غدیر از نگاه چهارده خورشید
اساس مذهب تشیع بر دو حدیث پایه‌گذاری شده است: یکی حدیث‌ثقلین (۱)، که پیامبراکرم(ص) در کمتر از نود روز در چهار مکان‌آن را به مردم گوشزد کرد؛ دیگری حدیث غدیر. می‌توان گفت‌حدیث‌دوم مکمل حدیث اول است. سفارش بیش از حد پیامبر(ص) درباره‌قرآن و عترت و نیز اصرار آن حضرت بر امامت و جانشینی‌امیرمومنان(ع) نشان دهنده این حقیقت است که حضرت نگران آشوبی‌بود که امت اسلامی بعد از وی با آن رو به رو می‌شود. اهمیت دادن‌به غدیر، اهمیت دادن به رسالت پیامبرگرامی اسلام(ص) است. مادراین مقاله واقعه غدیر را از زبان عارفان واقعی غدیر یعنی‌پیامبر(ص) و امامان معصوم (علیهم السلام) مورد مطالعه قرارمی‌دهیم. رسول خدا و غدیر شیخ صدوق در کتاب «امالی» از امام باقر(ع) و آن حضرت از جدش‌چنین نقل می‌کند: روزی رسول گرامی اسلام(ص) به امیرمومنان(ع) فرمود: ای علی، خداوند آیه «یاایهاالرسول بلغ ما انزل الیک‌من ربک» (۲) را درباره ولایت تو بر من نازل کرد. اگر آنچه به‌من امر شده تبلیغ نکنم، عملم باطل است و کسی که خدا را بدون‌ولایت تو ملاقات کند، کردارش باطل است. ای علی، من جز سخن‌خدانمی‌گویم. (۳) امام علی و غدیر سلیم بن قیس هلالی به بیعت امیرمومنان(ع) باابوبکر اشاره کرده، می‌گوید: «ثم اقبل علیهم علی‌فقال: یا معشرالمسلمین والمهاجرین و الانصار انشد کم الله اسمعتم رسول‌الله یقول یوم‌غدیرخم کذا و کذا فلم یدع شیئا قال عنه رسول‌الله الا ذکرهم‌ایاه قالوا نعم» (۴) پس علی(ع) به مردم فرمود: ای مسلمانان ومهاجران و انصار، آیا نشنیدید که رسول خدا(ص) روز غدیرخم چنین‌و چنان فرمود. سپس تمام چیزهایی را که پیامبر(ص) در آن روزفرموده بود به مردم یادآوری کرد. همگی گفتند: آری. در این زمینه می‌توان به استدلالهای امیرمومنان علی(ع) اشاره‌کرد. از جمله استدلال آن حضرت برای ابوبکر که فرمود: بر اساس‌حدیث پیامبر(ص) در روز غدیر، آیا من مولای تو و هر مسلمانی‌هستم یا تو؟ ابوبکر گفت: شما. (۵) ابی الطفیل می‌گوید: در روزشورا در خانه بودم و شنیدم که علی(ع) گفت: آیا غیر از من کسی‌در میان شما هست که پیامبر(ص) به او گفته باشد: «من کنت مولاه‌فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه.» همگی گفتند:نه. (۶) حضرت زهرا(س) و غدیر ابن عقده در کتاب معروفش «الولایه» از محمد بن اسید چنین‌روایت کرده است: از فاطمه زهرا پرسیدند: آیا پیامبر(ص) پیش ازرحلتش درباره امامت امیرمومنان چیزی فرمود؟ آن حضرت جواب داد: «و اعجباانسیتم یوم غدیرخم؛» (۷) شگفتا! آیا روز غدیرخم را فراموش کردید؟! فاطمه بنت الرضا از فاطمه‌بنت الکاظم(ع) و او از فاطمه بنت الصادق(ع) چنین نقل کرد: ام‌کلثوم، دختر فاطمه زهرا(س) نقل کرد که پیامبر در روز غدیرفرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه» (۸) امام حسن مجتبی(ع) و غدیر ازامام جعفر صادق(ع) چنین روایت‌شده است: امام حسن(ع) هنگامی‌که می‌خواست‌با معاویه آتش‌بس اعلام کند، به او فرمود: امت مسلمان از پیامبر(ص) شنیدند که درباره پدرم فرمود: «انه‌منی بمنزله هارون من موسی» ; همچنین دیدند که پیامبر(ص) وی رادر غدیرخم به عنوان امام نصب فرمود. (۹) امام حسین(ع) و غدیر سلیم بن قیس می‌نویسد: امام حسین(ع) قبل از مرگ معاویه خانه‌خدا را زیارت کرد. سپس بنی‌هاشم را جمع کرده فرمود: آیامی‌دانید پیامبر اکرم(ص) علی(ع) را در روز غدیر خم نصب کرد؟ همگی گفتند: آری. (۱۰) امام زین العابدین(ع) و غدیر ابن اسحاق، تاریخ‌نویس معروف، می‌گوید: به علی بن حسین گفتم: «من کنت مولاه فعلی مولاه» یعنی چه؟ حضرت فرمود: «اخبرهم انه‌الامام بعده» ; به آنها خبر داد که اوست امام بعد از خودش. (۱۱) امام محمد باقر(ع) و غدیر آبان بن تغلب می‌گوید: از امام باقر(ع) درباره گفته پیامبر: «من کنت مولاه فعلی مولاه» پرسیدم: حضرت فرمود: ای اباسعید، پیامبر فرمود: امیرمومنان در میان مردم جانشین من خواهدبود. (۱۲) امام جعفرصادق(ع) و غدیر زید شحام می‌گوید: نزد امام صادق بودم، مردی معتزلی از وی درباره سنت پرسید. حضرت در پاسخ فرمود: هر چیزی که فرزند آدم به‌آن نیاز دارد (حکم آن) در سنت‌خدا و پیامبر(ص) وجود دارد وچنانچه سنت نبود، خداوند هرگز بر بندگان احتجاج نمی‌کرد. مرد پرسید: خداوند با چه چیزی بر ما احتجاج می‌کند؟ حضرت فرمود: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الاسلام دینا» ; بدین وسیله ولایت را تمام گردانید واگر سنت‌یا فریضه تمام نبود، خدا به آن احتجاج نمی‌کرد. (۱۳) امام موسی کاظم(ع) و غدیر عبدالرحمن بن حجاج از حضرت موسی بن جعفر(ع) درباره نماز درمسجد غدیرخم (۱۴) پرسید. حضرت در پاسخ فرمود: «صل فیه فان فیه‌فضلا و قد کان ابی یامربذلک» (۱۵) ; نماز بخوان، بدرستی که درآن فضل فراوان وجود دارد و پدرم به آن امر می‌کرد امام رضا(ع) و غدیر محمد بن ابی نصر بزنطی می‌گوید: خدمت امام رضا(ع) بودم، درحالی که مجلس پر از جمعیت‌بود و با یکدیگر درباره غدیر گفتگومی‌کردند، برخی از مردم این واقعه را منکر شدند؛ امام فرمود:پدرم از پدرش روایت کرد که روز غدیر در میان اهل آسمان‌مشهورتر است تا میان اهل زمین. سپس فرمود: ای ابی نصر، «این‌ماکنت فاحضر یوم الغدیر» ; هرکجا که هستی در این روز نزدامیرمومنان(ع) باش. بدرستی که در این روز خداوند گناه شصت‌سال‌از مردان و زنان مؤمن و مسلم را می‌آمرزد و دو برابر آنچه درماه رمضان از آتش دوزخ می‌رهاند؛ در این روز آزاد می‌کند… سپس‌فرمود: «والله لوعرف الناس فضل هذا الیوم بحقیقه لصافحتهم‌الملائکه کل یوم عشر مرات» (۱۶) اگر مردم ارزش این روز رامی‌دانستند، بی‌تردید فرشتگان در هر روز ده بار با آنان مصافحه‌می‌کردند. امام محمد جواد(ع) و غدیر ابن ابی عمیر از ابو جعفرثانی(ع) در ذیل آیه «یا ایهاالذین‌آمنوا اوفوا بالعقود» (۱۷) چنین روایت کرد: پیامبر گرامی(ص) در ده مکان به خلافت اشاره(ص) رده است؛ سپس آیه «یا ایهاالذین‌آمنوا اوفوا بالعقود» نازل شد. (۱۸) در توضیح این روایت‌بایدگفت: آیه یاد شده در اول سوره مائده است. این سوره، آخرین‌سوره‌ای است که بر قلب نبی‌اکرم(ص) نازل شد. در این سوره، «آیه‌اکمال» و «آیه تبلیغ، که ناظر به واقعه غدیر است، وجوددارد. امام هادی(ع) و غدیر شیخ مفید، در کتاب شریف ارشاد، زیارت امیرمومنان علی(ع) را ازامام حسن‌عسکری(ع) و آن امام از پدرش نقل می‌کند و می‌گوید: امام‌جواد(ع) در روز عید غدیر، حضرت علی(ع) را زیارت کرد و فرمود: «اشهد انک المخصوص بمدحه‌الله المخلص لطاعه‌الله …» ; شهادت‌می‌دهم که مدح خدا به تو اختصاص دارد و در طاعت او مخلصی. سپس می‌فرماید: خداوند حکم فرمود: «یا ایهاالرسول بلغ ما انزل‌الیک من ربک و ان لم تفعل فمابلغت رسالته و الله یعصمک من‌الناس.» آنگاه ادامه می‌دهد: پیامبر(ص) خطاب به مردم کرد و ازآنها پرسید: آیا آنچه برعهده داشتم، ابلاغ کردم؟ همگی گفتند:آری. سپس فرمود: خدایا گواه باش! بعد از آن فرمود: «الست اولی‌بالمومنین من انفسهم؟ فقالوا بلی فاخذ بیدک و قال من کنت مولاه‌فهذا علی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من‌نصره و اخذل من خذله؛» آیا من به مؤمنان از خود آنهاسزاوارتر نیستم؟ گفتند: بله. پس از آن دست علی(ع) را گرفت وفرمود: هرکس من مولای اویم، این علی مولای اوست… (۱۹) امام حسن عسکری(ع) و غدیر حسن بن ظریف به امام حسن عسکری(ع) نامه نوشت و پرسید: گفته‌پیامبر «من کنت مولاه فعلی مولاه» یعنی چه؟ حضرت در پاسخ‌فرمود: «آراد بذلک ان جعله علما یعرف به حزب‌الله عندالفرقه» ; خداوند اراده فرمود که این جمله، نشان و پرچمی باشدتا حزب خدا هنگام اختلافها با آن شناخته شود. اسحاق بن اسماعیل نیشابوری می‌گوید: حضرت حسن‌بن علی(ع) به‌ابراهیم چنین نوشت: خداوند متعال با منت و رحمت‌خویش واجبات‌را بر شما مقرر کرد. این کار به سبب نیاز او نبود، بلکه رحمت‌او بود که متوجه شما شد. هیچ معبودی جز او وجود ندارد؛ اوچنان کرد تا ناپاک را از پاک جدا سازد و اندرون شما رابیازماید تا به سوی رحمت او پیش بگیرد و منازل شما در بهشت‌معین شود. از اینرو، حج و عمره، اقامه نماز، پرداخت زکات، روزه و ولایت‌را بر شما واگذار کرد و دری را فرا راهتان قرار داد تا درهای‌دیگر واجبات را باز کنید؛ کلیدی را برای یافتن راه خود قرارداد. اگر محمد و جانشینان او از فرزندش نبود، شما مانندحیوانات سرگردان می‌ماندید و هیچ واجبی از واجبات را فرانمی‌گرفتید. مگر می‌توان از غیر در، وارد مکانی شد؟ وقتی خداوندبه سبب تعیین اولیا پس از پیامبر(ص)، نعمت‌خود را بر شما تمام‌کرد، فرمود: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الاسلام دینا» (۲۰) امروز دینتان را کامل و نعمت‌خودرا بر شما تمام کردم و راضی شدم که اسلام دین شما باشد. سپس برای اولیای خود برگردن شما حقوقی قرار داد و به شمافرمان داد حقوق آنها را ادا کنید تا زنان و اموال و خوراک وآشامیدنیها بر شما حلال باشد و به واسطه آن برکت و رشد و ثروت‌را به شما بشناساند و اطاعت کنندگان شما را به واسطه غیبت‌بشناساند… (۲۱) امام زمان(ع) و غدیر در دعای ندبه که ظاهراً منسوب به آن حضرت است چنین می‌خوانیم: «... فلما انقضت ایامه اقام ولیه علی‌بن ابی طالب صلواتک‌علیهما و آلهما هادیا اذکان هوالمنذر و لکل قوم هاد فقال والملاء امامه من کنت مولاه فعلی مولاه.. .» پی‌نوشتها: ۱- حدیث ثقلین در بیشتر منابع اهل سنت وارد شده است. ما به‌پاره‌ای از آنها اشاره می‌کنیم: السنه شیبانی، ص۳۳۷ و۶۲۹ ح ۱۵۵۱; صحیح ترمذی، ج ۵، ص۶۶۳;سنن کبری بیهقی، ج ۱۰، ص ۱۱۴; المستدرک، حاکم نیشابوری، ج۳، ص ۱۱۰; فضائل الصحابه، احمد بن حنبل، ج ۱، ص ۱۷۱ و ج ۲، ص۵۸۸; سنن ابی‌داود، ج ۲، ص ۱۸۵; طبقات کبری، ابن سعد، ج ۲، ص۱۹۴;صحیح مسلم، ج ۴، ص۱۸۷۳. ۲- سوره مائده، آیه ۷۱. ۳- آمالی شیخ صدوق، مجلس، ۷۴، ص ۴۰۰. ۴- کتاب سلیم بن قیس هلالی، نشر مؤسسه بعثت، ص ۴۱. ۵- خصال شیخ صدوق، ص ۵۰۵، باب اربعین، ج ۳۰. ۶- آمالی شیخ صدوق، ج ۱، ص ۳۴۲. ۷- اثبات الهداه، حرعاملی، ج ۲، ص ۱۱۲، ح۴۷۳; مناقب ابن شهرآشوب، ج۳، ص ۲۶۲۵. ۸- اثبات الهداه، ج ۲، ص ۱۱۲; احقاق الحق، ج۱۶، ص ۲۸۲. ۹- آمالی شیخ صدوق، ج ۲، ص ۱۷۱. ۱۰- سلیم بن قیس، ص ۱۶۸. ۱۱- معانی الاخبار، ص ۶۵; بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۲۳. ۱۲- معانی الاخبار، ص۶۶. ۱۳- تفسیر برهان، ج ۱، ص۴۴۶. ۱۴- درباره اهمیت این مسجد به مجله میقات حج‌شماره ۱۲مراجعه شود. ۱۵- اصول کافی، ج ۴، ص۵۶۶. ۱۶- تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج۶، ص ۲۴، ح ۵۲; مناقب ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص ۴۱. ۱۷- سوره مائده، آیه ۱. ۱۸- تفسیرقمی، ج ۱، ص ۱۶۰. ۱۹- بحارالانوار، ج ۱۰۰، ص۳۶۳. ۲۰- همان، ج۳۷، ص۲۲۳. ۲۱- علل الشرائع، ج ۱، ص۲۴۹، باب ۱۸۲، ح۶۶