راویان حدیث غدیر از صحابه

الف. راويان حديث غدير از صحابه

در اين بخش راويان حديث غدير از صحابه -  كه ۱۴۷ نفر هستند -  را همراه با كتاب يا كتبى كه حديث غدير را از آن صحابى نقل كرده ‏اند مى‏ آوريم:

۱. ابن‏ ارقم

مغازلى در «المناقب» و ابن ‏طاووس در «الطرائف» و مجلسى در «بحار الانوار» و ابن ‏بطريق در «العمدة» حديث غدير را از فردى به نام ابن ‏ارقم نقل كرده ‏اند.

۲. ابو بسطام خادم اسامة بن زيد

ابن ‏عساكر حديث غدير را از ابو بسطام نقل كرده است.

۳۴.جرير بن حميد حميرى

جعابى در «نخب المناقب» حديث غدير را از وى نقل كرده است.

۳۶. جُندب انصارى

شهاب ‏الدين در «تشنيف الآذان» حديث غدير را از او نقل كرده است.

۴۱. حبّاب بن عتبه

جعابى در «نخب المناقب» وى را از راويان حديث غدير معرفى كرده است

۵۴ . خويلد (خالد) بن خالد بن محرث هذلى، ابوذويب(م در خلافت عثمان)

وى از شعراى زمان جاهليت و عصر اسلام است.

۵۶. رفاعة بن رافع انصارى

ابن‏ عقده در كتاب «الموالاة» و جعابى در «نخب المناقب» حديث غدير را از او نقل كرده ‏اند.

۵۷. رفاعة بن عبدالمنذر انصارى

ابن ‏عقده در كتاب «الموالاة» و جعابى در «نخب المناقب» و منصور رازى در «كتاب الغدير»حديث غدير را از رفاعة بن عبدالمنذر انصارى نقل كرده ‏اند. در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.

۵۹ . زيد بن ارقم انصارى خزرجى (م ۶۶ يا ۶۷ يا ۶۸ ق)

احمد بن حنبل در سه مورد از مسند خود حديث غدير را از زيد بن ارقم روايت نموده است. هم چنين در مدارک زير حديث غدير را از او نقل كرده ‏اند؛ كه بعضاً همراه با بيان ماجراى غدير و يا حديث ثقلين است، و در بعضى مدارک با چند نقل و اسناد متعدد آمده است

۶۳. زيد بن عبداللَّه انصارى

ابن‏ عقده در كتاب «الموالاة» حديث غدير را از زيد بن عبداللَّه انصارى نقل كرده است.

۹۱. عبداللَّه بن بديل بن ورقاء، سيد خزاعه

در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏ عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه، از جمله كسانى كه در مناشده حضرت به حديث غدير گواهى دادند عبداللَّه بن بديل است.

۹۸.عبد الله بن عبد الاسد (ابی عاد الاسد)بن هلالی مخزومی ،برادر رضاعی پیامبر صلی الله علیه و آله و همسر ام سلمه

ابن عقده در الموالاة حدیث غدیر را از او نقل کرده است.

۱۰۵. عثمان بن حنيف اوسى انصارى

ابن ‏عقده در كتاب «الموالاة» و جعابى در«نخب المناقب»نیز حديث غدير را از وى نقل كرده ‏اند.

۱۰۷. عدى بن حاتم طائى، ابوطريف(م ۶۸ ق) ۱۰۸. عروة بن ابى‏الجعد ازدى بارقى ۱۰۹. عطية بن بسر مازنى

جعابى در «نخب المناقب» حديث غدير را با ذكر سند از عطية بن بسر روايت كرده ‏است.

110. عقبة بن عامر جهنى )م 60 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« نقل كرده كه عقبة بن عامر از كسانى است كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه به حديث غدير گواهى دادند. همچنين جعابى در »نخب المناقب« و قاضى در »تاريخ آل‏محمدعليهم السلام« او را در شمار راويان حديث غدير ثبت كرده است.××× 5 كتاب الولاية: ص 196 ح 30. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. تاريخ آل‏محمدعليهم السلام: ص 67 . ×××

در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از عقبة بن عامر نقل كرده است.××× 6 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

111. عقبة بن عمرو بدرى، ابومسعود

جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از وى نقل كرده است.

112. على بن ابى‏طالب‏عليه السلام، اميرالمؤمنين

اميرالمؤمنين‏عليه السلام در چند مورد و به چند شكل حديث غدير را بيان فرموده است:

الف. شعر حضرت در غدير كه حديث غدير هم در آن آمده، و راويان مورد وثوق و اعتماد آن را ذكر نموده‏اند.

ب. احتجاج آن حضرت به حديث غدير در روز شورى.

ج. احتجاج آن حضرت به حديث غدير در جنگ جمل.

د. احتجاج آن حضرت به حديث غدير و سوگند دادنش براى گواهى دادن به آن در رحبه كوفه.

ه  . نقل حديث غدير به طور كلى.

حديث غدير به روايت حضرت و در موارد ياد شده در مدارك زير آمده است:

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« ، جعابى در »نخب المناقب« ، خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« ، احمد بن حنبل در مسند، ابن‏كثير در »البداية و النهاية« ، هيثمى در »مجمع الزوائد« ، سيوطى در »جمع الجوامع« و »تاريخ الخلفاء« ، ابن‏حجر در »تهذيب التهذيب« و »المطالب العالية« ، بدخشانى در »نزل الابرار« ، »مفتاح النجا« ، طحاوى در »مشكل الآثار« ، متقى هندى در »كنز العمال« ، حاكم در »المستدرك« ، طبرانى در »المعجم الكبير« ، ضياء مقدسى، محاملى در »الامالى« . وصابى در »الاكتفاء« ، »سنن ابن‏ابى‏عاصم« ، »سنن سعيد بن منصور« ، ذهبى در »ميزان الاعتدال« ، حموينى در »فرائد السمطين« ، »حلية الاولياء« ، عقيلى در »الضعفاء الكبير« ، ابن‏عساكر در »تاريخ مدينة دمشق« ، ابن‏مغازلى در »المناقب« .××× 1 كتاب الولاية: ص 156 ح 2 و ص 163 ح 9 و ص 196 ح 30 و ص 198 ح 31 و ص 236 ح 73 و ص 237 ح 74 و ص 241 ح 81 . مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. مسند احمد: ج 1 ص 152. البداية و النهاية )ابن‏كثير( : ج 2 ص 348. مجمع الزوائد )هيثمى( : ج 9 ص 107. تاريخ الخلفاء )سيوطى( : ص 114. تهذيب التهذيب )ابن‏حجر( : ج 7 ص 337. المطالب العالية: ج 4 ص 65 ح 3973. نزل الابرار )بدخشانى( : ص 20. مشكل الآثار )طحاوى( : ج 2 ص 307. البداية و النهاية )ابن‏كثير( : ج 5 ص 211. كنز العمال )متقى هندى( : ج 6 ص 406 399 397 154. ميزان الاعتدال )ذهبى( : ج 2 ص 303. حلية الاولياء: ج 9 ص 64 . الضعفاء الكبير: ج 3 ص 271 ح 1276. ترجمة الامام على‏عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق: ج 2 ص 25 ح 525 و ص 27 ح 528  527 و ص 28 ح 529 و ص 30 ح 534 . مناقب على بن ابى‏طالب‏عليه السلام: ص 21 ح 29. ×××

در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از اميرالمؤمنين‏عليه السلام نقل كرده است.××× 1 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

113. عمّار بن ياسر عنسى، ابواليقظان )م 37 ق(

نصر بن مزاحم در »كتاب صفّين« و در »شرح نهج‏البلاغة« ، احتجاج عمّار بن ياسر بر عمرو بن عاص به حديث غدير را نقل كرده‏اند.

همچنين ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و حموينى »فرائد السمطين« و خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« و شمس‏الدين جزرى در »اسنى المطالب« و حسكانى در »شواهد التنزيل« و سيوطى در »الدرّ المنثور« و هيثمى در »مجمع الزوائد« او را در شمار راويان حديث غدير از صحابه ذكر كرده‏اند. او از ركبان است كه براى اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير شهادت دادند.××× 2 كتاب صفّين )نصر بن مزاحم( : ص 186. كتاب الولاية: ص 191 ح 23. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. شرح نهج‏البلاغة: ج 2 ص 273. فرائد السمطين )حموينى( : ص 58 باب 40. اسنى المطالب )جزرى( : ص 4. شواهد التنزيل: ج 1 ص 223 ح 231. الدرّ المنثور: ج 2 ص 293. مجمع الزوائد: ج 7 ص 17. ×××

در كتب شيعه نيز سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« و ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 3 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

114. عمارة بن حزم خزرجى انصارى

حافظ هيثمى در »مجمع الزوائد« و سيوطى در »تاريخ الخلفاء« و بدخشانى در »مفتاح النجا« و »نزل الابرار« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 4 مجمع الزوائد )هيثمى( : ج 9 ص 107. تاريخ الخلفاء )سيوطى( : ص 65 . نزل الابرار: ص 51 . ×××

115. عمران بن حصين خزاعى كعبى، ابونجيد )م 52 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« حديث غدير را از عمران بن حصين روايت كرده است. همچنين مولوى محمدسالم بخارى و ترمذى نموده و خطيب خوارزمى و شمس‏الدين جزرى در »اسنى المطالب« حديث غدير را از عمران بن حصين نقل كرده‏اند.××× 1 كتاب الولاية: ص 255. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. اسنى المطالب: ص 48. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

116. عمر بن ابى‏سلمة بن عبدالاسد مخزومى، ربيب پيامبرصلى الله عليه وآله، پسر ام‏سلمه )م 83 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از عمر بن ابى‏سلمه روايت كرده‏اند.××× 3 كتاب الولاية: ص 255. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ××× در كتب شيعه نيز سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« و ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از عمر بن ابى‏سلمة نقل كرده‏اند.××× 4 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

117. عمر بن خطاب عدوى )م 23 ق(

در مدارك زير حديث غدير از عمر بن خطاب روايت شده است: ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« ، جعابى در »نخب المناقب« ، ابن‏مغازلى در »المناقب« ، سمعانى در »فضائل الصحابة« ، محب‏الدين طبرى در »الرياض النضرة« ، احمد بن حنبل در »المناقب« ، ابن‏سمان، »ذخائر العقبى« ، محمد خوارجه پارسا در »فصل الخطاب« ، خطيب خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« ، ابن‏كثير شامى در »البداية و النهاية« ، ابن‏جرير طبرى در »كتاب غدير خم« ، شمس‏الدين جزرى در »اسنى المطالب« ، شهاب‏الدين همدانى »مودة القربى« ، قندوزى حنفى در »ينابيع المودة« ، ابن‏عساكر در »تاريخ مدينة دمشق« ، مناوى در »فيض القدير« ، ابن‏حجر هيتمى در »الصواعق المحرقة« .××× 1 كتاب الولاية: ص 155 ح 1. مناقب آل ابى ابى‏طالب‏عليه السلام: ج 2 ص 228. مناقب على بن ابى‏طالب‏عليه السلام )ابن‏مغازلى( : ص 22 ح 31 و ص 27 ح 39. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. الرياض النضرة )محب‏الدين طبرى( : ج 2 ص 244 161. ذخائر العقبى: ص 67 . البداية و النهاية: ج 5 ص 213 و ج 7 ص 349. ينابيع المودة: ص 249. ترجمة الامام على‏عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق: ج 2 ص 79 ح 581 و ص 82 ح 585  584 . فيض القدير: ج 6 ص 218. الصواعق المحرقة: ص 177 42. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« و مجلسى در »بحار الانوار« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 140. بحار الانوار: ج 37 ص 196 ح 79. ×××

118. عمرو بن حريث قرشى مخزومى )م 55 يا 98 ق(

جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 3 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ×××

119. عمرو بن حمق بن كاهن خزاعى كوفى )م 50 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و خوارزمى در مقتلش حديث غدير را از عمرو بن حمق روايت كرده‏اند.××× 4 كتاب الولاية: ص 195 ح 29. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

120. عمرو بن ذى‏مرّ

هيثمى در »مجمع الزوائد« و شهاب‏الدين در »تشنيف الآذان« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 6 مجمع الزوائد )هيثمى( : ج 9 ص 104. تشنيف الآذان )شهاب‏الدين( . ×××

121. عمرو بن شراحيل

ابن‏اثير در »اسد الغابة« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 7 اسد الغابة: ج 4 ص 114. ×××

122. عمرو بن شرحبيل

خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« عمرو بن شرحبيل را از جمله راويان حديث غدير از صحابه به شمار آورده است.××× 1 مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. ×××

123. عمرو بن عاص بن وائل سهمى )م 43 يا 47 يا 48 يا 51 ق(

يكى از شعراى غدير عمرو بن عاص است. همچنين ابن‏قتيبه در »الامامة و السياسة« ماجراى استدلال و احتجاج شخصى به نام »برد« با حديث غدير بر عمرو عاص و اعتراف او را نقل كرده است. خوارزمى نيز در »المناقب« نامه‏اى كه عمرو در مورد حديث غدير به معاويه نوشت را روايت كرده است.××× 2 الامامة و السياسة: ص 93، و در چاپ ديگر: ج 1 ص 109. المناقب )خوارزمى( : ص 126. ×××

124. عمرو بن مرّه جهنى، ابوطلحه، ابومريم )م در خلافت معاويه(

احمد بن حنبل و طبرانى در »المعجم الكبير« حديث غدير را از عمرو بن مره روايت كرده‏اند. همچنين در مدارك زير حديث غدير را از او نقل كرده‏اند: »كنز العمال« ، ابراهيم وصابى شافعى در »الاكتفاء« ، محمد صدر عالم در »معارج العلى« ، بدخشانى در »مفتاح النجا« ، »نزل الابرار« .××× 3 المعجم الكبير: ج 5 ص 192 ح 5059 . كنز العمال: ج 11 ص 610 ح 32951. ×××

125. فاطمه بنت حمزة بن عبدالمطلب

ابن‏عقده و جعابى در »نخب المناقب« و منصور رازى در »كتاب الغدير« حديث غدير را از فاطمه بنت حمزه روايت كرده است.××× 4 كتاب الولاية: ص 255. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

126. فاطمه‏عليها السلام بنت محمدصلى الله عليه وآله، صديقه )م 11 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب الناقب« و منصور رازى در »كتاب الغدير« و شهاب‏الدين همدانى در »مودة القربى« حديث غدير را از حضرت زهراعليها السلام روايت كرده‏اند. همچنين ابوموسى اصفهانى در »نزهة الحفاظ« و جزرى شافعى در »اسنى المطالب« و حافظ مقدسى احتجاج حضرت به حديث غدير را نقل كرده‏اند.××× 1 كتاب الولاية: ص 242 ح 83 . مناقب على بن ابى‏طالب‏عليه السلام: ج 2 ص 228. نزهة الحفاظ: ض 65 . اسنى المطالب: ص 51  50 . ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

127. فضل بن عباس

سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 3 كتاب سليم بن قيس الهلالى: ص 231. ×××

128. فضلة )نضلة( بن عتبه )عبيد( اسلمى، ابوبرزه )م 65 ق(

ابن‏عقد در كتاب »حديث الولاية« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از فضلة بن عتبه روايت كرده است.××× 4 كتاب الولاية: ص 255. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

129. قيس بن ثابت بن شماس انصارى

قيس بن ثابت از جمله كسانى است كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در كوفه به حديث غدير شهادت داد. همچنين ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و ابن‏اثير در »اسد الغابة« و ابن‏حجر در »الاصابة« و محمد صدر عالم در »معارج العلى« حديث غدير را از قيس بن ثابت نقل كرده‏اند.××× 6 كتاب الولاية: ص 241 ح 81 . اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 1 ص 368. الاصابة )ابن‏حجر( : ج 1 ص 305. ××× در كتب شيعه نيز سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« و ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 7 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

130. قيس بن سعد بن عباده انصارى خزرجى )م 59 يا 60 ق(

قيس بن سعد بن عباده يكى از شعراى غدير، و نيز يكى از كسانى است كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در كوفه براى حضرت شهادت داد. همچنين او به حديث غدير بر معاوية بن ابى‏سفيان احتجاج كرده است. از جمله كسانى كه حديث غدير را از او نقل كرده‏اند جعابى در »نخب المناقب« است.××× 1 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ×××

در كتب شيعه نيز سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« و حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 كتاب سليم بن قيس الهلالى: ج 2 ص 777 ح 26. ×××

131. قيس بن عاصم

جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 3 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ×××

132. كعب بن عجره )عجزه( انصارى مدنى، ابومحمد )م 51 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از كعب بن عجره روايت كرده‏اند.××× 4 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

133. مالك بن حويرث ليثى، ابوسليمان )م 74 ق(

احمد بن حنبل در »المناقب« و ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« حديث غدير را از مالك بن حويرث روايت كرده‏اند. همچنين در مدارك زير حديث غدير را از او نقل كرده‏اند: ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« ، جعابى در »نخب المناقب« ، هيثمى در »مجمع الزوائد« ، طبرانى در »المعجم الكبير« ، جلال‏الدين سيوطى در »تاريخ الخلفاء« ، بدخشانى در »مفتاح النجا« و »نزل الابرار« ، محمد صدر عالم در »معارج العلى« ، وصابى شافعى در »الاكتفاء« ، ابونعيم در »فضائل الصحابة« ، خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« ، ابن‏عدى در »الكامل« ، ابن‏عساكر در »تارخ مدينة دمشق« .××× 1 كتاب الولاية: ص 230 ح 64 . مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. مجمع الزوائد )هيثمى( : ج 9 ص 108. المعجم الكبير: ج 19 ص 291 ح 646 . تاريخ الخلفاء )سيوطى( : ص 114. نزل الابرار: ص 20. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. الكامل: ج 6 ص 381. ترجمة الامام على‏عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق: ج 2 ص 81 ح 582 . ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

134. محمد بن ابى‏بكر

سليم در كتاب خود به نام »كتاب سليم بن قيس الهلالى« حديث غدير را از وى نقل كرده است.

135. محمد بن مسلمه انصارى )م 43 يا 46 يا 47 ق(

سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 3 كتاب سليم بن قيس الهلالى: ج 2 ص 636 ح 11. ×××

136. مقداد بن عمرو كندى زهرى )م 33 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و حموينى در »فرائد السمطين« حديث غدير را از مقداد روايت كرده‏اند.××× 4 فرائد السمطين: ج 1 ص 312 ح 250. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

137. ناجية بن عمرو خزاعى

ابن‏اثير در »اسد الغابة« و ابن‏حجر در »الاصابة« روايت كرده‏اند كه ناجية بن عمرو يكى از كسانى است كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در كوفه براى حضرت شهادت داد. همچنين ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و خطيب خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« او را از جمله روايان حديث غدير از صحابه به شمار آورده است.××× 1 اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 5 ص 6 . الاصابة )ابن‏حجر( : ج 3 ص 542 . كتاب الولاية: ص 195 ح 29. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

138. نعمان بن عجلان زرقى انصارى

ابن‏اثير جزرى در »اسد الغابة« و ابن‏حجر در »الاصابة« نقل كرده‏اند كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه به نقل اصبغ بن نباته، از جمله كسانى كه در مناشده حضرت به حديث غدير گواهى دادند نعمان بن عجلان است. همچنين ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و قاضى در »تاريخ آل‏محمدعليهم السلام« وى را از جمله راويان حديث غدير از صحابه شمرده است.××× 3 اسد الغابة: ج 1 ص 369 368. الاصابة: ج 1 ص 304 ش 1567. كتاب الولاية: ص 255. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. تاريخ آل‏محمدعليهم السلام: ص 67 . ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 4 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

نضلة بن عتبه )عبيد( اسلمى، ابوبرزه = فضلة )نضلة( بن عتبه )عبيد( اسلمى، ابوبرزه

139. نيط بن شريط

شهاب‏الدين در »تشنيف الآذان« حديث غدير را از وى نقل كرده است.

140. هاشم بن عتبة بن ابى‏وقاص مرقال زهرى مدنى )م 37 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و ابن‏اثير در »اسد الغابة« و قندوزى در »ينابيع المودة« ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در كوفه را نقل كرده‏اند، كه هاشم مرقال از جمله كسانى است كه به حديث غدير شهادت دادند. ابن‏حجر نيز در »الاصابة« اين ماجرا را روايت كرده، ولى قسمتى از اول آن را انداخته و نام هاشم مرقال را ذكر نكرده است! البته از اين قبيل سقط و تحريف در كتب و تأليفات ابن‏حجر بسيار مشاهده مى‏شود!××× 1 كتاب الولاية: ص 241 ح 81 . اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 1 ص 368. ينابيع المودة: ج 1 ص 109 108. الاصابة )ابن‏حجر( : ج 1 ص 305. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

141. هلال بن حارث، ابوحمراء خادم رسول‏خداصلى الله عليه وآله

جعابى در »نخب المناقب« و همدانى در »مودة القربى« و امرتسرى در »ارجح المطالب« و نيز در »احقاق الحق« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 3 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. مودة القربى )همدانى( : ص 50 . ارجح المطالب )امرتسرى( : ص 581 . تعليقات احقاق الحق: 5 ص 38 ح 7. ×××

142. وحشى بن حرب حبشى حمصى، ابووسمه )ابودسمه(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از وحشى بن حرب روايت كرده، و خوارزمى در مقتلش او را از جمله راويان حديث غدير از صحابه به شمار آورده است.××× 4 كتاب الولاية: ص 240 ح 80 . مناقب آل‏ابى‏طالب: چ 2 ص 228. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

143. وهب بن حمزه

خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« خود وهب بن حمزه را از جمله راويان حديث غدير از صحابه شمرده است. همچنين ابن‏حجر در »الاصابة« و ابن اثير در »اسد الغابة« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 6 مقتل الحسين‏عليه السلام: فصل چهارم. الاصابة: ج 3 ص 604 ح 9159. اسد الغابة: ج 5 ص 94. ×××

144. وهب بن عبداللَّه سوائى )شوائى( ، ابوحجيفه، وهب الخير )م 64 يا 74 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« حديث غدير را از وهب بن عبداللَّه روايت كرده است.××× 1 كتاب الولاية: ص 255. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

145. يزيد بن خطيب اسلمى

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« وى را از راويان حديث غدير بر شمرده است.

يزيد بن شراحيل انصارى = زيد )يزيد( بن شراحيل انصارى

146. يزيد بن وديعه

ابن‏اثير در »اسد الغابة« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 3 اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 3 ص 231. ×××

147. يعلى بن مرّة بن وهب ثقفى، ابومُرازم

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و حافظ ابوموسى و حافظ ابونعيم و ابن‏اثير در »اسد الغابة« و ابن‏حجر در »الاصابة« حديث غدير را از يعلى بن مره روايت كرده‏اند.××× 4 كتاب الولاية: ص 195 ح 29. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 2 ص 233 و ج 4 ص 93 و ج 5 ص 6 . الاصابة )ابن‏حجر( : ج 3 ص 452. ×××

در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

اينها يكصد و چهل و هفت تن از بزرگان صحابه پيامبرصلى الله عليه وآله هستند كه به شكل‏هاى مختلف و جريان‏هاى متفاوت حديث غدير را نقل كرده‏اند، كه هر كدام با اسناد بسيار و در كتب متعدد آمده است. بسا آنچه به دست نياورده‏ايم يا به دست ما نرسيده بسيار بيش از اين باشد، چرا كه با توجه به جمعيتى كه در غدير خم وجود داشته، حتماً راويان حديث غدير چندين برابر نامبردگان بوده است.

اجتماعى كه در آن روز به اين داستان گوش فرا داده و آن را درك كردند بيش از يكصد هزار تن بوده‏اند. بالطبع تك تك اين گروه عظيم پس از بازگشت به وطن خود از اين واقعه عظيم سخن گفته و آن را نقل كرده‏اند.

همان طور كه هر مسافرى پس از بازگشت به وطن، آنچه از حوادث مهم و غير عادى در طى مسافرت ديده را براى خويشان و دوستان خود بيان مى‏كند. اين گروه عظيم هم چنين بوده‏اند و اين داستان تاريخى و مهم را همگى بازگو كرده‏اند. البته آنانكه كينه در دل داشتند، حِقد درونى آنها مانع شد كه اين داستان مهم را نقل و اشاعه دهند.

بنابراين، اين تعداد كه نام آنها برده شد از جمله اشخاصى هستند كه اين واقعه را از آن جماعت نقل كرده‏اند، و چه بسيار كسانى هم كه پس از درك اين مجمع بزرگ و شنيدن اين امر مهم قبل از آنكه به وطن و مسكن خود برسند و يا پيش از آنكه موفق ببيان مشهودات و مسموعات خود شوند، دست حوادث آنها را نابود ساخته، يا در بيابان‏ها و پهنه صحراى حجاز مرگ گريبانشان را گرفته و يا سوانح و حوادث گوناگون آنها را از يادآورى و بيان اين خاطره بزرگ باز داشته است.

در روايت زيد بن ارقم تلويحاً به اين معنى اشاره شده كه قسمتى از حاضرين در آن روز و در آن مكان از جمله صحرانشينان بوده‏اند كه سخنى از آنان در دسترس ديگران قرار نگرفته و منشأ نشر و اِسناد اين خبر واقع نشده‏اند. با همه اين امور و حوادث و موانع، در اثبات و تواتر اين حديث آنچه كه به آن دست يافته و ذكر كرديم كافى است.