‌که در روایات می‌خوانیم:

حارث بن مُغیره از امام صادق علیه السلام می‌پرسد: چگونه به قلب یا گوش امام، القا می‌گردد؟ و پاسخ می‌شنود: «وَحْیٌ کَوَحْی امِّ موسی»؛ وحی‌ای است همانند وحی [به‏] مادر حضرت موسی.

وحی به معنای الهام و ارتباط با غیب درباره امامان علیهم السلام، بر اساس مراتب وحی، هیچ‌گونه استبعادی ندارد، بلکه می‌توان گفت که ویژه آن بزرگواران هم نیست، بلکه انسان‌های کامل را نیز در بر می‌گیرد؛ که گاهی در روایات به «محدَّث» (به فتح و تشدید دال) تعبیر می‌شود.

امام صادق علیه السلام در این‌باره می‌فرماید:

عَلِیٌّ مُحَدَّثاً وَ کَانَ سَلْمَانُ مُحَدَّثاً؛ علی علیه السلام، محدَّث بود و سلمان هم محدَّث بود. راوی می‌پرسد: نشانه محدّث چیست؟ امام علیه السلام پاسخ می‌دهد: یَأتیهِ مَلَکٌ، فَیُنکِتُ فِی قَلبِهِ کَیتَ وَ کَیتَ؛ فرشته‌ای نزد او می‌آید و به دلش، چنین و چنان، الهام می‌کند.

محدَّث بودن یکی از مقامات انسان‌های والا است که به آنها الهام می‌شود یا فرشتگان با او سخن می‌گویند، ولی پیامبر نیستند.

در همین راستا، در آیه۱۱۱سوره مائده می‌بینیم که حواریون حضرت عیسی علیه السلام نیز توانایی دریافت مرتبهای از وحی را داشتند.

بر اساس آیات ۱۲ سوره فصلت و ۵ سوره زلزال، آسمانها و زمین نیز قابلیت دریافت وحی را دارند.

مفهوم وحی آنچنان گسترده و دارای مراتب مختلف است که مانند آنچه در آیات ۱۱۲ و ۱۲۱ سوره انعام می‌بینیم، به وسوسه شیاطین نیز در یک نگاه، می‌توان وحی گفت. سخن گفتن زکریا با قومش و با زبان اشاره نیز در آیه ۱۱ سوره مریموحی نامیده شده است.

امام صادق علیه السلام - در حضور گروهی از مردم کوفه - فرمود:

شگفت است که مردم می‌پندارند تمام علمشان را از رسول خدا صلی الله علیه وآله گرفته به آن آگاه شده و هدایت شده‌اند و در عین حال بر این باورند که اهل‌بیت آن‌حضرت از علم رسول خدا صلی الله علیه وآله بهره نگرفته‌اند. در حالی که ما؛ اهل‌بیت و ذرّیّه پیامبریم، در منازل ما وحی نازل شده و علوم نبوی از طریق ما به مردم رسیده است، آیا آنها بر این باورند که عالم و هدایت یافته‌اند و ما به جهالت و ضلالت افتاده‌ایم؟! بی‌تردید این محال است.

در مسائلی مانند علم به رزق‌ها، علم به سعادت و شقاوت برخی از انسان‌ها و… به امامان علیهم السلام وحی (الهام) می‌شود. چنان‌که در روایتی، امام موسی بن جعفر علیه السلام می‌فرماید:

دانش ما به سه گونه: گذشته، آینده و پدید شونده است. گذشته، که تفسیر شده است [یعنی اخبار گذشته را پیامبر صلی الله علیه وآله برای ما توضیح داده است] و آینده، که [در «جامعه» و «مصحف» نزد ما] نوشته شده است و پدید شونده، که از راه الهام به دل و تأثیرِ در گوش است و این، بهترین دانش ما است و پس از پیامبر ما، دیگر پیامبری نیست.

در این روایت، امام کاظم علیه السلام علمی را که خداوند از راه الهام به قلب آنان - که نوعی وحی است – بالاترین درجه علم خود می‌نامند؛ بنابراین، علم اختصاصی امامان همان است که به آنها الهام می‌شود و از دو نوع دیگر افضل است.

بنابراین، ارتباط امامان با عالم نهان را نمی‌توان انکار کرد و آنانی که در محضر رُبوبی مقرّب‌اند، به آنها وحی به معنای الهام و علم غیب می‌شود.

۲. از دیدگاه برخی عالمان اسلامی؛ با آن‌که وحی خاص، تنها ویژه پیامبران است، اما از آن‌جا که اهل بیت علیهم السلام در خاندانی می‌زیسته‌اند که وحی در میان آنان نازل می‌شده، به گونه مَجازی، به آنها هم «مَهْبِط الوَحْی» (جایگاه فرود وحی) می‌گویند.

۳. «تراجمة وحی الله»؛ یعنی مفسّر و تبیین‌کننده علوم و معارف الهی. وحی، نیازمند مترجمانی است که به خوبی آن را دریابند و برای انسان‌های عادی، تبیین و تفسیر نمایند. خداوند، اهل‌بیت علیهم السلام را برگزید تا آنچه بر انبیای پیشین وحی شده بود، و نیز قرآن و احادیث قدسی را تفسیر نمایند و ظرافت‌های آنها را آشکار سازند؛ چرا که تنها امام معصوم است که به همه مراتب وحی الهی، آگاهی دارد و سایر مردم نمی‌توانند تمامِ مفاهیم آن را دریابند.در روایتی، امیرالمؤمنین علی علیه السلام در جریان تحمیل حکمیّت بر ایشان، قرآن را کتاب صامت (خاموش)، معرّفی کرده و خود را مفسّر و تبیین کننده آن دانسته و فرموده است:

این، کتابِ خاموشِ خدا است و من، سخنگوی اویم. پس به کتابِ گویای خدا، دست بیاویزید و حکم کردن بر اساس کتاب خاموش خدا را وانهید؛ چرا که جز من، سخنگویی برای آن نیست.

یعنی هیچ‌کس غیر از خاندان وحی، نمی‌تواند حقیقت قرآن را دریابد. امام باقر علیه السلام، سخن کسانی را که می‌پندارند همه قرآن را دریافته‌اند، ادّعای صِرف می‌داند و می‌فرماید: کسی غیر از اوصیای خدا نمی‌تواند ادّعا کند که همه قرآن، ظاهر و باطنش را گِرد آورده است.

بنابراین، وحی انواع و مراتب مختلفی دارد و ائمه اطهار علیهم السلام می‌توانند برخی مراتب آن را دریافت کنند. به علاوه؛ حضرات معصومین علیهم السلام تبیین‌کننده وحی نیز هستند. و برخی از تعابیر ذکر شده، ناظر به همین مقام الهی است.