سنایی غزنوی

سنائی

اطلاعات فردی
نام کامل	ابوالمجد مجدود بن آدم
سرشناسی	شاعر، عارف و حکیم قرن پنجم و ششم هجری
تولد	حدود ۴۷۳ ق، غزنین
وفات	حدود ۵۴۵ یا ۵۵۵ ق، غزنین
محل دفن	غزنین
اطلاعات علمی
تحصیلات	ادبیات، عرفان، حکمت، تفسیر، حدیث، فقه، منطق، کلام، طب، نجوم
مذهب	اهل تصوف
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	شعر عرفانی و صوفیانه
علت شهرت	نخستین شاعر بزرگ صوفی که مضامین عرفانی را در شعر فارسی مطرح کرده است

ابوالمجد مجدود بن آدم، مشهور به سنایی غزنوی، شاعر و عارف بزرگ قرن پنجم و ششم هجری و نخستین شاعری است که مفاهیم عرفانی و تصوف را در قالب شعر فارسی مطرح کرد. او از بزرگان ادبیات و عرفان ایران است و تأثیر عمیقی بر شاعران پس از خود مانند مولوی داشته است.

زندگینامه

سنایی غزنوی، از شاعران برجسته اواسط قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری قمری است که به احتمال زیاد در سال ۴۷۳ هجری قمری در شهر غزنین متولد شده است. آثار و نوشته‌های تذکره‌نویسان نشان می‌دهد که او حدود ۶۲ سال در دیار خود زنده بوده و در همان‌جا وفات یافته است. سنایی هم‌عصر مسعودبن ابراهیم، پسر نیل بهرام شاه غزنوی، و از خاندان شریف و بزرگ بوده که پدرش آدم، شخصی محترم و سرشناس بود. به گفته جامی، شاعر و عارف قرن نهم، سنایی نسبت‌هایی با بزرگان عرفان مثل شیخ رضی بن لالا داشته و معلم فرزندان ثقه‌الملک طاهر، وزیر معروف، بوده است.

سنایی طی دوران زندگی خود، چه در زمان حیات و چه پس از مرگ، جایگاه بسیار والایی در میان شاعران و ادیبان داشته است و بسیاری از هم‌عصران و شاعران پس از او، او را برابر یا بالاتر از بزرگان ادب فارسی چون عنصری، معزی و رودکی دانسته‌اند. سیدالدین محمد عوضی در تذکره‌لباب الباب او را استاد حکما و خاتم شهداء نامیده و جامی نیز وی را یکی از بزرگان صوفیه دانسته که آثارش به ویژه کتاب «حدیقه الحقیقه» گواهی بر شمائت و کمال او در شعر، حکمت، عرفان، منطق و علوم دینی است. دولتشاه سمرقندی نیز سنایی را از بزرگان دین و اشراف روزگار معرفی کرده است. مولوی او را به عنوان «حکیم غزنوی» می‌شناسد و از او یاد کرده است.

سنایی را نخستین شاعری می‌دانند که مفاهیم و اصطلاحات عرفانی و تصوف را در قالب شعر مطرح کرده است و به همین دلیل او را در کنار فریدالدین عطار نیشابوری و جلال‌الدین محمد بلخی یکی از سه چهره بزرگ شعر و عرفان فارسی می‌شمارند.

در مورد دین و مذهب سنایی اختلاف نظرهای زیادی هست؛ وی در اشعار خود به اهل بیت علیهم السلام علاقه و ارادت نشان داده و برخی پژوهشگران، او را شیعه دانسته‌اند. مدرس تبریزی در کتاب «ریحانة الأدب» درباره ادعای شیعه بودن سنایی بر اساس شعرهای او در «حدیقة الحقیقه» و دیوان اشعار سنایی بحث کرده است. همچنین شیخ عباس قمی با استناد به اشعار سنایی که خلافت امام علی علیه السلام را تأیید می‌کند، معتقد است که سنایی شیعه بوده و به دلیل شرایط زمان تقیه می‌کرده است. افندی نیز با ارجاع به ابیاتی که اشاره به حدیث غدیر دارد، سنایی را شیعه قلمداد کرده است.

از سوی دیگر، برخی پژوهشگران از جمله رسول جعفریان، معتقدند سنایی در کتاب «حدیقة الحقیقه» دیدگاه وحدت‌گرایانه‌ای دارد و اشعارش به گونه‌ای است که ستایش از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، خلفاء، امامان شیعه و حتی ابوحنیفه و شافعی را شامل می‌شود و بنابراین مذهب دقیق او را نمی‌توان به سادگی تعیین کرد.

در بخشی از اشعار سنایی که ظاهراً پاسخ به سوالات سلطان سنجر درباره مذهبش است، امام علی علیه السلام به عنوان «مدینه العلم» شناخته شده و او را تنها شایسته امامت دانسته است. همچنین از غصب حق حضرت زهرا سلام الله علیها در ماجرای فدک یاد کرده و بر مذهب جعفری تأکید داشته است.

تألیفات

برخی از آثار سنائی عبارت‌اند از:

• «حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة (الهی‌نامه/فخری‌نامه)»
• «سیر العباد إلی المعاد»
• «طریق التحقیق»
• «کارنامه بلخ (مطایبه‌نامه)»
• «عشق‌نامه»
• «عقل‌نامه»
• «تجربة العلم»
• «غریب‌نامه»
• «رساله اعتراض»
• «رساله مقدمه نثری»
• «نامه‌ها (مکاتیب) سنائی»

اعتراف به مفاد حدیث غدیر

بسیاری از دانشمندان بزرگ اهل سنت به دلالت حدیث غدیر به امامت امیرالمؤمنین علیه السلام تصریح کرده، و آشکارا بر مطلوب شیعه تنصیص کرده‌اند! از جمله مجدود بن آدم سنایی، حکیم ابوالمجد است.

سنایی در مدح امیرالمؤمنین علیه السلام سروده است:

نایب مصطفی به روز غدیر

کرده بر شرع خود مر او را میر

این شعر صریح است که پیامبر صلی الله علیه و آله در روز غدیر علی علیه السلام را نایب خود و امیر شرعش گرداند.

حکیم سنایی از عالمان و عارفان بزرگ اهل سنت است و عبدالرحمن بن احمد جامی در «نفحات الأنس» وی را ستوده، و از کتاب او «حدیقة الحقیقة» یاد کرده و از آن به نیکی سخن گفته است.