مقام قرآن در خطبه غدیر
مقام قرآن در خطبه غدير
غدير در قرآن: ج ۳ ص ۱۵۸ - ۱۵۵. ××× نگاه مملوّ از عظمتى كه بايد به قرآن عزيز داشته باشيم، در چند جمله ظريف از خطابه غدير نهفته است: ۱- ثقل اكبر ... الاكْبَرُ مِنْهُما كِتابُ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ:
ثقل اكبر
از ميان ثقلين كتاب خداى عزوجل است.××× ۵ مناقب ابن المغازلى: ص ۱۶ ح ۲۳. عوالم العلوم: ج ۳ / ۱۵ ص ۷۶. بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۸۴ ح ۶۹ . الطرائف: ص ۴۳ ح ۲۱۸. ××× ... الْقُرْآنُ الثِّقْلُ الاكْبَرُ: قرآن يادگار گرانسنگ بزرگتر است.××× ۱ اسرار غدير: ص ۱۴۴ بخش ۳. ××× ... امَّا الثِّقْلُ الاكْبَرُ فَكِتابُ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ: اما ثقل اكبر كتاب خداوند عزوجل است.××× ۲ الخصال: ص ۶۵ ح ۹۸. بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۲۱. عوالم العلوم: ج ۳ / ۱۵ ص ۱۹۷. ×××
موقعيت تاريخى
لحظاتى است كه پيامبرصلى الله عليه وآله در اثناء خطبه غدير مىخواهد علىعليه السلام را بر سر دست بلند كند. قبل از اين اقدام، با صداى بلند علىعليه السلام را با قرآن و با سِمَت مفسر آن معرفى مىكند، و آنگاه او را به عنوان ثقل اصغر در كنار ثقل اكبر - كه قرآن است - قرار مىدهد.
تحليل اعتقادى
قرآن به عنوان پشتوانه عترت و دژ مستحكم و دائمى اسلام كه مستقيماً از جانب خداوند حمايت مىشود، »ثقل اكبر« لقب گرفته است. اين بدان معناست كه در برابر دشمنان خارجى و داخلى اسلام مراجعه به قرآن و استناد به آن پاسخ قاطعى به كارشكنان و منافقان است، و در واقع قرآن تابلوى بلند و هميشگى اسلام است كه با تكيه بر آن ابديت اسلام تضمين شده است. حتى در روزگارانى كه دشمنان داخلى دين دست به تحريف معارف از يك سو و سركوب طرفداران دين از سوى ديگر زدهاند، اين سند زنده اسلام مصون مانده و قابل استناد بوده است. البته اين به معناى استغنا از مفسر آن يعنى اهلبيتعليهم السلام نيست، بلكه منظور ثقل اكبر بودن قرآن به عنوان تاج سر مسلمين و افتخار ابدى آنان است.
قرآن رابطه خدا و پيامبرصلى الله عليه وآله با مردم
... كِتابُ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ سَبَبٌ مَمْدُودْ مِنَ اللَّه وَ مِنّى فى ايْديكُمْ، طَرَفُهُ بِيَدِ اللَّه وَ الطَّرَفُ الْآخَرُ بِايْديكُمْ ... : كتاب خداى عز و جل رابطهاى است متصل از خدا و من كه در دست شماست. يك طرف آن در دست خداوند و طرف ديگر در دست شماست.××× ۱ الطرائف: ص ۴۳ ح ۲۱۸. الخصال: ص ۶۵ ح ۹۸. مناقب ابن المغازلى: ص ۱۶ ح ۲۳. بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۸۴ ۱۲۱ ح ۶۹ . عوالم العلوم: ج ۳ / ۱۵ ص ۱۹۷ ۷۶. ××× ارتباط زيبا و آسان بشر با منبع علم الهى، و نوش از آن به قدر ظرفيتش در اين فراز به دقت بيان شده است. همان گونه كه پروردگار اعلام فرموده: »نَحْنُ أَقْرَبُ اليكم مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ«××× ۲ ق / ۱۶. ×××: »ما از رگ گردن به شما نزديكتريم« ، قرآن هم كلام هميشه نزديك خداوند براى بشر است. اگر قرار بود براى شنيدن كلامى از خداوند روزهايى را به رياضت بگذرانيم با بهايى سنگين بدان دست مىيافتيم، ولى خداوند اين ريسمان متصل را هميشه در دسترس بشر قرار داده كه با قرائت آن از حفظ يا با نگاه به صفحات دلرباى قرآن مستقيماً كلام پروردگارش را مىشنود، آن سان كه گويى در حضور پيامبرصلى الله عليه وآله نشسته و حضرتش براى او مىخواند. صداى قرآن بايد براى ما حضور در برابر پيامبرمان و خدايمان را تداعى كند چنانكه مىفرمايد: »سَبَبٌ مَمْدُودٌ مِنَ اللَّه وَ مِنّى« ، و آن گونه باشد كه قلب ما را با نازل كننده قرآن متصل نمايد و روحمان را به منبع وحى وصل كند چنانكه مىفرمايد: »طَرَفُهُ بِيَدِ اللَّه وَ الطَّرَفُ الْآخَرُ بِايْديكُمْ« . امام صادقعليه السلام مىفرمايد: »خداوند در كلامش بر مردم تجلّى فرموده، ولى او را نمىبينند« .××× ۳ بحار الانوار: ج ۸۹ ص ۱۰۷. ××
قرآن يادگار پيامبرصلى الله عليه وآله
انّى اخْلِفُ فيكُمُ الْقُرْآنَ، الا انَّ تَنْزيلَ الْقُرْآنِ عَلَىَّ: من قرآن را به يادگار در بين شما مىگذارم، بدانيد كه نازل كردن قرآن بر عهده من بود.××× ۴ اسرار غدير: ص ۱۵۷ بخش ۱۰ پاورقى ۲ از نسخه »ب« . ××× انّى تارِكٌ فيكُمُ الثِّقْلَيْنِ : كِتابَ اللَّه وَ عِتْرَتى: من دو يادگار گرانقدر در ميان شما مىگذارم: كتاب خداوند و عترتم.××× ۱ ارجح المطالب: ص ۵۷۶ ۳۳۹ . عوالم العلوم: ج ۳ / ۱۵ ص ۲۳۹. ××× الْقُرآنُ فيكُمْ: قرآن در ميان شماست.××× ۲ اسرار غدير: ص ۱۵۷ بخش ۱۰ پاورقى ۲ از نسخههاى »و« و »ه«
تحليل اعتقادى
در شرايطى كه خطابه پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير به اواخر خود رسيده، آن حضرت رابطه عاطفى مسلمانان را با قرآن از ديدگاه يادگار بودن آن از پيامبرشان مطرح مىفرمايد؛ وديعهاى كه در طول ۲۳ سال از لحظه »اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِى خَلَقَ ...« آغاز شد و نزول آن تا آخرين لحظه حيات پيامبرصلى الله عليه وآله ادامه يافت. اكنون صاحب اختيار آن با يك دنيا سفارش و با اميد به حفظ آن از سوى پروردگار چشم از جهان فرو مىبندد. به تعبيرى قرآن را خليفه خود ياد مىكند. يعنى هر كس قرآن را مىخواند، چنين انگارد كه آن را از دو لب من مىشنود. در عبارتى ديگر قرآن را امانت خود در دست مسلمانان مىخواند كه همراه عترت به آنان سپرده شده است. نگاه پر عاطفه پيامبرى مهربان كه ۲۳ سال تمام وجودش را براى دين خداوند تقديم كرد، از ما مىطلبد در حفظ و پرداختن به محتواى اين يادگار ذى قيمت به گونهاى باشيم كه لبخند رضايت بر لبان مباركش جاى گيرد، و اين آن چيزى است كه پيامبرصلى الله عليه وآله از ما مىخواهد. ۵۱۰. مقدمهچينى براى غدير در قرآن××× ۳ غدير در قرآن: ج ۱ ص ۲۵. ××× از آغاز حركت از مدينه به سوى مكه تا بازگشت به مدينه آيات بسيارى بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شده كه تعدادى از آنها مربوط به حج است، ولى ۲۱ آيه مستقيماً درباره غدير و پيام آن است. در روايات غدير، موقعيت تاريخى نزول آن آيات و ارتباط مستقيم آنها با غدير تبيين شده است. جهتگيرى عام اين روايات نشان دادن پشتوانه الهى و دستور مستقيم خداوند در سر تا سر مراسم غدير است. در نگاهى همه جانبه خواهيم ديد كه از آغاز سفر در مدينه دستور آن از سوى خداوند نازل مىشود و اهداف آن نيز مشخص مىگردد. آيات ديگرى تأكيد بر ختم رسالت و آغاز ولايت مىنمايد. در فرازهاى ديگرى از قرآن امتحان بزرگ الهى با ولايت خاطر نشان شده، و به مردم آماده باش فكرى براى چنين آزمايشى را اعلام مىدارد. آيات ديگرى غدير را فتح بزرگ و يأس كامل دشمنان معرفى مىكند. در آياتى ديگر دستور اكيد بر ابلاغ ولايت و ضمانت حفظ از شرّ انواع دشمنان اعلام مىگردد، و بىاعتنايى به مسخره كنندگان و مخالفان به صراحت اعلام مىگردد. آياتى از قرآن نيز كمال نهايى دين و اوج نعمت پروردگار را با ولايت اعلام مىكند و مُهر رضايت خدا را به همه نشان مىدهد. اين آيات - كه ۴۹ آيه است و در ۲۱ مورد نازل شده - به ترتيب حروف الفبا بر حسب حرف ابتداى آيات با ترسيمى از موقعيت نازل شدن آنها در عنوان آيه آمده است.