آيات ۱۴ تا ۱۹ مجادله و غدیر

آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله آیاتی هستند که در دعایی مربوط به غدیر آمده‌اند و با استفاده از آنها دشمنان غدیر از حزب شیطان قلمداد شده‌اند.

آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله و غدیر

مشخصات آیه
نام سوره	مجادله
شماره آیه	۱۴ تا ۱۹
جزء	۲۸
محتوای آیه
مکان نزول	مدینه
موضوع	دشمنان غدیر از حزب شیطان و تحت تسلط او هستند.

به نقل از برخی محققان، آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله در قسمتی از دعای بعد از نماز روز غدیر قرار گرفته است. در این دعا با استفاده از آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله دشمنان غدیر را تحت تسلط شیطان معرفی کرده است. از سوی دیگر در این دعا حزب شیطان با تکیه بر این آیات لعن شده‌اند و متصف به این اوصاف گشته‌اند: منکر، عهدشکن، تغییردهنده، تبدیل‌کننده، تکذیب‌کننده، تحریف‌کننده، فراموش‌کننده یاد خدا، مانع‌شونده از صراط مستقیم و نهایتاً حزب شیطان که زیر بال او قرار گرفته‌اند.

آیاتی در متن یک دعای غدیری

به‌گفته برخی محققان آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله آیاتی هستند که در متن یکی از دعاهای مربوط به غدیر آمده است. یکی از جلوه‌های قرآنی غدیر دعاها و زیاراتی است که در آنها به تبیین و تفسیر آیات مربوط به واقعه غدیر پرداخته شده است. در بسیاری از دعاها و زیارات -به‌خصوص آنچه مربوط به شب و روز غدیر است- ناگفته‌هایی از مسئله غدیر به‌چشم می‌خورد که در هیچ روایت دیگری یافت نمی‌شود. در مواردی شأن نزول آیات و در مواردی استشهاد به آیه‌های قرآن و در مواردی مصداق قرار دادن غدیر برای آیه مزبور مطرح شده است.أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ تَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مَا هُمْ مِنْکُمْ وَلَا مِنْهُمْ وَیَحْلِفُونَ عَلَی الْکَذِبِ وَهُمْ یَعْلَمُونَ ﴿۱۴﴾ ااتَّخَذُوا أَیْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ فَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِینٌ ﴿۱۶﴾ لَنْ تُغْنِیَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلَا أَوْلَادُهُمْ مِنَ اللَّهِ شَیْئًا ۚ أُولٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ﴿۱۷﴾یَوْمَ یَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِیعًا فَیَحْلِفُونَ لَهُ کَمَا یَحْلِفُونَ لَکُمْ ۖ وَیَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ عَلَیٰ شَیْءٍ ۚ أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ الْکَاذِبُونَ ﴿۱۸﴾ اسْتَحْوَذَ عَلَیْهِمُ الشَّیْطَانُ فَأَنْسَاهُمْ ذِکْرَ اللَّهِ ۚ أُولٰئِکَ حِزْبُ الشَّیْطَانِ ۚ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّیْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿۱۹﴾.

آیا به کسانی که قوم مورد خشم خدا را به دوستی گرفتند، ننگریستی؟ اینان نه از شمایند و نه از آنان، و به دروغ سوگند می‌خورند [که از شمایند] و خود آگاهند [که دروغ می‌گویند.] (۱۴) خدا برای آنان عذاب سختی آماده کرده است؛ زیرا آنچه را که همواره انجام می‌دادند، بسیار بد است. (۱۵) آنان سوگندهایشان را [برای تبرئه خود از خیانت به پیامبر و مؤمنان] سپر قرار داده‌اند، در نتیجه [مردم را] از راه خدا بازداشتند پس برای آنان عذابی خوارکننده است. (۱۶) هرگز اموال و اولادشان چیزی از عذاب خدا را از آنان دفع نمی‌کند، آنان اهل آتش‌اند و در آن جاودانه‌اند. (۱۷) روزی که خدا همه آنان را برمی‌انگیزد، پس همان‌گونه که برای شما سوگند دروغ می‌خوردند، برای خدا هم سوگند دروغ می‌خورند، و گمان می‌کنند که با سوگند دروغ می‌توانند در عرصه محشر، سودی را برای خود جلب کنند و زیانی را از خویش بگردانند، آگاه باش که آنان همان دورغگویانند! (۱۸) شیطان بر آنان چیره و مسلط شده و یاد خدا را از خاطرشان برده است، آنان حزب شیطانند، آگاه باش که حزب شیطان یقیناً همان زیان کارانند! (۱۹)

آیات در متن دعا

به نقل از برخی محققان، آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله در قسمتی از دعای بعد از نماز روز غدیر قرار گرفته است:

فَلَكَ الْحَمْدُ عَلى ما مَنَنْتَ بِهِ عَلَيْنا مِنَ الاخْلاصِ لَكَ بِوَحْدانِيَّتِكَ، وَ جُدْتَ عَلَيْنا بِمُوالاةِ وَلِيِّكَ الْهادى مِنْ بَعْدِ نَبِيِّكَ النَّذيرِ الْمُنْذِرِ، وَ رَضيتَ لَنَا الاسْلامَ ديناً بِمَوْلانا، وَ اتْمَمْتَ عَلَيْنا نِعْمَتَكَ بِالَّذى جَدَّدْتَ لَنا عَهْدَكَ وَ ميثاقَكَ، وَ ذَكَّرْتَنا ذلِكَ وَ جَعَلْتَنا مِنْ اهْلِ الاخْلاصِ وَ التَّصْديقِ لِعَهْدِكَ وَ ميثاقِكَ وَ مِنْ اهْلِ الْوَفاءِ بِذلِكَ، وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ النّاكِثينَ وَ الْمُكَذِّبينَ الَّذينَ يُكَذِّبُونَ، الْجاحِدينَ بِيَوْمِ الدّينِ، وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ الْمُغَيِّرينَ وَ الْمُبَدِّلينَ وَ الْمُحَرِّفينَ وَ الْمُبَتِّكينَ آذانَ الانْعامَ، وَ الْمُغَيِّرينَ خَلْقَ اللَّهِ، وَ مِنَ الَّذينَ اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ، وَ صَدَّهُمْ عَنِ السّبيلِ وَ الصِّراطِ الْمُسْتَقيمِ. اللَّهُمَّ الْعَنِ الْجاحِدينَ وَ النّاكِثينَ وَ الْمُغَيِّرينَ وَ الْمُبَدِّلينَ وَ الْمُكَذِّبينَ الَّذينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدّينِ مِنَ الْأَوَّلينَ وَ الْآخِرينَ؛ پس تو را شكر بر آنچه بر ما منت نهاده‌اى از اخلاص به توحيدت و بر آنچه بر ما كرم كرده‌اى، با پذيرفتن ولايت ولىّ هدايت‌كننده‌ات بعد از پيامبر ترساننده منذرت، و با مولايمان اسلام را به‌عنوان دين ما راضى شدى، و نعمتت را با تجديد عهد و ميثاقت بر ما تمام كردى و آن پيمان را به ياد ما آوردى، و ما را از اهل اخلاص و تصديق نسبت به عهد و ميثاقت و از اهل وفا به آن قرار دادى، و ما را از عهدشكنان و تكذيب‌كنندگان قرار ندادى كه روز قيامت را تكذيب مى‌كنند، و ما را از تغييردهندگان و تبديل‌كنندگان و تحريف‌كنندگان و زنده‌كنندگان اعمال جاهليت و تغييردهندگان خلق خدا قرار ندادى، و از كسانى كه شيطان بال خود را بر آنان گسترانده و ياد خدا را از خاطر آنان برده و از راه راست مانع شده، قرار ندادى. خدايا، لعنت كن انكاركنندگان و پيمان‌شكنان و تغييردهندگان و تبديل‌كنندگان و تكذيب‌كنندگانى كه روز قيامت را تكذيب مى‌كنند، از اولين و آخرين.

تحلیل اعتقادی آیات

در این قسمت از دعای روز غدیر، پنج آیه به‌تصریح یا تضمین یا اشاره گنجانده شده است؛ از جمله آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله که از سوی برخی محققان استفاده از آن مورد تحلیل اعتقادی گرفته است:

معنای تسلط شیطان چیست؟

خداوند در آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله گروهی را معرفی می‌کند که مورد غضب او هستند. آنگاه به بیان حیله‌های آنان می‌پردازد و سپس اعلام می‌کند که شیطان کاملاً بر آنان مسلط شده و به همین دلیل از حزب شیطان هستند. با در نظر گرفتن اینکه در این قسمت از دعای غدیر آیات مزبور به مخالفان امیرالمؤمنین علیه السلام و برگزینندگان راهی غیر از غدیر تفسیر شده، می‌توان آیات مزبور را چنین معنی کرد: آیا نمی‌نگری به قومی که ولایت سقیفه را پذیرفته‌اند که خدا بر آنان غضب کرده است. این پیروان سقیفه نه از شمایند و نه از آنان. از شگردهای آنان قسمِ دروغ است، در حالی که در باطنْ حقیقت را می‌دانند. آنان قسم‌های خود را سپری در برابر امیرالمؤمنین علیه السلام قرار داده‌اند و با این روش بر سر راه خدا مانع ایجاد می‌کنند.

بنابراین طرفداران سقیفه باید منتظر عذاب خوارکننده‌ای باشند: آنان جهنمی‌اند و دائم در آنجا خواهند بود. آنان حتی در روز قیامت که در پیشگاه الهی برای محاکمه آورده می‌شوند دست از قسم‌های دروغین خود برنمی‌دارند و هنوز بر این باورند که ره توشه‌ای برای قیامت آورده‌اند. واقعیت آن است که شیطان چنان بر آنان مسلط بود که یاد خدا را از خاطر آنان محو کرده است. آنچه می‌ماند آن است که اینان حزب شیطانند و حزب شیطان جز خسارت هیچ نتیجه‌ای به‌دست نخواهد آورد.

امیرالمؤمنین علیه السلام درباره شگردهای سقیفه، که باعث گمراهی مردم شد، می‌فرماید: بدانید که اگر حق خالص بود در آن اختلافی نبود و اگر باطل خالص بود بر هیچ صاحب عقلی مخفی نمی‌ماند؛ ولی قسمتی از حق و قسمتی از باطل گرفته م‌ی‌شود و با یکدیگر مخلوط می‌شود. آنجاست که هر دو با هم به‌صورت یک مطلب دیده می‌شوند. در این هنگام است که «شیطان بر اولیائش بال می‌گستراند» و آنان که از سوی خداوند حسن عاقبت برایشان در نظر گرفته شده نجات می‌یابند.

لعنت بر حزب شیطان

با تطبیق آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله بر مخالفان امیرالمؤمنین علیه السلام، در روز غدیر دستور داده شده که مصداق این آیات مورد لعن قرار داده شوند. اگر سردمداران سقیفه لعن می‌شوند، به استناد قرآن اوصافی دارند که مستحق لعن هستند و عین همان صفات مذکور در قرآن در عبارت لعن آمده است. در این قسمت از دعا، دشمنان و منکران ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام لعن می‌شوند به‌خاطر آنکه در برابر ولایتی که در غدیر توسط پیامبر صلی الله علیه و آله از طرف خداوند اعلام شد، دست به اقدامات کینه‌توزانه عظیمی زدند که آثار آن محوشدنی نیست. آنان طبق این آیات متصف به این اوصافند: منکر، عهدشکن، تغییردهنده، تبدیل‌کننده، تکذیب‌کننده، تحریف‌کننده، فراموش‌کننده یاد خدا، مانع‌شونده از صراط مستقیم و نهایتاً حزب شیطان که زیر بال او قرار گرفته‌اند.

منابع

• الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة؛ سید علی بن موسی بن طاووس، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۱۸ق.
• عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانی اصفهانی‏، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی‏، قم: مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
• الکافی‏؛ محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، م۳۲۹ق، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق.
• کتاب سلیم بن قیس الهلالی؛ سلیم بن قیس هلالی، تحقیق: علاءالدین الموسوی، تهران: مؤسسة البعثة (قسم الدراسات الإسلامیة)، ۱۴۰۷ق.