آیات ۲۵ و ۲۶ توبه و غدیر
آیات ۲۵ و ۲۶ سوره توبه آیاتی که هنگام عمامهگذاری بر سر امیرالمؤمنین علیه السلام توسط پیامبر صلی الله علیه و آله به رخدادی مورد اشاره در آنها، که یاریشدن مسلمانان در جنگ حنین توسط فرشتگان بوده، اشاره شده است. در روایتی از امیرالمؤمنین علیه السلام به این موضوع پرداخته شده است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | توبه |
| شماره آیه | ۲۵ و ۲۶ |
| جزء | ۱۰ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | یاریرساندن فرشتگان در جنگ حنین به مسلمانان |
موقعیت تاریخی اشاره به آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ سوره آل عمران چنین ترسیم شده است: یکی از مراسمهایی که بر فراز منبر غدیر انجام گرفت، بستن عمامه به دست پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله بر سر امیرالمؤمنین علیه السلام بود. این برنامه بر اساس یک سنت عربی معنای مهمی در رابطه با جانشینی حضرت داشت. در غدیر پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله، عمامه خود را، که «سحاب» نام داشت، بهعنوان تاج افتخار بر سر امیرالمؤمنین علیه السلام بست. آنگاه شکل خاص این عمامه را با یاد جنگ بدر و حنین توضیح داد که در این دو جنگ خداوند ملائکه را به کمک من فرستاد و آنان عمامههایی به این صورت داشتند.
آیات ۲۵ و ۲۶ سوره توبه داستان جنگ حنین آمده که کمینهای دشمن قوی بود و ناگاه مسلمانان را در محاصره قرار گرفتند؛ در حالی که تعداد مسلمانان بیشتر بود و در این حال عده زیادی از مسلمانان پا به فرار گذاشتند. در چنین موقعیتی خداوند لشکر ناپیدای خود را به کمک فرستاد و مسلمانان را از شکست رهایی بخشید.
آیات مربوط به مناسبتهای خاص در غدیر
آیات ۲۵ و ۲۶ سوره توبه از جمله آیات استفاده شده در رخداد غدیر است. با در نظر گرفتن اینکه غدیر مراسم مفصلی در سه روز بوده، گذشته از آیاتی که مستقیماً در آن ایام نازل شده آیاتی هم در ضمن کلام بهصورت اشاره آمده و منظور از آنها بیان شده است. این موارد در تفسیر ۱۸ آیه آمده است.[۱]
از جمله این آیات، آیات ۲۵ و ۲۶ سوره توبه دانسته شده است: 
و لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْکُمْ کَثْرَتُکُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْکُمْ شَیْئاً وَ ضاقَتْ عَلَیْکُمُ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّیْتُمْ مُدْبِرِینَ ۲۵
ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلی رَسُولِهِ وَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ أَنْزَلَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها وَ عَذَّبَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ ذلِکَ جَزاءُ الْکافِرِینَ ۲۶ ؛ خدا شما را در موارد بسیاری کمک نمود و در روز حنین که بسیاریِ تعدادتان شما را خوش آمد، اما برایتان فایدهای نداشت و زمین با همه وسعتش بر شما تنگ شد، سپس پشت کرده فرار نمودید. آنگاه خداوند آرامش را بر پیامبرش و بر مؤمنان نازل کرد و لشکرهایی نازل کرد که شما آنها را نمیدید و عذاب کرد کسانی را که کافر شدند و این است جزای کافران .[۲]
آیات در متن روایت
آیات ۲۵ و ۲۶ سوره توبه در روایتی از امیرالمؤمنین علیه السلام مرتبط با رخداد غدیر قلمداد شده است: عَمَّمَنى رَسُولُ اللَّهِ صلَّى اللَّه عليه و آله يَوْمَ غَديرِ خُمٍّ بِعَمامَةٍ فَسَدَلَ طَرَفَها عَلى مِنْكَبى وَ قالَ: انَّ اللَّهَ ايَّدَنى يَوْمَ بَدْرٍ وَ حُنَيْنٍ بِمَلائِكَةٍ مُعْتَمّينَ بِهذِهِ الْعَمَّةِ؛ پيامبر صلَّى اللَّه عليه و آله در روز غدير خم عمامهاى بر سر من بست و آخر آن را روى شانهام انداخت و فرمود: خدا در روز بدر و حنين مرا با فرشتگانی تأييد و كمک نمود كه چنين عمامهاى بر سر داشتند.[۳]
موقعیت تاریخی اشاره به آیات
موقعیت تاریخی اشاره به آیات ۲۵ و ۲۶ سوره توبه چنین ترسیم شده است: یکی از مراسمهایی که بر فراز منبر غدیر در برابر دیدگان ۱۲۰ هزار مخاطب انجام گرفت، بستن عمامه به دست پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله بر سر امیرالمؤمنین علیه السلام بود. این برنامه بر اساس یک سنت عربی معنای مهمی در رابطه با جانشینی حضرت داشت. عرب هرگاه میخواست ریاست شخص بزرگی را بر قومی اعلام کنند ضمن مراسمی بر سر او عمامه میبست. هرگاه در چنین مراسمی شخص بزرگی عمامه خود را بر سر شخص مورد نظر میبست نشانه اعتمادش بر او بود.[۴]
در غدیر پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله، عمامه خود را که «سحاب» نام داشت، بهعنوان تاج افتخار بر سر امیرالمؤمنین علیه السلام بست و انتهای عمامه را بر دوش آن حضرت قرار داد و فرمود: «عمامه تاج عرب است». آنگاه شکل خاص این عمامه را با یاد جنگ بدر و حنین توضیح داد که در این دو جنگ خداوند ملائکه را به کمک من فرستاد و آنان عمامههایی به این صورت داشتند و این اشاره به سه آیه در این باره در قرآن بود: آیات ۲۵ و ۲۶ توبه و آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ آل عمران.[۵]
موقعیت قرآنی آیات
موقعیت قرآنی آیات ۲۵ و ۲۶ سوره توبه از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: در مراسم غدیر پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله به چهار آیه در دو سوره قرآن اشاره کردند که در آنها داستان کمک ملائکه به حضرت در دو جنگ بدر و حنین آمده است. در سوره توبه داستان جنگ حنین آمده که کمینهای دشمن قوی بود و ناگاه مسلمانان را در محاصره قرار گرفتند؛ در حالی که تعداد مسلمانان بیشتر بود و در این حال عده زیادی از مسلمانان پا به فرار گذاشتند. در چنین موقعیتی خداوند لشکر ناپیدای خود را به کمک فرستاد و مسلمانان را از شکست رهایی بخشید.
در حدیث آمده است که در جنگ بدر و حنین این ملائکه از آسمان نازل شدند و به صورت بشر درآمدند و همراه مسلمانان جنگیدند و بسیاری از کفار را کشتند، اگرچه مسلمانان آنها را نمیدیدند. به طوری که بسیاری از کفار بعدها با تعجب میپرسیدند: «در آغاز جنگ تعداد شما کم بود. اینان چه کسانی بودند که به لشکر شما اضافه شدند؟ آن اسبهای دو رنگ و سواران سفیدپوش بودند که افراد ما را کشتند».[۶] از خصوصیات این ملائکه عمامهای بود که بر سرداشتند و انتهای آن بر دوششان آویخته بود.[۷]
پانویس
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانی اصفهانی، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم: مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
- الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب؛ عبدالحسین امینی، قم: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، ۱۴۱۶ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال؛ علاءالدین علی بن حسامالدین متقی هندی، بیروت: مؤسسة الرسالة، بیتا.