کتابنامه شعر غدیر
با توجه جهانى به مكتب اهلبيت عليهم السلام و عنايت خاص ائمه عليهم السلام، در سده اخير گرايش خاصى به تأليف كتبِ مربوط به آل محمد عليهم السلام مشهود است و شاهد كتاب هاى پرمحتوا و تحقيقى چه از نظر تاريخى و حديثى و چه از نظر ادبى و شعرى هستيم كه غدير نيز يكى از همين زمينه هاست.
و لذا يكى از شاخه هاى موضوعى غدير، اشعار غدير و يا همان «غديريه ها» است كه در طول تاريخ سروده شده است. در همين راستا، محققين و مؤلفين كتبى را به رشته تحرير درآورده و در آن غديريه هاى را جمع آورى كرده اند.
البته كتاب هاى بسيار به نام «غديريه» و يا نام ديگر نوشته شده كه در آن فقط غديريه مؤلف آمده، و نيز مقاله هاى متعددى در مجلات در مورد غديريه ها نوشته شده است. همچنين كتاب هايى تدوين شده كه تلخيص كتاب «الغدير» به عربى و فارسى و اردو است و كه غديريه ها را آورده اند.[۱]
كتب شعر غدير را اينگونه مى توان ارائه كرد:
عربى
الغدير فى الكتاب و السنة و الأدب، علامه امينى.
شعراء الغدير، مؤسسة الغدير، بيروت.
الغدير فى الأدب الشعبى، حسين بن حسن بهبهانى.
غديريات، علامه امينى، برگزيده از الغدير.
غديريات هادفة، سيد طالب خرسان.
فارسى
غدير در شعر فارسى، سيد مصطفى موسوى گرمارودى.
سرود غدير، علامه سيد احمد اشكورى، ۲ جلد.
شعراى غدير از گذشته تا امروز، علامه محمد هادى امينى، ۱۰ جلد.
غدير در شعر فارسى از كسائى مِروَزى تا شهريار تبريزى، محمد صحتى سردرودى.
پاسداران حماسه غدير، پرويز عباسى.
بيعت با خورشيد، اداره ارشاد خراسان.
در ساحل غدير، احمد احمدى بيرجندى.
گلبانگ غدير، محمدمهدى بهداروند.
دريا در غدير، ثابت محمودى.
مهر آب خم، سيد على رضوى.
يک جرعه از غدير، شعراى قم.
اردو
صهباى غدير، شعراى هند.
ترانه غدير، سيد محمدرضا ساجد زيدپورى.
به بيانى ديگر مى توان اينگونه گفت كه در طول تاريخ خادمان غدير مكرر خطبه غدير را به نظم در آورده اند.
اصطلاحاً اين گونه اشعار را «غديريه» مى گويند و شرح آن چنين است:
الف) نظم عربى
نظم عربى حديث و خطبه و ماجراى غدير در كتاب شريف «الغدير» تأليف علامه امينى جمع آورى شده است. طى يازده جلد اين كتاب، شعرهاى عربى «غدير» به صورت جامعى تدوين گرديده است. همچنين كتاب «شعراء الغدير» توسط مؤسسه الغدير بيروت در دو جلد تدوين شده است.
ب) نظم فارسى
نظم فارسى خطبه غدير در كتاب هاى «سرود غدير» تأليف علامه سيد احمد اشكورى، ۲ جلد، «شعراى غدير از گذشته تا امروز» ، تأليف دكتر شيخ محمدهادى امينى، ۱۰ جلد، و «غدير در شعر فارسى از كسائى مَروَزى تا شهريار تبريزى» ، محمد صحتى سردرودى جمع آورى شده است.
همچنين خطابه غدير به صورت نظم فارسى توسط عده اى از شعراى فارسى زبان انجام گرفته كه چهار عنوان چاپى ذكر مى شود:
۱.خطبة الغدير، اثر مرحوم صغير اصفهانى، كه با همكارى مرحوم عمادزاده انجام گرفته است.
۲.خطبه غديريه، اثر ميرزا رفيع، كه در سال ۱۳۱۳ قمرى در هند چاپ شده است.
۳.ترجمه(منظوم) خطبه غدير خم، اثر ميرزا عباس جبروتى قمى.
۴ - غدير خم، اثر مرتضى سرافراز، كه در سال ۱۳۴۸ شمسى منتشر شده است. اين چند عنوان كتاب به عنوان نمونه ذكر شد، و براى اطلاع بيشتر به دو كتاب «الغدير فى التراث الاسلامى» و «غدير در آئينه كتاب» رجوع شود.
به بيانى ديگر:
از زمان حسّان بن ثابت - كه در روز غدير خم به اذن پيامبر برخاست و واقعه غدير را سرود - تا زمان حاضر، اشعار فراوان درباره آن حادثه و امامت على عليه السلام سروده شده و شاعران عرب و فارسى درباره آن اداى حق كرده اند.
مجموعه هاى متعددى نيز گردآورى شده كه حاوى اشعار عربى يا فارسى درباره غدير خم است و در اصطلاح ادبى به «غديريه» شهرت يافته است.
اسكلت كتاب عظيم «الغدير» علامه امينى بر غديريه هايى استوار است كه شاعران از عصر پيامبر صلى الله عليه و آله تا زمان مؤلف سروده اند، و قرن به قرن شعراى غدير و نمونه هايى از آثار آنان و مستندات منقبت هاى مطرح شده در آن اشعار را مطرح كرده است.
چنين مجموعه هايى در زبان فارسى نيز نگارش يافته است، كه به نام تعدادى از آنها اشاره مى شود[۲]:
۱. آيينه جمال و جلال، تدوين و نشر: آستان قدس رضوى.
۲. آيينه مهر، بهداروند، تهران، سازمان تبليغات اسلامى.
۳.بيعت با خورشيد، گردآورى: اداره كل ارشاد اسلامى مشهد، ۱۳۷۶ ش.
۴.پاسداران غدير، پرويز عباسى داكانى، انتشارات نور فاطمه عليها السلام، ۱۳۶۴ ش.
۵ . جلوه هاى ولايت در شعر فارسى، احمدى بيرجندى، بنياد آستان قدس رضوى.
۶ . چكامه كوثريه، سيد رضا هندى و ديگران، ۱۳۷۰ ش، انتشارات طور.
۷. حضرت على عليه السلام در قصه هاى عاميانه، احمد وكيليان - خسرو صالحى ارشاد.
۸ . حماسه غدير، محمدرضا حكيمى، ۱۳۵۵ ش، دفتر نشر فرهنگ اسلامى.[۳]
۹. خطبه غدير خم، عباس جبروتى، ۱۳۷۸ ش، قم.
۱۰. خطبة الغدير، صغير اصفهانى، ۱۳۲۹ ش، تهران.
۱۱. در خلوت على عليه السلام، معصومى، تهران، انتشارات حافظ نوين.
۱۲. در ساحل غدير، احمد احمدى بيرجندى، ۱۳۷۷ ش، آستان قدس.
۱۳. دريا در غدير، سهيل محمودى، ۱۳۶۵ ش.
۱۴. دسته گل محمدى، على اكبر پيروى، ۱۳۵۴ ش، تهران، شركت طبع كتاب.
۱۵. دسته گلى از شعراى نامى ايران در مدح على عليه السلام، صابر كرمانى، ۱۳۶۳ ش، تهران.
۱۶. رشک ملک، ميرزا حبيب اللَّه خراسانى، ۱۴۰۸ ق، انتشارات طور.
۱۷. روزنامه خراسان، (ويژه غدير) ، شماره ۱۳۷۶ / ۲ / ۴(۱۳۸۱۶) .
۱۸. ستايش گران خورشيد، محمدجواد غفورزاده، ۱۳۸۰ ش، آستان قدس رضوى.
۱۹. سرود غدير، سيد احمد اشكورى (۲ جلد) .
۲۰. سروده ايى براى مولا على عليه السلام، كتابسرا، ۱۳۶۳ ش.
۲۱. سرور آزاد مردان جهان، شمس آبادى، فروغى، تهران، ۱۳۵۶ ش.
۲۲. سيماى على عليه السلام در آينه شعر،(ج ۱ و ۲) ثابتى و پورمصطفى، ارشاد، تهران ۱۳۷۹ ش.
۲۳. شعراى غدير از گذشته تا امروز، محمدهادى امينى(۱۰ جلد).
۲۴. علوم الحديث، (فصلنامه) ، شماره هفتم، بهار ۱۳۷۷ ش.
۲۵. على عليه السلام در شعر و ستايش فارسى، جواهرى وجدى، بوعلى، تهران ۱۳۶۶ ش.
۲۶. غدير خم، مرتضى سرافراز، ۱۳۴۸ ش، انتشارات طهورى.
۲۷. غدير در ادب پارسى،(از قرن چهارم تا چهاردهم) ، سازمان تبليغات اسلامى.
۲۸. غدير در شعر فارسى از كسايى تا شهريار، محمد صحتى سردرودى.
۲۹. غدير در شعر فارسى، مصطفى موسوى گرمارودى، نشر الهادى، ۱۳۷۴ ش.
۳۰. غدير روز كمال دين، على اصغر مروج الشريعة، ۱۳۶۹ ش، انتشارات اميد.
۳۱. غديريه، سيد محمدنصير حسينى، ۱۳۲۵ ش، تهران.
۳۲. غديريه، محمدعلى مجاهدى، ۱۳۴۱ ش، اصفهان.
۳۳. غديريه هاى فارسى، صحتى سردرودى، ۱۳۷۹ ش، وزارت ارشاد اسلامى.
۳۴. قصيده غديريه، ملاعلى خويى نجفى، ۱۳۷۵ ش، انتشارات انصاريان.
۳۵. گلبانگ غدير، محمدمهدى بهداروند، ۱۳۷۵ ش، انتشارات پيام آزادى.
۳۶. گوهر عشق، ضياءالدين ترابى، ۱۳۷۵ ش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
۳۷. مناقب علوى در آينه شعر فارسى، ابوالقاسم رادفر، پژوهشگاه علوم انسانى، ۱۳۸۱ ش.
۳۸. مناقب علوى در شعر فارسى، احمدى بيرجندى، آستان قدس رضوى، ۱۳۷۱ ش.
۳۹. مهر آب خم (چهارده غديريه) ، سيد على رضوى، ۱۳۶۹ ش.
۴۰. نسيم غدير، على رضا ميرزا محمد، ۱۳۷۸ ش، سازمان تبليغات اسلامى.
۴۱. ولايتنامه، محمدعلى فدوى خوئى، ۱۳۷۶ ش، انتشارات انصاريان.
۴۲. هماى رحمت، محمدزاده، تبريز، انتشارات منشور.
۴۳. يادنامه علامه امينى، محمدرضا حكيمى، مقاله غديريه هاى فارسى، ۱۳۶۱ ش، مؤسسه انجام كتاب.
۴۴. يک جرعه از غدير، شوراى شعر شهرستان قم، ۱۳۷۶ ش.
۴۵. يک قطره از دريا، محمدعلى مجاهدى، قم، ۱۳۷۰ ش.
البته برخى از كتاب هاى ياد شده، جز موضوع غدير، به مدايح و فضائل ديگر حضرت على عليه السلام نيز پرداخته است.
كتاب «جلوه هاى ولايت در شعر فارسى» كه زير نظر احمد احمدى بيرجندى گردآورى شده[۴]، از جمله كتاب هايى است كه به بررسى شعر شاعران پارسىگوى تا قرن ۹ پرداخته، و اشعار آنان را در موضوعاتى چون:
شيعه، ولايت، غدير خم، امامت، عدل، شفاعت، تولى و تبرى، مناقب حضرت على عليه السلام، ذوالفقار، حيدر، خمسه طيبه، على و آل على عليهم السلام و منقبت يكايک ائمه ديگر عليهم السلام آورده است. اشعارى كه به طور تلويحى و تلميحى به فضايل حضرت على عليه السلام اشاره دارد فراوان است.
در اينجا به بعضى از كتابهاى مستقلى كه در مورد اشعار غدير تأليف شده همراه با كتاب شناسى اشاره مى كنيم:
۱ -از ميقات تا ميثاق (با كاروان غدير) ، حسين خليلى راد، فارسى، چاپى، مؤمنين، قم، چاپ اول، سال ۱۳۷۸ ش، رقعى، ۶۴ ص. اين كتاب اشعارى از سروده هاى مؤلف است كه پس از مقدمه پانزده شعر آمده و در ابتدا چند شعر در غدير و سپس در مورد امام زمان عليه السلام و در پايان درباره پاره اى از مسايل اجتماعى و اخلاقى است.
۲ - الاصالة (مجله) ، جمعى از شاعران، عربى، چاپى، وزيرى، ۸۰ ص. در اين كتاب غديريه هاى شعراى نجف جمع آورى شده است.
۳ - افق روشن، جمعى از معلمان، فارسى، چاپى، نبأ، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۲ ش، رقعى، ۱۱۲ ص. اين كتاب گزيده اى از نوشته هاى معلمان در جوانب مختلف غدير و شامل هفده مقاله است. عناوين اين مقالات چنين است: غدير در قرآن و احاديث، خطبه غدير و مطالبى در مورد آن، گزارشى از غدير، آداب و سنن غديرى، غدير در كلام عامه، غدير در اسلام و اديان پيشين، غدير و شعر و نثر معاصر و عيد غدير.
اين كتاب دستاورد فراخوان غدير از سوى انتشارات نبأ به شكل بروشور در سال ۱۳۸۱ ش است كه در ميان جمعى از معلمان اعلام شده و كتاب حاضر گزيده اى از مقالات معلمان غديرى است. اين كتاب به انگليسى ترجمه شده و با نام «اِسيْزْ آنْ غَدير» چاپ شده است.
۴ -الامام على عليه السلام و قصة عيد الغدير، جمعى از محققين، عربى، چاپى، دار المرتضى، بيروت (لبنان) ، چاپ اول، سال ۱۴۲۵ ق، ۲۰۰۵ م، رقعى، ۲۵۹ ص. در اين كتاب، طى سه بخش مباحثى در جوانب مختلف غدير آمده است: بخش اول: مباحثى در مورد ابعاد شخصيتى و اجتماعى صاحب غدير اميرالمؤمنين عليه السلام و خلافت آن حضرت. بخش دوم: مطالبى در مورد روز غدير، واقعه غدير، حديث غدير در كتب عامه، محل و مسجد غدير از نظر جغرافيايى و تاريخى و اعمال روز غدير. بخش سوم: غدير در ادبيات عربى كه شامل ۹ شعر عربى در مورد غدير است.
مطالب اين كتاب مقالاتى از محققين عرب درمورد غدير واميرالمؤمنين عليه السلام است كه از كتاب«دائرةالمعارف الإسلامية الشيعية» از سيدحسن امين استخراج شده است. اين محققين عبارتند از: عباس محمود عقّاد، عبداللَّه علايلى، جورج جُرداق، جُبران خليل جبران، سيد حسن امين، عبدالهادى فضلى.
۵ -بيعت با خورشيد، گروهى از محققين، فارسى، چاپى، انجمن ادبى اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامى خراسان، مشهد، چاپ اول، ۱۳۷۶ ش، وزيرى، ۱۳۶ ص. در اين كتاب پس از مقدمه اشعارى در غدير و گاهى در مدح اميرالمؤمنين عليه السلام از سى و هشت شاعر آمده است. اسامى هر كدام از شاعران همراه با عنوان شعرشان از اين قرار است:
احمد كمال پور(اكمال): بر خلق و عطاى خلق در بندم. مرتضى امير اسفنديه: لباب ز آتش، خوشه خشم. الهام امين: بلنداى عدالت. منوچهر اسفنديارى (شيوا) : آيت كبرى. على باقرزاده (بقا) : آفتاب روشن. امير برزگر خراسانى: عيد غدير است و روز شادى عالم، از شكاف سنگ كعبه گل دميد. سيد على اكبر بهشتى: مظهر رحمت.
محمدرضا جلالى فر (نويد) : دست قدرت. يحيى حدادى ابيانه: فيض ولايت، مولى على عليه السلام. سيد محمد خسرونژاد (خسرو) : غدير خم، جانشين پيغمبرصلى الله عليه وآله، نقش رهبرى، ساقى كوثر، درس رستگارى، ذوالفقار. محمدرضا خطيبى(نويد) : تحقق غدير. منيژه درتوميان: غربت مولا. محمدحسن ذاكرالحسنى (ذاكر): درج گهر. قاسم رفيعا: دريا در غدير.
محمدعلى سالارى: پيام غدير. كريم سينيچى (سالک): ساقى نامه. قاسم سروى ها (سروى) : نبوت و ولايت، سرير ولايت. عليرضا سپاهى لائين: غوغا در غدير. عفت شريعتى كرمانى: ستاره صبح. اكبر شعبانى: شهسوار خطه خيبر. شعار ابوذرى (ناصر) : چهارده قرن پس از حادثه پيمان بستن. محمدعلى صفرى (زرافشان) : جام ولايت.
ذبيح اللَّه صاحبكار: توتياى ديده، بخشى از يک مثنوى. حسن عبدى (شفيق) : آيين ولايت. محمدجواد غفورزاده (شفق): بيعت با خورشيد، بركه خورشيد، ناد علیاً مظهرالعجائب. غلامرضا غلامپور: كعبه دلها. سيد رضا مؤيد: شكوه غدير خم، غديريه، تاريخ ولايت، سلام بر عيد غدير، روز غدير و روز امامت، سرچشمه بقاء جلوه قرآن، حقيقت توحيد، على همنشين كوثر.
سيد رضا محمدى: مولا جان. مصطفى محدثى خراسانى: آيه هاى شكوه، راز خلقت. سيد مصطفى موسوى گرمارودى: گل هميشه بهار. طاهره موسوى گرمارودى: بركه سرشار هدايت. محمد نيک استوارى: دستان مشكل گشا. على نيك فرجام: آينه دار حق.
سيد هاشم وفايى: خورشيد ولايت، مولود كعبه. وحيد خراسانى: محرم اسرار، يادواره. قاسم رسا: شهر علم، صحنه تاريخى عيد غدير، عيد غدير و نوروز، سه رباعى به مناسبت غدير، يداللَّه فوق ايديهم. قاسم استادى (ثابت) : خوش ترين ايام. غلامرضا قدسى: به مناسبت ميلاد حضرت مولا على عليه السلام، آشناى على عليه السلام.
۶ -تذكره شعراى غدير، ۶ ج، محمدهادى بن عبدالحسين امينى، فارسى، خطى، هر جلد: ۵۰۰ ص. در اين كتاب شعراى غدير طبق حروف ابجد و طبق القاب آنها همراه با شعرشان در مورد غدير آورده شده است.
در هر مورد پس از آوردن شعر شرح حال شاعر و نيز نمونه هايى ديگر از شعر او و اگر احتياج باشد توضيحى در بعضى موارد از شعر آن شاعر در پاورقى آمده است.
۷ -حديث مهر در بلور شعر، على ثاقب بخشايشى، فارسى، چاپى، دليل ما، قم، چاپ اول، سال ۱۳۸۸ ش، رقعى، ۱۲۰ ص. در اين كتاب، پس از مقدمه اى ادبى، چند شعر درباره غدير آورده، و سپس خطبه غدير به صورت قطعه قطعه، همراه با ترجمه فارسى و ترجمه منظوم همان قطعه آمده است. در پايان نيز چند شعر در مورد غدير آمده است. عناوين اين كتاب از اين قرار است:
پرونده بلند شعر غدير، غدير در زبانه اى شاعرانه متفاوت، جلوه هاى شعرى در ادبيات غدير، ترجمه هاى شعرى خطابه غدير، دفتر شعرى حاضر، عريضه ارادت به صاحب غدير، هر چه داريم از غدير است از غدير، حضرت طاهاصلى الله عليه وآله با صد و بيست هزار حاجى، پركشيدن تا غدير، نزول اجلال در خم غدير.
صحنه زيباى منبر در غدير: ۱. حمد و ثناى الهى ۲. فرمان الهى براى مطلبى مهم ۳. اعلان رسمى ولايت و امامت دوازده امام عليهم السلام ۴. معرفى و بلندكردن اميرالمؤمنين عليه السلام ۵ . تأكيد بر توجه امت به مسئله امامت ۶.اشاره به كارشكنى هاى منافقين ۷.پيروان اهلبيت عليهم السلام و دشمنان ايشان ۸ .حضرت مهدى عليه السلام ۹. مطرح كردن بيعت ۱۰. حلال و حرام واجبات و محرمات ۱۱. بيعت گرفتن رسمى، و آنگاه بيعت ولايت مداران مرد، و بيعت زنان ولايت پذير، و شعرى به بلنداى غدير، و تاج افتخار علوى، و جبرئيل ظاهر شد! و سنگ بر دشمن غدير باريد! سلام بر حق خالص غدير، سلام بر امام روسفيدان غدير.
۸ -حماسه غدير، مهدى شفيعى (پرديسى) ، فارسى، چاپى، شهاب الدين، تهران، چاپ اول، سال ۱۳۸۶ ش، پالتويى، ۱۳۰ ص. در اين كتاب، ماجراى غدير همراه با خطبه آن در قالب شعر فارسى و با عنوان گذارى هاى متعدد آورده شده است.
۹ - خطابه غدير در آيينه شعر، سيد حسين حسينى، فارسى، چاپى، منير، تهران، چاپ اول، سال ۱۳۷۸ ش، وزيرى، ۲۲۴ ص. در اين كتاب، پس از مقدمه، متن عربى خطبه غدير و سپس ترجمه فارسى در قالب نثر ادبى آمده است. پس از آن، چهار غديريه مفصل از صغير اصفهانى، على تنها، غلامرضا سازگار، حسين حسنى؛ هر كدام در يازده بخش آمده كه ماجرا و خطبه غدير را در قالب شعر فارسى سروده اند. در آخر هم دو بيتى هاى ده بزرگى، مخمس هاى راشى زاده، و غديريه اى تركى از حسين حسنى آورده شده است.
۱۰ - دانشنامه شعر غدير، ۵ ج، محمد صحتى سردرودى، فارسى، خطى، چاپ يك جلدى: وزارت فرهنگ و ارشاد، تهران، چاپ اول، سال ۱۳۷۹ ش، وزيرى، ۶۳۶ ص. خطىِ كامل شده ۵ جلدى: وزيرى، هر جلد حدوداً ۶۰۰ ص. در اين كتاب به ترتيب تاريخ، غديريه ها و شعرهاى سروده شده در غدير از شاعران فارسى زبان، از قرن چهارم تا عصر حاضر گردآورى شده است.
در هر غديريه و شعر، پس از نام شاعر، غديريه و شعر او آورده شده است. سپس توضيحاتى در مورد آن شعر از قبيل شواهد قرآنى و روايى كه در شعر آمده و توضيحات ديگر آمده است. در آخر هر مورد احوالات و آثار و افكار شاعر نيز آورده شده است. در پايان، كتابنامه غديريه هاى فارسى و نمايه آمده است.
اين كتاب در سال ۱۳۷۷ ش به صورت مقاله اى در مجله «علوم حديث، ش ۷» - كه ويژه حديث غدير است - با نام:«غديريه هاى فارسى از قرن چهارم تا چهاردهم» و در چاپ اول و يک جلدى آن «غدير در شعر فارسى از كسائى مروزى تا شهريار تبريزى» آمده است. اين كتاب اكنون تكميل شده و در ۵ جلد در راه چاپ است.
۱۱ -در ساحل غدير، احمد احمدى بيرجندى، فارسى، چاپى، بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، چاپ اول، سال ۱۳۷۷ ش، وزيرى، ۱۸۴ ص. در اين كتاب اسامى چهل و هشت تن از شاعران همراه با شعرهايشان در غدير آمده است. اين شعرها اكثراً در مورد غدير و يا درباره وصايت و جانشينى اميرالمؤمنين عليه السلام و مسلئه ولايت است. اسامى شاعران چنين است:
كسائى مروزى، سنائى غزنوى، شاه نعمت اللَّه ولى، لامع درميانى، فياض لاهيجى، فيض كاشانى، حزين لاهيجى، سروش لاهيجى، محمدعلى يزدى (وامق) ، حكيم قاآنى شيرازى، ابوالحسن ميرزا (شيخ الرئيس)، فرهنگ شيرازى، سيد محمدحسن ميرجهانى (حيران) ، عبدالجواد جودى خراسانى، محمدحسين اصفهانى كمپانى، مفتون همدانى، جيحون يزدى، عمان سامانى.
محمدكاظم صبورى، حبيب خراسانى، حائرى مازندرانى، ملك الشعراء بهار، آيتى بيرجندى، نجومى خراسانى، صادق سرمد، حسينعلى منشى كاشانى، ابوالقاسم حالت، محمدحسين شهريار، خوشدل تهرانى، مكرم اصفهانى، الهى قمشهاى، قاسم رسا، طائى شميرانى، محمود شاهرخى، محمدعلى مردانى، ابوتراب هدائى، ذبيح اللَّه صاحبكار، محمدجواد غفورزاده (شفق).
قاسم سروى ها، سيد محمد خسرونژاد (خسرو) ، عبدالحسن فرزين، سيد مصطفى موسوى گرمارودى، امير برزگر خراسانى، غلامرضا غلامپور، طاهره موسوى گرمارودى، قاسم استادى (ثابت) ، حبيب اللَّه چايچيان (حسان) ، نصراللَّه مردانى. در پايان واژه نامه و آيات و احاديث و برخى از عبارات عربى كه در احاديث آمده توضيح داده شده است.
۱۲ - ديوان الغدير، باقر محسنى (خرمشهرى) ، عربى، چاپى، ناشر: مؤلف، چاپ اول، سال ۱۳۷۹ ش، ۱۴۲۱ ق، وزيرى، ۲۷۲ ص. در اين كتاب نام شعراى غدير را كه شعر عربى سرودهاند همراه با شعرشان به ترتيب قرن و تا قرن نهم آورده است. توضيح اين غديريه ها چنين است:
قرن اول: پنج غديريه. قرن دوم: سه غديريه. قرن سوم: شش غديريه. قرن چهارم: بيست غديريه. قرن پنجم: نه غديريه. قرن ششم: دوازده غديريه. قرن هفتم: نه غديريه. قرن هشتم: هفت غديريه. قرن نهم: سه غديريه. در پاورقى هاى اين كتاب لغات مشكل توضيح داده شده اند.
۱۳ - ديوان غديريات الراشد، محمدجواد راشد، تهيه و تنظيم: احمد كعبى، مؤسسه مسلم بن عقيل عليه السلام، عربى، چاپى، نجف، چاپ اول، سال ۱۴۲۷ ق، ۲۰۰۷ م، وزيرى، ۱۱۲ ص. در اين كتاب، ابتدا تقريظ هاى متعددى از افراد مختلف در قالب شعر و سرود آورده شده است.
سپس مقدمه اى كوتاه در مورد مؤلف، و پس از آن دو فصل آمده است: فصل اول: اشعار مؤلف است كه غدير و مضامين خطبه غدير را در قالب شعر عربى در ۱۳ فصل آورده است. در فصل دوم ۱۸ شعر از شعراى عرب در وفات مؤلف كتاب كه در شب شعر شاعران نجف ايراد شده آمده است. عناوين ادبى غديريه مؤلف از اين قرار است: آهة غديرية، خلافة اللَّه، مؤتمر التبليغ، الشعر يقف على الباب، حكمة التبليغ، رسالة مع الأيام، بالعمل لا الكلام، لا تعلموهم... فهم الأعلم، الإمامة... سفينة النجاة، العقل دليل على الإمامة، الإمام قوة الإسلام، الطغاة لا ينقذون البشر، دولة الغدير.
۱۴ - رشک ملک سلامى بر آستان غدير، مؤلف: ؟ ، فارسى، چاپى، طور، سال ۱۴۰۸ ق، خشتى، ۳۶ ص. در اين كتاب ابتدا مقدمه اى كوتاه درباره شعر و شعراى غدير آورده و سپس اشاره اى به سراينده و ديوان او نموده است. سپس ترجيع بندى در بيست و دو بند از مرحوم ميرزا حبيب اللَّه خراسانى در مدح اميرالمؤمنين عليه السلام آورده كه در پايان اشاره اى به امام زمان عليه السلام دارد. چنانچه از ابتداى اين ترجيع بند معلوم مى گردد اين شعر به مناسبت غدير سروده شده، ولو اينكه همه آن درباره غدير نيست.
۱۵ -ژرفاى غدير، محمد وافى، فارسى، چاپى، وزيرى، ۱۷۶ ص. در اين كتاب ۱۱۰ شعر غدير به زبان فارسى آمده است.
۱۶ -شعراء الغدير، ۳ ج، مركز الغدير للدراسات الاسلامية، بيروت، عربى، چاپى، ناشر: همان، چاپ اول، ج ۱: سال ۱۴۱۹ ق، ۱۹۹۹ م، ج ۲: سال ۱۴۲۱ ق، ۲۰۰۱ م، وزيرى، ج ۳۵۰ :۱ ص، ج ۴۴۲ :۲ ص، ج ۵۵۶ :۳ ص.
در اين كتاب، پس از مقدمه اى كوتاه در مورد واقعه غدير، شاعران غديريه سراى عربى به ترتيب قرن ها در دوازده بخش؛ از قرن اول تا دوازدهم هجرى همراه با غديريه ها و توضيحات آورده است.
در مورد هر شاعر، ابتدا زندگى نامه، ادبيات، اساتيد و ديگر جوانب مربوط به آن شاعر را به طور مختصر آورده، و سپس غديريه او را همراه با شرحى كوتاه آورده است. اين كتاب جامع ترين كتاب در مورد غديريه هاى عربى است كه به رشته تحرير درآمده است. توضيح مجلدات اين كتاب چنين است:
ج ۱: شعراى قرن اول: ۱. اميرالمؤمنين۲ ۷. حسان بن ثابت انصارى ۳. قيس بن سعد انصارى ۴. عمرو بن عاص ۵ . محمد بن عبداللَّه حميرى.
شعراى قرن دوم: ۶ . كميت بن زيد اسدى ۷. سيد اسماعيل بن محمد حميرى ۸ . سفيان بن مصعب عبدى كوفى ۹. يحيى بن بلال عبدى كوفى ۱۰. ابوتمام حبيب بن اوس طائى ۱۱. دعبل خزاعى ۱۲. ابواسماعيل علوى ۱۳. بقراط بن اشرط وامق نصرانى و شاعران ديگر ۱۴. ابن رومى ۱۵. حمانى افوه.
ج ۲: شعراى قرن چهارم: ۱۶. ابن طباطبا علوى اصفهانى ۱۷. احمد علويه اصفهانى ۱۸. محمد بن احمد بن مفجّع ۱۹. احمد بن محمد حنّبى(صنوبرى) ۲۰. قاضى تنوخى ۲۱. ابوالقاسم زاهى ۲۲. ابوفراس حمدانى ۲۳. ابوالفتح كشاجم ۲۴. ناشىء صغير ۲۵. بشنوى كردى ۲۶. صاحب بن عبّاد ۲۷. جوهرى جرجانى ۲۸. ابنحجّاج بغدادى. ۲۹. ابوالعباس ضبّى ۳۰. ابوالرقعمق انطاكى ۳۱. ابوالعلاء سَرَوى ۳۲. ابومحمد طلحة عونى ۳۳. ابنحمّاد عبدى ۳۴. ابوالفرج رازى ۳۵. جعفر بن حسين و شاعران ديگر.
شعراى قرن پنجم: ۳۶. ابونجيب طاهر ۳۷. شريف رضى ۳۸. عبدالمحسن صورى ۳۹. مهيار ديلمى ۴۰. شريف مرتضى ۴۱. ابوعلى بصير ۴۲. ابوعلاء معرّى ۴۳. المؤيد فى الدين ۴۴. ابنجبر مصرى و شعراى ديگر.
ج ۳: شعراى قرن ششم: ۴۵. على بن احمد فنجكردى ۴۶. ابن منير طرابلسى ۴۷. قاضى ابن قادوس ۴۸. ملک صالح ۴۹. ابن عودى نيلى ۵۰ . قاضى جليس ۵۱ . ابن مكى نيلى ۵۲ .خطيب خوارزمى ۵۳ .فقيه عماره يمنى ۵۴ .سيد محمد اقساسى ۵۵.قطب الدين راوندى ۵۶ . سبط بن تعاويذى.
شعراى قرن هفتم:۵۷ .ابوالحسن المنصور باللَّه ۵۸ .مجدالدين بن جميل ۵۹ .شوّاء كوفى حلّى ۶۰ . كمال الدين شافعى ۶۱ .ابومحمد المنصور باللَّه ۶۲ . ابوالحسين جزّار ۶۳ . قاضى نظامالدين ۶۴ . شمس الدين محفوظ ۶۵ . بهاءالدين اربلى.
شعراى قرن هشتم: ۶۶ . ابومحمد بن داود حلّى ۶۷ . جمالالدين خلعى ۶۸ . سريجى اوالى ۶۹ . صفى الدين حلى ۷۰. شيبانى شافعى ۷۱. شمس الدين مالكى ۷۲. علاءالدين حلى.
شعراى غدير در قرن نهم: ۷۳. ابن عرندس حلى ۷۴. ابن داغر حلى ۷۵. حافظ بُرسى حلى ۷۶. ضياءالدين هادى ۷۷. حسن آل عبدالكريم مخزومى.
شعراى غدير در قرن دهم: ۷۸. شيخ كفعمى ۷۹. شيخ عزالدين عاملى.
شعراى غدير در قرن يازدهم: ۸۰ . ابن ابى شاهين بحرانى ۸۱ . زين الدين حميدى۸۲ . بهاءالدين عاملى ۸۳ . حرفوشى عاملى ۸۴ . ابن ابى الحسن عاملى ۸۵ .شيخ حسين كركى ۸۶ . قاضى شرف الدين ۸۷ . سيد ابوعلى انسى يمنى ۸۸ . سيد شهاب ابومعتوق موسوى ۸۹ . سيد على خان مشعشعى ۹۰. سيد ضياءالدين يمنى ۹۱. محمدطاهر قمى ۹۲. قاضى جمال الدين مكى ۹۳. ابومحمد بن شيخ صنعان.
شعراى غدير در قرن دوازدهم: ۹۴. شيخ محمد بن حسن حرّ عاملى ۹۵. شيخ احمد بلادى ۹۶. شمس الأديب يمنى ۹۵. سيد على خان مدنى ۹۶. شيخ عبدالرضا كاظمى ۹۷. علم الهدى محمد ۹۸. شيخ على عاملى ۹۹. مسيحا فسوى ۱۰۰. ابن بشاره غروى ۱۰۱. شيخ ابراهيم بلادى ۱۰۲. شيخ ابومحمد شويكى ۱۰۳. سيد حسين رضوى ۱۰۴. سيد بدرالدين يمنى.
۱۷ - شعراء الغدير فى التاريخ عن موسوعة الغدير، ۲ ج، سعيد ابومعاش، عربى، خطى.
۱۸ - شعراى غدير، على اصغر رضوانى، فارسى، خطى.
۱۹ - شعر غدير ۲ ج، بنياد بين المللى غدير، زمزم هدايت، قم، فارسى، چاپى، چاپ اول، جلد ۱: سال ۱۳۹۳ ش، وزيرى، ۱۳۳ ص، و جلد دوم: سال ۱۳۹۵ ش، رقعى، ۱۷۶ ص. در جلد اول اين كتاب اشعار برگزيده جشنواره ملى سال ۱۳۹۳ ش، و در جلد دوم اشعار برگزيده پنجمين جشنواره ملى سال ۱۳۹۵ ش جمع آورى شده است.
۲۰ - على عليه السلام در خطابه غدير و دعاى كميل، ولى اللَّه فتحى(فاتح) ، فارسى، چاپى، نگار، تهران، چاپ اول، سال ۱۳۸۹ ش، وزيرى، ۷۸ ص. در اين كتاب، خطبه غدير در قالب شعر فارسى سروده مؤلف آمده است. در آخر، دعاى كميل نيز به شعر فارسى آمده است. اين كتاب با كيفيتى بالا و زيبا به چاپ رسيده است.
۲۱ - على گويان از غدير مى گويند، گردآورى: ستاد غدير استان تهران، فارسى، چاپى، انتشارات مؤسسه فرهنگى تحقيقاتى اميرالمؤمنين عليه السلام، قم، چاپ اول، سال ۱۳۸۲ ش، وزيرى، ص ۳۰۱. در اين كتاب، برگزيده اشعارى آمده است كه در فراخوان سال ۱۳۷۹ و ۱۳۸۱ به مناسبت غدير از سوى ستاد غدير استان تهران اعلام و جمع آورى شده و مجموعاً ۱۰۸ شعر است. سرايندگان اين اشعار از اين قرار اند:
۱. بيژن ارژن ۲. سيما محمودى ۳. حسين هدايتى ۴. حميده رضايى ۵ . فاطمه كاوه۶ . حضرتى ۷. عبداللَّه واثق عباسى ۸ . فاطمه وكيلى ۹. بهروز ونداديان ۱۰. عليرضا حكمتى ۱۱. عباس احمدى ۱۲. ذبيح اللَّه ذبيحى ۱۳. فاطمه ناظرى ۱۴. محمد پروانه ۱۵. محمود شريفى ۱۶. ماندانا هوشيار ۱۷. معصومه سعيدى ۱۸. على ونداديان ۱۹. سيد محمود علوىنيا ۲۰. زهره پريشانى.
۲۱. سيد محمدعلى رضازاده۲۲. كبرى پيرشالكوهى. ۲۳. محمود خاناحمدى ۲۴. نغمه مستشار نظامى ۲۵. محسن آرياپاد ۲۶. بابانور «عليقلى نورى شكرى»۲۷. نرگس كرخى ۲۸. مطهره شريعتى كوهبنانى ۲۹. فاطمه رنجبر ۳۰. زينب حسام ۳۱. مرتضى آخرتى ۳۲. ناصر شعار ابوذرى ۳۳. فخيمى مرآت ابهرى ۳۴. غلامرضا كافى ۳۵. مژگان دستورى ۳۶. زهرا ابراهيمى خبير ۳۷. محمد عراقى ۳۸. ماريا گيلزاد كهن ۳۹. جعفر حيدرى. ۴۰. نگار جمشيدنژاد.
۴۱. زهرا رفيعى ۴۲. سيد حسن هاشمى ۴۳. مصطفى جليليان مصلحى ۴۴. مليحه سردارى ۴۵. علىاصغر اكبرى ۴۶. فريدون كربلى ۴۷. دانش منفردى ۴۸. فاطمه طارمى ۴۹. دخيل ميرزايى كاشانى ۵۰ . كبرى سلطانى ۵۱ . عباس كيقبادى ۵۲ . صالح محمدى امين ۵۳ . اكرم مالكى ۵۴ . سيد هادى طبائى ۵۵ . مريم سقلاطولى ۵۶ . جمشيد شنبه بازارى ۵۷ . محمد سعيد ميرزايى ۵۸ . رضا فلاح بجنوردى ۵۹ . مهدى جهان بخش ۶۰ . محمد هادى حسينى جهان آبادى.
۶۱ . غلامرضا پروينى نژاد ۶۲ . عبدالرزاق توفيق زاده ۶۳ . فهيمه رحمانپور ۶۴ . زهرا صفايى ۶۵ . امير اكبرزداده ۶۶ . زهرا حسينزاده ۶۷ . سيد وحيد سمنانى ۶۸ . جميله اشتياقى ۶۹ . حسن صادقى پناه ۷۰. سيد على موسوى على آبادى ۷۱. مهرآسا پروينى نژاد ۷۲. عباس حسينپور ۷۳. محبوبه بزم آرا ۷۴. محمود حاجى كلاته ۷۵. مصطفى پوركريمى ۷۶. محمد شيدا ۷۷. اسلام انصارى فر ۷۸. عصمت اسلامى ۷۹. على اكبر نظرى ۸۰ . غلامرضا مرادى ۸۱ . سمانه ايران نژاد ۸۲ . عبدالرضا بارگير ۸۳ . رضا نيكوكار ۸۴ . فائره رسكتى.
۲۲ - غدير در آئينه شعر، على رضا مهرپرور، حسين تركان، غديرستان، فارسى، چاپى، رقعى، ۸۰ ص. در اين كتاب طى پنج بخش اشعارى از شعراى معاصر در غدير را جمع آورى كرده است: ۱. اشعار غدير، در قالب هاى مختلف (غزل، مثنوى، قصيده، مخمس، مسدس، بحر طويل و...) ۲. دوبيتى هاى غدير ۳. رباعيات غدير ۴. قطعات غدير ۵ . سرودهاى غدير.
۲۳ - غدير در شعر فارسى، سيد مصطفى بن محمدعلى گرمارودى (موسوى، طالقانى) ، فارسى، چاپى، الهادى، قم، چاپ اول، سال ۱۴۱۵ ق، ۱۳۷۴ ش، وزيرى، ۱۹۶ ص. اين كتاب ابتدا شامل مقدمه اى در پنج نكته است كه عبارتند از:
عظمت اميرالمؤمنين عليه السلام، ظلم ظالمان در باب خلافت و غدير، غربت غدير، توضيحى درباره تأليف و شعر غدير، بيست و دو شعر فارسى از شعرايى كه اكثراً معروفند. شعرها اكثراً قصيده يا مخمس و يا مثنوى هستند و در چند مورد نيز شعرنو آورده شده است.
در ابتداى هر شعر مختصرى از حالات شاعر و سرگذشت او با قلمى مخصوص آورده شده و پس از شعر توضيحاتى ادبى و لغوى و نيز از نظر معانى شعر داده شده است. شعرا به ترتيب عبارتند از:
مكرم اصفهانى، حكيم قاآنى، سيد محمدحسن ميرجهانى، احمد عزيزى، ميرزا يحيى مدرّس، ميرزا محمدعلى وامق، محمدحسين اصفهانى (مفتقر) ، صادق سرمد، ميرزا حبيب خراسانى، محمدحسين شهريار، حسينعلى منشى كاشانى، حكيم كسائى، حبيب اللَّه چايچيان (حسان)، جيحون يزدى، اسماعيل نورى علاء، خوشدل تهرانى، اشرف الدين گيلانى، يوسفعلى ميرشكّاك، صبورى كاشانى، سيد مصطفى موسوى (گرمارودى)، سيد محمدحسين شهريار، سيد على موسوى گرمارودى.
۲۴ - غدير، روز كمال دين، على اصغر بن محمد مروّج (مروّج الشريعه، خراسانى، كرمانى) ، زير نظر: جعفر سبحانى، فارسى، چاپى، اميد، قم، چاپ اول، سال ۱۳۶۹ ش، وزيرى، ۱۶۴ ص. اين كتاب در پنج بخش آمده است:
۱.داستان غدير. ۲. عيد غدير. ۳. خطبه حضرت اميرعليه السلام در عيد غدير همراه با ترجمه فارسى. ۴. زيارت حضرت اميرعليه السلام در عيد غدير همراه با ترجمه فارسى. ۵ . همگام با موكب شاعران بر «كرانه غدير» : شامل شصت و دو شعر فارسى از پنجاه و هفت تن از شعراى قديم و جديد در هزار و چهارصد بيت به مناسبت گذشتن هزار و چهارصد سال بر واقعه غدير و تقريباً نيمى از كتاب را بخش آخر تشكيل مى دهد.
۲۵ -الغدير فى الكتاب و السنة و الادب[۵] ۱۱ج، عبدالحسين بن احمد امينى (تبريزى، نجفى)، م ۱۳۹۰ ق، عربى، چاپى، چاپ اول: الزهراءعليها السلام، نجف: سال ۱۳۷۱۱۳۶۴ ق، ۱۹۵۲ - ۱۹۴۵ م. چاپ يازدهم: الأعلمى، بيروت، سال ۱۴۱۴ ق. وزيرى، ج ۴۱۷ :۱ ص، ج ۳۹۴:۲ ص، ج ۴۲۰:۳ ص، ج ۴۲۴:۴ ص، ج ۴۶۴ : ۵ ص، ج ۴۰۶ : ۶ ص، ج ۴۱۶ :۷ ص، ج ۳۹۶ : ۸ ص، ج ۴۰۲ :۹ ص، ج ۳۸۷ :۱۰ ص، ج ۳۹۹ :۱۱ ص.
چاپ تحقيق شده: چاپ اول: سال ۱۴۱۴ ق، ۱۹۹۴ م. وزيرى، ج ۴۷۷ :۱ ص، ج ۴۶۳ :۲ ص، ج ۴۹۶ :۳ ص، ج ۴۷۲ :۴ ص، ج ۵۵۶ : ۵ ص، ج ۴۷۱ : ۶ ص، ج ۴۶۴ :۷ ص، ج ۴۵۶ : ۸ ص، ج ۴۵۵ :۹ ص، ج ۴۵۴ :۱۰ ص، ج ۴۶۲ :۱۱ ص.
چاپ ديگر: تحقيق: مركز الغدير للدراسات الإسلامية، قم. چاپ اول: مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامى، قم، سال، ۱۴۱۶ ق، ۱۳۷۵ ش. چاپ پنجم: همان، سال، ۱۴۳۰ ق، ۲۰۰۹ م. وزيرى، ج ۵۴۳ :۱ ص، ج ۷۱۳ :۲ ص، ج ۵۵۱ :۳ ص، ج ۵۷۶ :۴ ص، ج ۵۶۸ : ۵ ص، ج ۷۱۲ : ۶ ص، ج ۵۶۴ :۷ ص، ج ۵۵۷ : ۸ ص، ج ۵۴۰ :۹ ص، ج ۵۴۳ :۱۰ ص، ج ۵۳۰ :۱۱ ص، ج ۵۳۱ :۱۲ ص، ج ۵۶۸ :۱۳ ص، ج ۵۱۷ :۱۴ ص.
كتاب «الغدير» بى نياز از توضيح و تعريف است، چرا كه نتيجه زحمات و مطالعات هجده ساعته مؤلف در شبانه روز و نيز مسافرت هاى او به چند كشور جهان است. كتابى است كه بزرگان و علما و نيز اكثر مراجع تقليد زمان مؤلف و حتى از مسيحيان تقريظ و تقدير و تشكر براى آن نوشته اند.
در اين كتاب ابتدا جوانب واقعه غدير از قبيل حديث آن از نظر سند و دلالت، و نيز آيات در غدير و يا احاديث مربوط به غدير، همه مورد بررسى قرار گرفته است. سپس شعر و شعرا در غدير شروع شده و غديريه هاى عربى را از قرن اول تا چهاردهم همراه با معرفى سرايندگان آورده است.
البته در بسيارى از موارد با كوچک ترين مناسبت، مؤلف وارد موضوعات ديگر نيز گشته و در حد كامل به شكل فنى و علمى بحث نموده است. به نظر مىرسد مؤلف، غدير را نمودارى از كل جوانب تشيع فرض نموده و در حاشيه آن اشكالات و ايرادات بر عامه را به خصوص در جلدهاى آخر «الغدير» آورده است.
۲۶ - الغدير فى مصادر الفريقين، على يعقوب سويف القطيفى، ناشر: مؤلف، چاپ اول، سال ۱۴۲۳ ق، ۲۰۰۳ م، وزيرى، ۶۰۱ ص. اين كتاب در سه فصل آمده است: فصل اول: در اين فصل خلاصه اى از زندگانى اميرالمؤمنين عليه السلام آمده است. فصل دوم: باب ۱: گزارش حجةالوداع. باب ۲: در اين باب كتاب هايى كه حديث و ماجراى غدير را نقل كرده اند، از كتب شيعه و سنى و به ترتيب قرنها آمده است؛ از قرن اول تا قرن پانزدهم. فصل سوم: چهل و سه غديريه عربى به ترتيب زمانى آمده است.
۲۷ - غديريات، عبدالحسين بن احمد امينى (تبريزى، نجفى) ، تهيه و تنظيم: نعمان نصرى، عربى، چاپى، جيبى، ۱۷۵ ص. در اين كتاب غديريه هايى را كه در كتاب «الغدير» آمده جمع آورى نموده و طبق ترتيب همان كتاب آورده و تنها غديريه ها آمده است، و بقيه مطالب از شرح حال شاعران و مباحث ديگر حذف گرديده است و ترتيب غديريه ها طبق كتاب «الغدير» است. در اين كتاب از شاعران قرن اول تا هشتم را آورده و جمعاً چهل شاعر و هر كدام يک غديريه و همراه با پاورقى هاى تحقيقى آمده است. اين كتاب شماره اول از سرى «من فيض الغدير» و شماره دوم و پنجم آن با نام «مفاد حديث الغدير» و «عيدالغدير فى الاسلام و التتويج و القربات يوم الغدير» است.
۲۸ - الغديريات فى الشعر العربى، حربى نعيم محمد شبلى، عربى، چاپى، وزيرى، ۳۲۶ ص. در اين كتاب طى چهار فصل غديريه ها را از نظر فنى و ادبى مورد تحقيق قرار داده و مفصل بحث و تحقيق كرده است. عناوين اين كتاب از اين قرار است: الفصل الاول: البناء الفنّى. الفصل الثانى: لغة الشعر. الفصل الثالث: الصورة الفنية. الفصل الرابع: الايقاع الشعرى.
۲۹ - غديريه در ادب پارسى از قرن چهارم تا قرن معاصر، دفتر مطالعات و بررسى هاى اسلامى، فارسى، چاپى، سازمان تبليغات، تهران، چاپ اول، سال ۱۳۷۹ ش، وزيرى، ۲۷۲ ص. در اين كتاب نود و سه غديريه فارسى از نود و سه شاعر پارسى گوى از قرن چهارم هجرى تا حال آورده شده است.
۳۰ -كمى غدير بياور (گزيده اشعار جشنواره آينه در غدير) ، عبدالرضا شهبازى، فارسى، چاپى، انتشارات شاپور خواست، خرم آباد، چاپ اول، سال ۱۳۷۸ ش، رقعى، ۱۱۳ ص. در اين كتاب، گزيده سروده هايى كه در سه جشنواره غدير كه توسط مركز آفرينش هاى ادبى حوزه هنرى لرستان و در سالهاى ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ برگزار شده، قرائت شده آمده است.
اين اشعار چهل سروده در مورد غدير هستند. در آخر طرحى جالب توجه اجرا شده و آن اينكه شش سروده به زبان محلى لرى در مورد غدير آورده شده است.
اسامى سراينده هاى غديرى در اين كتاب از اين قرار است:
عباس آتشى، بيژن ارژن، شاهرخ اورامى، سميه اميدىراد، همتعلى اكرادى، محسن بياتيان، محمديوسف بغدادى، نبى تترى، احمد حجتى، حشمت اللَّه خالقى، رضا حسنوند، منصور دولتى، مرتضى ذاكر، عبدالرضا رادفر، اكبر رضايى، الهام زارعى زاده، على سليمانى، ليلا ساعدى، مسعود سپهوندى، سيد على اشرف شريعتمدارى، حسين شكربيگى، عبدالرضا شهبازى، ميلاد شهبازى، فرانك صيدىمراد، فريدون علوىنسب، محمدتقى عزيزيان، سيد جبار عزيزى، نصراللَّه عسگرى، بهادر غلامى، اسد فرهمند، علىرضا كرمى، طاهره كاويانى، عزيز كلهر، سحر گودرزى، احمدرضا گوهرى، سيده فاطمه موسوى، الهام منصورپور، محمدجواد محبت، خداداد نورايى. بومى سرودهها )اشعار لرى( : عزيز بيرانوند، خاطره جلدانى، عابد ميرزاييان چگنى، شكوفه محمدى، حجت اللَّه مهدوى، عزيز نادرى.
۳۱ - گلبانگ غدير، محمدمهدى بهداروند، فارسى، چاپى، پيام آزادى، تهران، چاپ اول، سال ۱۳۷۵ ش، وزيرى، ۱۴۸ ص، چاپ ديگر: حر، سال ۱۳۸۱ ش، وزيرى، ۲۱۶ ص. در اين كتاب پنجاه و سه شعر در مورد غدير و جانشينى اميرالمؤمنين عليه السلام از شاعران مختلف آورده است. اسامى شاعران از اين قرار است:
سروش اصفهانى. عاشق اصفهانى. صفى اصفهانى، مدرس اصفهانى، كمپانى اصفهانى، صغير اصفهانى، نواى اصفهانى، شكيب اصفهانى، شفايى اصفهانى، حكيم اصفهانى، شفائى اصفهانى، حسن اردبيلى گمنام، حالى اردبيلى، سيد عباس افجه، ناظرزاده اصفهانى، ملک الشعراء بهار، مولوى بلخى، عارف بجنوردى، نعمت اللَّه زكائى بيضائى، شهريار تبريزى، على اكبر پيروى، محمد تندرى، ؟ ، محمدمحسن هندى، حائرى سمنانى، حائرى مازندرانى، صبورى خراسانى، حبيب خراسانى، حبيب چايچيان، حكيم ساوجى، سيد صادق سرمد، عمان سامانى، فرخنده ساوجى، رفعت سمنانى، سوزنى سمرقندى، قاآنى شيرازى، هماى شيرازى، شباب شوشترى، شهنازى، سنايى غزنوى، فردوسى طوسى، ابنيمين فريومدى، اديب الممالک فراهانى، محيط قمى، ناصر خسرو قباديانى، شيخ الرئيس قاجار، نور قزوينى، طاهرى قمى، فياض لاهيجى، محمدعلى مردانى، عطار نيشابورى، نظيرى نيشابورى، طوطى همدانى، صابر همدانى. در اين كتاب قبل از هر شعر ابتدا شرح حالى مختصر در مورد شاعر آمده است. اين كتاب در چاپ انتشارات حر با نام «خلوتى با غدير»به چاپ رسيده است.
۳۲ - مجالس الشعراء فى غدير امام البلغاء، عبدالحسين بن احمد امينى (تبريزى، نجفى)، تهيه و تنظيم: محسن عقيل، عربى، چاپى، دار المحجة البيضاء، دار الرسول الأعظم، رقعى، ۶۲۰ ص. در اين كتاب، ابتدا مطالبى درباره شعر و شاعران در كتاب و سنت و سيره اهلبيت عليهم السلام آمده، و سپس ۱۰۸ تن از شاعران غديرىِ عرب را همراه با شعرشان به ترتيب قرن ها آورده و اقتباسى از «الغدير» است.
۳۳ - مجموعه اشعار مولا على عليه السلام، مؤلف: ؟ ، فارسى، چاپى، اميد، قم، چاپ اول، سال ۱۳۷۹ ش، وزيرى، ۱۶۴ ص. در اين كتاب اين عناوين آمده است: داستان غدير، عيد غدير، حديث تهنيت، خطبه حضرت اميرعليه السلام در روز غدير همراه با ترجمه به صورت نيم صفحه در پايين، زيارت حضرت اميرعليه السلام در روز غدير، همگام با مركب شاعران بر كرانه غدير. سپس ۵۷ شعر فارسى از شعراى مختلف در مورد غدير آورده كه شامل ۱۴۰۰ بيت از ۴۰ شاعر فارسى است.
۳۴ - مهر آب خم، گزينش و تصحيح: سيد على رضوى، فارسى، چاپى، ناشر: مؤلف، چاپ اول، سال ۱۴۱۰ ق، ۱۳۶۹ ش، وزيرى، ۴۶ ص. اين كتاب چهارده سروده از چهارده شاعر فارسى زبان است. در اين كتاب ابتدا مقدمه اى در دو بخش آمده است: ۱ - خلاصهاى از غدير با سبكى زيبا و انشايى در سه بخش: شامل خلاصه اى از غدير و اسامى و جوانب آن ۲. توضيحى مختصر درباره كتاب و شعرهاى انتخاب شده.
سپس چهارده شعر از چهارده شاعر به ترتيب زير آمده است:
۱. قصيده، با تلخيص (ناصر خسرو قباديانى) . ۲. قصيده، با تلخيص (حكيم قاآنى شيرازى). ۳. مسمّط (جيحون يزدى). ۴. ترجيع بند، بند هفتم (صفى على شاه). ۵ . قصيده، (محيط قمى). ۶ . قصيده، (عمّان سامانى). ۷. قصيده، (احمد احمدى بيرجندى). ۸ . قصيده، با تلخيص(ميرزا حبيب اللَّه خراسانى). ۹. قصيده، با تلخيص (اديب الممالک) . ۱۰. مسمط مسدّس، با تلخيص(يحيى) . ۱۱. مسمّط مسدّس (رفعت سمنانى). ۱۲. مسمّط مربّع (آيةاللَّه اصفهانى) . ۱۳. مسمّط مخمّس (ملك الشعرا بهار) . ۱۴. مسمّط مخمّس (محمدحسين اصفهانى). اشعار كتاب جمعاً عبارتند از: نهُ قصيده و يك مسمّط و يك مسمّط مربع و دو مسمّط مخمس و نيز دو مسمّط مسدّس، كه در پايان هر يك از آنها مأخذ با ذكر صفحه و توضيحات كتاب آورده شده است.
۳۵ - نسيم غدير (غديريه هايى از شاعران معاصر) ، عليرضا ميرزامحمد، فارسى، چاپى، مركز آموزش و پژوهش دفتر بررسى هاى اسلامى، تهران، چاپ اول، سال ۱۳۷۸ ش، وزيرى، ۲۱۶ ص. در اين كتاب پس از مقدمه و ديباچه، شصت و سه غديريه فارسى از شصت و سه شاعر معاصر آورده شده است.
كتابى ديگر پس از اين كتاب در سال ۱۳۷۹ ش توسط دفتر مطالعات و بررسى هاى اسلامى و توسط همين ناشر به چاپ رسيده كه شامل نود و سه غديريه از شاعران فارسى گوى از قرن چهارم تا قرن معاصر است.
۳۶ - واقعة غدير خم، شاكر عبدالحسين كسرائى، فارسى، چاپى، دار المحجة البيضاء، بيروت (لبنان)، اول، سال ۱۴۳۱ ق، ۲۰۱۰ م، وزيرى، ۲۴۹ ص. در اين كتاب اين ابحاث آمده است:
باب اول: غدير خم در تاريخ: فصل اول: غدير خم در لغت و اصطلاح: شامل بحث از كلمه غدير در لغت و اصطلاح، واقعه غدير، خطبه غدير، مصادر حديث غدير خم، آراء بزرگان عامه. فصل دوم: عيد غدير در تاريخ كه عيد غدير را در طول تاريخ و كشورها مورد بحث قرار داده است. باب دوم: غدير در شعر و ادب: فصل اول: شعر غدير در صدر اسلام. فصل دوم: شعر غدير در عصر اموى. فصل سوم: شعر غدير در عصر عباسى. در اين كتاب عناوين و مباحثى كه گفته شد به طور نسبتاً مفصل و با مدارك مطرح شده و نكات قابل استفاده اى است.
۳۷ - ولايت نامه (غديريه) ، مهرعلى فدوى (خويى) ، تحقيق و تنظيم: على صدرائى(خويى) ، فارسى، چاپى، انصاريان، قم، چاپ اول، سال ۱۳۷۶ ش، رقعى، ۶۳ ص. اين كتاب شامل سه بخش است:
بخش اول: شرح حال ملا مهرعلى خويى: ۱. زادگاه ۲. ديار و ولايت: علامه حاج ميرزا حبيب اللَّه خويى، شهيد آيت اللَّه ابراهيم خويى ۳. ملا مهرعلى خويى ۴. توانايى در شعر. بخش دوم: قصيده غديريه: ۱. كراميت در مورد اين قصيده ۲. تعداد ابيات ۳. قصيده غديريه و ترجمه منظوم آن. بخش سوم: تخميسهاى قصيده غديريه: ۱. تخميس ملا على خويى ۲. تخميس ملا على واله تبريزى ۳. تخميس محمدعلى انصارى قمى ۴. تخميس مهندس نقوى مشهور به حامد تبريزى ۵ . تضمين مولوى قندهارى، و در پايان منابع و مآخذ.
۳۸ - هشتمين كنگره سراسرى ادبيات، اداره فرهنگ و ارشاد قم، فارسى، چاپى، نيم رحلى، ۳۴ ص. اين كتاب گزارشى است از هشتمين كنگره سراسرى ادبيات غدير كه در دى ماه سال ۱۳۸۶ ش در تالار بعثت شهر قم برگزار شده است. در اين مجموعه چهار فصل آمده است: فصل اول: گزارش. فصل دوم: گزارش تصويرى. فصل سوم: بازتاب مطبوعات و سايتهاى خبرى. فصل چهارم: ضمائم. طى اين مجموعه، بيشتر تصاوير از آنچه گفته شد همراه با توضيحى مختصر آمده است. ضمناً فراخوانى اعلام شده كه همگان آثار خود را به اين كنگره بفرستند، و براى آثار برتر جوايز نفيسى هم در نظر گرفته شده است.
۳۹ -يک جرعه از غدير، شوراى شعر شهرستان قم، فارسى، چاپى، ناشر: همان، چاپ اول، ۱۳۷۴ ش، رقعى، ۲۴ ص. در اين كتاب پانزده شعر و غديريه از شعراى مختلف در مورد غدير آمده كه بعضى از آن اشعار غديريه اى كامل هستند. اسامى شاعران به ترتيب كتاب از اين قرار است:
۱. محيط قمى(شمس الفصحاء) ۲. روشن اردستانى ۳. محمدتقى بهار (ملک الشعراء) ۴. محمدعلى مجاهدى (پروانه) ۵ . شمس الحكماء ۶ . عبدالعلى نگارنده ۷. جواد جهان آرايى ۸ . مشفق كاشانى ۹. محمد آزادگان (واصل) ۱۰. محمدعلى بيگدلى آذرى (آذر)۱۱. محمد موحديان قمى (اميد) ۱۲. جعفر رسول زاده (آشفته) : دو شعر ۱۳. سيد مصطفى آرنگ ۱۴. رحمت اللَّه صادقى.
اين كتاب مجموعه شعر ش ۱ از نشريه شوراى شعر شهرستان قم است كه در بهار سال ۱۳۷۴ به چاپ رسيده، و اكثراً از شعراى ساكن قم جمع آورى شده است. نام ديگر اين كتاب «مجموعه شعر ۱(يک جرعه از غدير)» است.
- ↑ غدير در آئينه كتاب. چهارده قرن با غدير: ص ۱۶۸،۱۶۷،۱۵۷،۱۴۷. اسرار غدير: ص ۱۲۹. فرهنگ غدير (محدّثى) : ص ۳۳۶ - ۳۴۱.
- ↑ كتاب«نسمة السحر بذكر من تشيع و شعر»سيد ضياءالدين الحسنى نيز درباره شاعران شيعه است. نيز: «شعراء الغدير» ۱۰ جلد، تاليف محمدهادى الامينى، مركز الغدير للدراسات الاسلاميه.
- ↑ بخشى از اين كتاب در چاپ هاى اوليه حاوى اشعار غديرى بود.
- ↑ چاپ بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، ۱۳۸۰ ش، ۲۴۸ ص.
- ↑ الذريعة: ج ۱۶ ص ۲۷ ش ۹۷ و ج ۷ ص ۱۷۳.