آيات ۹۶ و ۹۷ مریم و غدیر
آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم از جمله آیاتی است که در یک منزلی غدیر نازل شد پس از آنکه پیامبر صلی الله علیه و آله در دعاهایی برای امیرالمؤمنین علیه السلام از خداوند خواست که در قلبهای مردم محبت امام را قرار دهد.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | مریم |
| شماره آیه | ۹۶ و ۹۷ |
| جزء | ۱۶ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | وجود محبت امیرالمؤمنین علیه السلام در قلبهای مؤمنان |
در قدید که آخرین منزل قبل از غدیر بود ۱۴ آیه درباره غدیر نازل شد که از جمله آنها آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم بود. نزول این آیات در کنار دو برنامه دقیق برای آمادهسازی فکری مردم قبل از غدیر بود که عکسالعملهایی را نیز به همراه داشت. این رخدادها یکی دعا برای محبت امیرالمؤمنین علیه السلام در دل مردم بود که از سوی پیامبر انجام شد و پس از آن این دعاها به استجابت رسید و این دو آیه نازل شد.
این مراسم دعا و استجابت فوری الهی با نزول آیه ۹۶ و ۹۷ سوره مریم در حضور مردم مقطعی استثنایی در زندگانی پیامبر صلی الله علیه و آله بهشمار میآمد که همه را مبهوت و متعجب کرد. همچنین، در آستانه غدیر مقام عظیم علی بن ابیطالب علیه السلام را در پیشگاه خداوند روشن ساخت.
آیاتی مربوط به اقدامات پیامبر صلَّی اللّٰه علیه و آله در غدیر
آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم از جمله آیاتی دانسته شده که در سفر حجةالوداع پیش از رسیدن به سرزمین غدیر بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد.
آیات زیادی از قرآن در طول سفر پیامبر از مدینه به مکه و بازگشت به آن نازل شده که ۲۱ آیه مستقیماً به موضوع غدیر و پیام آن مربوط است. این آیات نشاندهنده پشتوانه الهی و دستور مستقیم خداوند در مراسم غدیر است. برخی آیات به ختم رسالت و آغاز ولایت اشاره دارند و برخی دیگر مردم را برای امتحان بزرگ الهی آماده میسازد. همچنین، غدیر به عنوان فتح بزرگ و یأس دشمنان معرفی شده و بر اهمیت ابلاغ ولایت تأکید میشود. در نهایت، این آیات کمال دین و اوج نعمت خدا را با ولایت اعلام میکنند. این آیات ۴۹ آیه است و در ۲۱ مورد نازل شده است.[۱]
از جمله این آیات، آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم بوده است: 
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا ﴿۹۶﴾ فَإِنَّما یَسَّرْناهُ بِلِسانِکَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِینَ وَ تُنْذِرَ بِهِ قَوْماً لُدًّا ﴿۹۷﴾؛ کسانی که ایمان آورده عمل صالح انجام میدهند بهزودی خداوند برای آنان مودّت قرار میدهد. ما آن را بر زبان تو آسان نمودیم تا پرهیزگاران را بشارت دهی و قومی را که در خصومت شدید هستند بترسانی
.[۲]
موقعیت تاریخی نزول
موقعیت تاریخی نزول آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم در رخداد غدیر چنین ترسیم شده است: روز هفدهم ذیالحجه و پس از اتمام اعمال حج در حجةالوداع، کاروان پیامبر صلی الله علیه و آله در راه بازگشت بهسوی غدیر به وادی «قُدَید» رسید که تا غدیر کمتر از یک روز دیگر فاصله داشت.[۳] آبادی «قدید» در آغاز وادی قرار داشت و «غدیر خم» در انتهای همین وادی بود. با ورود بهآبادی کاروان توقف کرد و مردم برای استراحت از راهی که شبانه طی شده بود پیاده شدند. با نزول کاروان در قدید و فرا رسیدن هنگام نماز، صفها آماده شد. پیامبر بعد از نماز صدای خود را بلند کرد بهگونهای که همه بشنوند و مطلبی درباره محبت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود.[۴]
در دو روایت تصریح شده که نزول امر ولایت در موسم حج بوده و پیامبر صلی الله علیه و آله شش روز بعد از آن صبر کرد که آیه ۱۲ سوره هود نازل شد و بعد از آن حضرت تا غدیر صبر کرد. از یک سو کارشکنیهای منافقین فکر پیامبر صلی الله علیه و آله را به خود مشغول داشت؛ از سوی دیگر اجرای دقیق مهمترین برنامه رسالت، ایجاد و حفظ شرایط لازم برای اجرای آن را میطلبید.
روند رخدادها
در قدید که آخرین منزل قبل از غدیر بود ۱۴ آیه درباره غدیر نازل شد که از دو سوره قرآن از جمله آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم بود. نزول این آیات در کنار دو برنامه دقیق برای آمادهسازی فکری مردم قبل از غدیر بود که عکسالعملهایی را نیز به همراه داشت. برخی محققان با مطالعهٔ دقیق و جمعبندی کامل روایات، آنچه در این مرحله از واقعهٔ غدیر در قُدَید به وقوع پیوسته را چنین صورتبندی کردهاند:[۵]
دعا برای محبت امیرالمؤمنین علیه السلام در دل مردم
اللّهُمَّ هَبْ لِعَلِىٍّ الْمَوَدَّةَ فِى صُدُورِ الْمُؤْمِنينَ وَ الْهَيْبَةَ وَ الْعَظَمَةَ فى صُدُورِ الْمُنافِقينَ؛ خدايا، به على محبت در سينه مؤمنان و هيبت و عظمت در سينه منافقان عنايت فرما.[۶] آنگاه برای زمینهسازی جدی برای غدیر علی علیه السلام را فرا خواند و در حضور مردم فرمود: «یا علی، دستان خویش را بهسوی آسمان بلند کن و دعا کن تا من آمین بگویم». یا علی، بگو: اللّهُمَّ اجْعَلْ لى عِنْدَكَ عَهْداً وَ اجْعَلْ لى عِنْدَكَ وُدّاً وَ اجْعَلْ لى فى قُلُوبِ الْمُؤْمِنينَ مَوَدَّةً؛ خدايا، براى من نزد خود عهد و پيمانى قرار ده و براى من در پيشگاه خود دوستى و مودت قرار ده، و براى من در قلب مؤمنان محبتى قرار ده. امیرالمؤمنین علیه السلام هم این دعا را تکرار کرد و پیامبر صلی الله علیه و آله آمین گفت.[۷]
همچنین پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «یا علی، هر دعایی برای خود دوست داری بنما تا آمین بگویم». امیرالمؤمنین علیه السلام هم سه بار این دعا را تکرار کرد: اللّهُمَّ ثَبِّتْ مَوَدَّتى فى قُلُوبِ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ اِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ؛ خدايا، مودت و محبت مرا تا روز قيامت در قلوب مردان و زنان مؤمن ثابت و پايدار فرما و پیامبر صلی الله علیه و آله آمین گفت.[۸]
استجابت دعا و نزول آیات
پس از دعای امیرالمؤمنین علیه السلام و آمین پیامبر صلی الله علیه و آله در حضور مردم، آیات ۹۶ و ۹۷ سوره مریم در همین راستا نازل شد. نزول این آیات بهمعنای استجابت دعای پیامبر صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام بود که مردم از سرعت استجابت این دعا تعجب کردند.[۹] پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «یا علی، خداوند آیهای از کتابش درباره تو نازل کرده و برای تو در قلب هر مؤمنی محبت قرار داده است».[۱۰] سپس فرمود: «شکر خدایی را که قلوب مؤمنین را با محبت مشتاق تو قرار داد».[۱۱] آنگاه فرمود: «هیچ مؤمنی را نمیبینی مگر آنکه در قلب او محبت علی علیه السلام است».[۱۲]
در همین موقعیت پیامبر صلی الله علیه و آله خبر از خواسته قلبی خود داد و به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «من از پروردگارم خواستم که بین من و تو ولایت قرار دهد و خدا پذیرفت؛ و از او خواستم بین من و تو برادری قرار دهد، او پذیرفت؛ و از او خواستم تو را جانشین من قرار دهد، و او پذیرفت».[۱۳]
پانویس
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۲۵.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۷۱.
- ↑ عوالم العلوم؛ ج۲/۱۵، ص۳۹؛ عوالم العلوم؛ ج۲/۱۵، ص۵۱.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۷۴.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۱، ص۷۴.
- ↑ تفسیر العیاشی، ج۲، ص۱۴۲؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۳، ح۲.
- ↑ تفسیر فرات الکوفی، ص۲۴۸–۲۴۹؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۴۷۴؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۴، ح۴؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۵–۳۵۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۸.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۳، ح۲؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۹، ص۲۹۰، ح۹۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۵.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۹، ص۲۸۹، ح۸۸.
- ↑ تفسیر العیاشی، ج۲، ص۱۴۱؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۵۴؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۰۰، ح۴۳.
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تفسیر العیاشی؛ محمد بن مسعود عیاشی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، ۱۳۸۰ق.
- تفسیر فرات الکوفی؛ فرات بن ابراهیم کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۰ق.
- شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم؛ عبیدالله بن عبدالله حسکانی، تحقیق: محمدباقر حسکانی، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۱ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانی اصفهانی، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم: مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یکماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.