زیارت غدیریه امام هادی علیه السلام؛ سند دفاع از ولایت امیر المومنین علی علیه السلام
معتصم خلیفه عباسی، امام هادی علیه السلام را از مدینه به سامرا فرا خواند. در روز غدیر، امام به نجف رسید و امیرالمومنین علیه السلام را زیارت کرد. که متن آن به زیارت غدیریه مشهور است.
متن کامل زیارت غدیریه در کتاب‌های دعا وزیارت زمان خواندن آن، روز عید غدیر ذکر شده است.
شیخ عباس قمی با استناد به کلام عثمان بن سعید گفته است که این زیارت را در هر روز از نزدیک و دور می‌توان خواند.
این زیارتنامه را ابن مشهدی از شاذان بن جبرئیل قمی از محمد بن علی طبری از ابوعلی طوسی از پدرش شیخ طوسی از شیخ مفید از ابن قولویه از کلینی از علی بن ابراهیم قمی از پدرش از حسین بن روح نوبختی و عثمان بن سعید عمری از امام حسن عسکری علیه السلام از امام هادی علیه السلام روایت کرده‌اند. گفته شده در وثاقت هیچ‌یک از راویان این زیارتنامه تردید نشده است.[نیازمند منبع] همچنین محدث قمی نوشته است که: «کمتر حدیثی به قوت سند این زیارت نامه می‌رسد.»
این زیارتنامه را ابن مشهدی از شاذان بن جبرئیل قمی از محمد بن علی طبری از ابوعلی طوسی از پدرش شیخ طوسی از شیخ مفید از ابن قولویه از کلینی از علی بن ابراهیم قمی از پدرش از حسین بن روح نوبختی و عثمان بن سعید عمری از امام حسن عسکری علیه السلام از امام هادی علیه السلام روایت کرده‌اند. گفته شده در وثاقت هیچ‌یک از راویان این زیارتنامه تردید نشده است. همچنین محدث قمی نوشته است که: «کمتر حدیثی به قوت سند این زیارت نامه می‌رسد.»
محور اصلی زیارت غدیریه، اصل تولی و تبری و محتوای اصلی آن بیان فضائل امام علی علیه السلام است. امام هادی (علیه السلام) درشرایطی قرارداشتند که نمی‌توانستند به صورت سخنرانی ویا احادیث، وقایع غدیر و اهمیت ولایت و امامت حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را برای جامعه آن روز و آیندگان بیان فرمایند، لذا درقالب زیارت و با استفاده از آیات و روایات و مستندات تاریخی، ولایت و امامت علی (علیه السلام) را اثبات کردند و صدور زیارت را به خاطر باورهای غلط جامعه لازم و ضروری دانستند؛ ولی متأسفانه تاکنون ما از آن غافل بوده‌ایم.
زیارت غدیریه امام هادی (علیه السلام)؛ سند دفاع از ولایت امیر المومنین علی (علیه السلام)
امام هادی (علیه السلام) درشرایطی قرارداشتند که نمی‌توانستند به صورت سخنرانی ویا احادیث، وقایع غدیر و اهمیت ولایت و امامت حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را برای جامعه آن روز و آیندگان بیان فرمایند، لذا درقالب زیارت و با استفاده از آیات و روایات و مستندات تاریخی، ولایت و امامت علی (علیه السلام) را اثبات کردند و صدور زیارت را به خاطر باورهای غلط جامعه لازم و ضروری دانستند؛ ولی متأسفانه تاکنون ما از آن غافل بوده‌ایم. امام استفاده از آیات قرآن و احادیث نبوی برای اثبات ولایت و خلافت آن حضرت را به دلیل اجماع همه مسلمانان و پذیرش کتاب و سنت امری بجا می‌دانند. آنچه می‌تواند ما را در شناسایی سبب صدور زیارت غدیریه یاری کند آگاهی از چگونگی نگاه غالب جامعه دربارهٔ آن چیزی است که این زیارت بدان پرداخته است. امام هادی (علیه السلام) در این زیارت از حدود ۸۰آیه و ۱۸ حدیث نبوی بهره برده‌اند و وقایعی که در تاریخ اسلام به آن اذعان دارند را به عنوان سندی محکم برای اثبات ولایت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بیان می‌کنند.
این زیارت که در میان ما شیعیان ناشناخته است در مفاتیح الجنان در بخش اعمال عید غدیر ذکر شده است.
در نوشتار حاضر با استفاده ازبرخی منابع تفسیری، روایی و تاریخیِ شیعه و اهل سنّت، پاره ای از استنادات قرآنی، روایی و تاریخیِ امام هادی (علیه السلام) در اثبات خلافت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و فضایل و مناقب ایشان مورد بررسی قرار گرفته است.
حجت الاسلام والمسلمین شیخ نجم الدین طبسی، از محققین معاصر دربارهٔ این زیارت شریف گفته‌اند، بند بند و کلمه به کلمه زیارت غدیریه امام هادی (علیه السلام) را مطالعه کنیدکه به سندهای معتبر رسیده است. امام هادی (علیه السلام) در شرایط سختی بسر می‌بردند که این زیارت را بیان فرمودند و بسیاری از فضایل مولا در آن آمده است. مثل «دین الله القویم و صراطه المستقیم» تا می‌رسد به اینکه فرمودند «انّ الشّاک فیک» نه تنها اگر کسی، حضرت را قبول نداشته باشد؛ بلکه تنها شک هم در مورد حضرت بکند: «ما آمن بالرّسول الامین» به رسول امین ایمان نیاورده است.
جناب شیخ عبّاس قمی در مفاتیح در مورد زیارت شریف غدیریّه می‌نویسد: در تمامی زیارات مأثوره، زیارتی به این درجه از صحّت و اعتبار و قوّت سند پیدا نمی‌شود. بلکه از اعلام درجه اوّل شیعه در هر عصر می‌باشند و سلسله سند آن از طریق نایب خاصّ اوّل و سوّم حضرت ولیّ عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) رسیده است.
روات این زیارت بزرگوارانی مانند ابن المشهدی، شاذّان بن جبرئیل قمی، عماد الدّین طبری، ابوعلی (مفید ثانی)، شیخ الطّائفه طوسی، شیخ مفید، ابن قولویه، مرحوم کلینی، علیّ بن ابراهیم، ابراهیم بن هاشم، حسین بن روح و عثمان بن سعید، نواب خاص اول و سوم حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هستند. در زیارت غدیریه، به بخشی از فضایل فراوان حضرت امیرالمؤمنین علیّ بن ابی طالب (علیه السلام) اشاره شده است به نظر می‌رسد همان‌طور که علمای اعلام تأکیدکرده اند، خطبه غدیر و زیارت شریف غدیریه، از بهترین مواردی است که هم سلسله سند بی نظیر شیعی دارد و هم بزرگان شیعه، از ناقلان آن بوده و در عصرهای بعد بر آن تأکید کرده‌اند و نیز اسناد بسیار در کتب عامه دارد.
می‌توان با یک نگاه اجمالی، این زیارت را بر سه محور تقسیم کرد که به آن اشاره می‌شود[۱]:
۱- آیات قرآن کریم در زیارت غدیریه
طبق شمارش موجود، ۷۸ آیه شریفه در زیارت غدیریه آمده است که بر محور بیان فضایل امیرالمؤمنین (علیه السلام) است؛ از جمله آیه لیله المبیت، آیه ابلاغ و آیه ولایت و… اشاره شده است.
۲- فضایل حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در زیارت غدیریّه
بخشی از زیارت غدیریه شریف به بیان فضایل حضرت امیر (علیه السلام) اختصاص دارد. حدود ۲۰۶ فضیلت حضرت در این زیارت آمده است. فضایلی مانند امیرالمؤمنین، سیّد الوصیّین، وارث علم النّبیّین، ولیّ ربّ العالمین، امین‌الله فی ارضه، سفیر الله فی خلقه، الحجّه البالغه علی عباده، دین الله القویم، صراط مستقیم، نبأ عظیم، اوّل من آمن باللّه، سیّد المسلمین، یعسوب المؤمنین، امام المتقین، قائد الغرّ المحجّلین، امام المّتقین، اوّل من صدّق بما انزل الله علی نبیّه، عبدالله، المخصوص بمدحه الله، المخلص لطاعه الله، اوّل العابدین، ازهد الزّاهدین، الکاظم للغیظ، العافی عن النّاس، الصّابر فی البأسآء و الضّرّآء و حین البأس، العادل فی الرّعیّه. این فضایل، سندهای بسیاری در روایات عامّه و خاصه دارند.
۳- بخش‌هایی از تاریخ در زیارت غدیریّه
این زیارت، حاوی مطالبی از تاریخ ولایت است؛ از جمله: حدیث غدیر، غصب فدک، جنگهای بدر، احزاب، اُحد، نزولِ «لاسیف الّا ذوالفقار و لا فتی الّا علی»، و جنگهای حُنین، صفّین، جمل، نهروان،
شهادت جناب عمّار، شهادت حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام)، بیزاری از دشمنان ولایت و قاتلان حضرت سیّدالشّهدا (علیه السلام) و در آخر زیارت، بیزاری از منکران ولایت و قاتلان حضرت سیّد الشّهدا (علیه السلام).
اشاره استنادات قرآنی در زیارت غدیریه فراوان است. این استنادات گاه به‌طور مستقیم است، عین آیه آمده و گاه به‌طور غیرمستقیم به مضمون آیه اشاره شده است. به لحاظ موضوع، آیات قرآنیِ موجود در زیارت غدیریه را می‌توان از چند منظر مورد بررسی قرار داد:
الف- آیاتی که امام هادی (علیه السلام) شأن نزول آن را امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می‌داند. ب- آیاتی که به بیان فضایل و مناقب امیرالمؤمنین (علیه السلام) اشاره دارد. ج- آیاتی که سرنوشت شوم منکران ولایت را بیان می‌کند.
الف) نبأ عظیم چیست؟ امام هادی (علیه السلام) در فرازی ازاین زیارت به آیات ابتدایی سورةنبأ اشاره کرده و می‌فرمایند:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبَأُ الْعَظیمُ، اَلَّذی هُمْ فیهِ مُخْتَلِفُونَ
در روایاتی که از پیشوایان معصوم رسیده است، «نبأ عظیم» به مسئلة ولایت و امامت امیر مؤمنان علی (علیه السلام) تفسیر شده که در روز قیامت از آن سؤال خواهد شد پس علّت اینکه ازامامت حضرت علی (علیه السلام) سؤال می‌شود این است که ایشان امام هستند. امام صادق (علیه السلام) درتعیین مصداق نبأعظیم فرمودند: النَبَأُالْعَظِیمُ «الْوَلَایَهً» خبر بزرگ، ولایت است. بدین ترتیب مفهوم نبأ عظیم، هم بر موضوع قیامت و هم بر امر ولایت قابل صدق است و می‌توان گفت هر دو مقوله، مصداق (نبأ عظیم) می‌باشد. (۱)
ب) صراط مستقیم کیست؟ امام هادی (علیه السلام) با اشاره به آیه ۷۸ سورة انعام، صراط مستقیم را پیروی از امیرالمؤمنین دانسته ومی فرمایند: وَاَشْهَدُ اَنَکَ الْمَعْنی بِقَوْلِی الْعَزیزِالرَحیم: وَاَنَ هذا صِراطی مُسْتقیماً فاتَبِعُوهُ، وَلاتَتَّبِعُواالسُّبُلَ فَتفرق بِکُمْ عَنْ سَبیلِهِ.
کلمة صراط در قرآن با صفت مستقیم و به معنای راه روشن و به صورت مفرد آمده و تثنیه و جمع ندارد و این قرینه است بر اینکه صراط مستقیم، یک راه بیشتر نیست، بر خلاف سبیل که راه‌های متعدّد داشته و گاه با شرک و ضلالت درمی‌آمیزد. (۲) لذا معانی صراط در قرآن عبارتند از: آیین خداپرستی و دین حق، پایبند بودن به دستورات خداوند و توکّل بر خدا و در روایات به دین اسلام، کتاب خدا، قرآن، پیامبر، حضرت علی و ائمّة معصومین تفسیر شده
است. (۳)
پیامبر اکرم به حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: وَ أَنْتَ الطریقُ الْوَاضِحُ أَنْتَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ وَ أَنْتَ یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) تو راه روشن خداوند و صراط مستقیم و رهبر دین هستی؛ بنابراین در روایات منظور از صراط مستقیم، حضرت علی (علیه السلام) است. (۴)
ج) آیه انما ولیکم الله یکی دیگر از آیاتی که در شأن امیرالمؤمنین (علیه السلام) نازل شده و در این زیارت هم آمده، آیة ۷۷سورة مائده است: إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَهُمْ رَاکِعُونَ.
با توجّه به روایاتی که از طریق شیعه نقل شده است، مراد از الَذینَ «آمَنُوا»، علی بن ابیطالب است.
چرا که آیة شریفه دربارة ایشان است و هنگامی نازل شد که او انگشتر خود را در حال رکوع به سائل بخشید.
بسیاری از مفسّران و محدثان در شأن نزول این آیه نقل کرده‌اند که این آیه در شأن علی (علیه السلام) نازل شده است.
«سیوطی» در «الدّرالمنثور» در ذیل این آیه از «ابن‌عباس» نقل می‌کند که علی (علیه السلام) در حال رکوع نماز بود که سائلی تقاضای کمک کرد و آن حضرت انگشترش را به او صدقه داد و پیامبر(ص) از او پرسید: «چه کسی این انگشتر را به تو صدقه داد؟»، که آن سائل اشاره به امیرالمؤمنین کرد و گفت: «آن مرد که در حال رکوع است»، در این هنگام آیه «اِنِّما وَلیُّکُمْ اللهُ وَ رَسُولُهُ …» نازل شد. (۵)
د) آیة تبلیغ آیة تبلیغ (سورة مائده آیة۶۱) در واقعة غدیرخم بر پیامبر(ص) نازل شد که از اشارات امام هادی (علیه السلام) در زیارت غدیریه است. شأن نزول آیة شریفه را بسیاری از مفسّران شیعه، امیرالمؤمنین علی به عنوان خلیفة پیامبردانسته اند.
آیة تبلیغ از آخرین آیاتی است که بر پیامبرنازل شده و ایشان مأمور به ابلاغ امر الهی شدند تا با انتخاب شخصی شایسته، بقای اسلام را تضمین کنند، لذا جمعیت عظیم حاجیان را موردخطاب قرارداده و حضرت علی (علیه السلام) را به عنوان جانشین خود معرّفی کردند. (۶)
ه) لیله المبیت امام هادی (علیه السلام) در زیارتنامه خود، خوابیدن حضرت علی (علیه السلام) در بستر پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) را مطرح کرده واین را فضیلتی برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌داند وعمل اورا همانند عمل حضرت اسماعیل، درهنگام دستور الهی به حضرت ابراهیم برای ذبح او می‌شمارد که با جان خود و فداکاری خویش آن بزرگوار را حفظ کرد موقعی که قریش اجتماع کرده بودند تا او را بکشند، پس امام (علیه السلام) نخستین فدایی در اسلام است.
ابن ابی الحدید معتزلی که از اهل سنت است - دربارهٔ تفسیر این آیه معتقد است که حماسه علی (علیه السلام) در لیلهً المبیت - شب خوابیدن به جای رسول‌الله - مورد تأیید همه است جز کسانی که مسلمان نیستند و افراد سبک‌مغز…، آن را انکار نمی‌کنند. (۷)
و) آیة تطهیر آیة تطهیر (سورة احزاب آیة ۸۸)یکی دیگر از آیاتی است که به اثبات ولایت و عصمت برای اهل بیت می‌پردازد و امام هادی (علیه السلام) این ویژگی را فضیلتی برای اهل بیت برمی‌شمارند و می‌فرمایند:
وَقَدْاَعْلَی اللهُ تَعالی الاْمَّهِ دَرَجَتَکُمْ وَرَفَعَ مَنْزِلَتَکُمْ وَاَبانَ فَضْلَکُمْ وَشَرَّفَکُمْ عَلَی الْعالَمینَ فَاَذْهَبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُم تَطْهِیرًا.
بر اساس روایاتی که درکتب معتبر و دست اوّل شیعه و اهل سنّت آمده و به حدّ تواتر رسیده است، مراد از «اهل بیت»؛ پنج تن آل عبا (حضرت محمّد، امیرمؤمنان علی، حضرت فاطمه زهرا و حسنین علیهم السلام هستند. (۸)
در حدیث کساء آمده است که روزی پیامبر در منزل ام سلمه مقداری پارچه طلب کردند و سپس به دنبال علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) فرستادند. آنها به خدمت پیامبر رسیدند و حضرت آنها را زیر آن پارچه قرار داد، سپس فرمود: «اَللّ-هُمَّ اِنّ هؤلاء اهل بیتی وَ خاصَّتی اَذْهب عَنهُمُ الرِّجْسَ، فَنَزل جبرئیل إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً».
در کتب اهل سنّت در ذیل این روایت این جمله نیز آمده که ام سلمه جلو آمد و از پیامبراجازه خواست که اوهم زیر آن پارچه قرار گیرد و به آن جمع بپیوندد، اما پیامبرفرمودند: تو آدم خوبی هستی ولی اینجا جای تو نیست. (۹)
امام هادی (علیه السلام) در فرازهایی به پیشتازی امام علی (علیه السلام) در ایمان به خداوند و تصدیق رسول خدا اشاره می‌کند:اَنْتَ اَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللهِ، وَصَلّی لَهُ وَجاهَدَ؛ و در جای دیگرمی فرماید: آمَنْتَ بِاللهِ وَهُمْ مُشْرِکُونَ، وَصَدَّقْتَ بِالْحَقِّ وَهُمْ مُکَذِّبُونَ
احادیث فراوانی در منابع خاصّه و عامّه، در موردسبقت حضرت علی (علیه السلام) در ایمان نقل شده که از جمله روایتی است که در آن پیامبراکرم به حضرت علی فرمودند: هَذَا أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بی و صَدَّقنی و صَلّی مَعی. (۱۰)
اخوّت و برادری میان پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی (علیه السلام)
از دیگر فضایل امیرالمؤمنین که در زیارت غدیریه به آن اشاره شده است برادری و اخوّت میان ایشان و پیامبر اکرم است. آنجا که امام هادی می‌فرمایند: «اَشْهَدُ اَنَکَ اَخُو رَسُولِ اللِه وَ وَصِیُهُ»
روایاتی که دلالت بر اخوّت میان پیامبر و حضرت علی دارد درحدّ تواتر است.
امام هادی در فرازهای متعدّدی از زیارت غدیریه، منکران ولایت را لعن کرده‌اند: فلَعَنَ الله جاحِدَ وِلایَتِکَ بَعْدَ الاقْرارِ، وَناکِثَ عَهْدِکَ بَعْدَ الْمیثاَق «پس خدا منکر ولایت و فرمانروایی تو را پس از اقرار و شکنندة پیمانت را پس از بستن پیمان لعنت کند.
در روایتی پیامبر اکرم(ص) به علی (علیه السلام) اشاره کرده و فرمودند:هَذَاأَسَدُاللَهِ وسَیْفُه فیُ أَرْضِهِ علی أَعْدَائِهِ عَلَی مبْغِضِیهِ لَعْنَهً اللَهِ وَ لَعْنَهً اللَّعِانِین؛ این رادمرد، شیر خدا در زمین و شمشیر خدا بر دشمنان اوست. پس دوری از رحمت خدا و لعنت همة لعن کنندگان بر کسی باد که با وی دشمنی ورزد. (۱۱) در یک بررسی اجمالی، می‌توان استنادات تاریخی امام هادی (علیه السلام) را در چند مورد عنوان کرد:
الف. حضور چشمگیر حضرت علی (علیه السلام) در جنگهای صدر اسلام و رشادتها و دلاوریهایی که برای حفاظت از جان پیامبر و پیشبرد اسلام از خود نشان دادند.
ب. اوضاع بعد از رحلت پیامبر و شکل‌گیری جریان سقیفه و غصب خلافت و سرزمین فدک.
ج. جنگهایی که سه گروه ناکثین، قاسطین و مارقین به حضرت علی (علیه السلام) تحمیل کردند.
د. شهادت حضرت علی (علیه السلام).
پانویس:
۱.. فروع کافی، کلینی، ج۷، ص۷۳. ۲.. ترجمه تفسیر المیزان، ج۱، ص۵۱. ۳.. انعام / ۱۶۱؛ یس / ۶۱؛ آل عمران ۱۰۱. ۴.. بحارالأنوار، مجلسی، ج ۳۶ ص ۴ باب ۲۵. ۵.. تفسیر الدر المنثورسیوطی، ج ۲ ص۲۹۳. ۶.. ترجمه تفسیر المیزان، طباطبایی، ج ۶، ص۶۲. ۷.. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۳، ص ۲۷۰؛ احیاء العلوم، غزالی، ج ۳، ص ۲۳۸. ترجمه تفسیر المیزان، ج ۶، ص ۶۱. ۸.. مجمع البیان، طبرسی، ج۲۰، ص۱۰۸. ۹.. شواهد التنزیل حسکانی، ج۲، ص۲۳. ۱۰.. ینابیع المودة، قندوزی حنفی: ص۷۴. ۱۱.. نهج الحق و کشف السر، علامه حلی ص ۲۸۷.
منابع: ۱-قرآن کریم ۲- الکافی؛ محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، م۳۲۹ ق، تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ ق.
۳-ترجمه تفسیرالمیزان. طباطبائی، سیدمحمدحسین، ۱۲۸۱ – ۱۳۶۰. ترجمه ناصر مکارم شیرازی … [و دیگران]. مشخصات نشر: قم:بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی. ۴- بحارالانوار؛ محمدباقر مجلسی، م ۱۱۱۰ ق، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ق. (جامع الاحادیث ۵/۳) ۵- سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق. ۶-ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغة، تصحیح محمدابوالفضل ابراهیم، قم، آیةالله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق. ۷- ابوحامد محمد بن محمد غزالی طوسی، م ۵۰۵ق، احیاءالعلوم، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. ۸- فضل بن حسن طبرسی، م ۵۴۸ق، مجمع البیان، نشر دارالمعرفه، ۹- حسکانی، عبیدالله بن احمد، م ۴۹۰ق، شواهد التنزیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق. ۱۰-قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، م۱۲۹۴ق، ینابیع المودة لذوی القربی، قم، اسوه، ۱۴۲۲ق. ۱۱- حلی، حسن بن یوسف، م ۷۲۶ق، نهج الحق و کشف الصدق، قم، دار الهجرة، ۱۴۲۱ق.
- ↑ زهره آقاخانی.