آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ آل عمران و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | آل عمران |
| شماره آیه | ۱۲۳ و ۱۲۴ |
| جزء | ۴ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | یاریرساندن فرشتگان در جنگ بدر به مسلمانان |
آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ آل عمران آیاتی که هنگام عمامهگذاری بر سر امیرالمؤمنین علیه السلام توسط پیامبر صلی الله علیه و آله به رخدادی مورد اشاره در آنها، که یاریشدن مسلمانان در جنگ بدر توسط فرشتگان بوده، اشاره شده است. در روایتی از امیرالمؤمنین علیه السلام به این موضوع پرداخته شده است.
موقعیت تاریخی اشاره به آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ سوره آل عمران چنین ترسیم شده است: یکی از مراسمهایی که بر فراز منبر غدیر انجام گرفت، بستن عمامه به دست پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله بر سر امیرالمؤمنین علیه السلام بود. این برنامه بر اساس یک سنت عربی معنای مهمی در رابطه با جانشینی حضرت داشت. در غدیر پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله، عمامه خود را، که «سحاب» نام داشت، بهعنوان تاج افتخار بر سر امیرالمؤمنین علیه السلام بست. آنگاه شکل خاص این عمامه را با یاد جنگ بدر و حنین توضیح داد که در این دو جنگ خداوند ملائکه را به کمک من فرستاد و آنان عمامههایی به این صورت داشتند.
آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ سوره آل عمران داستان جنگ بدر آمده که عدد کفار سه برابر مسلمانان بود و خداوند در این باره میفرماید: در آن جنگ خداوند شما را یاری نمود. پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله در آن جنگ به مردم فرمود: «آیا اینکه خداوند با سه هزار فرشته شما را یاری نمود کافی نیست؟... اکنون اگر بردبار باشید، خداوند پنج هزار فرشته با نشانه مسلمانان به یاری شما خواهد فرستاد».
آیات مربوط به مناسبتهای خاص در غدیر
آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ سوره آل عمران از جمله آیات استفاده شده در رخداد غدیر است. با در نظر گرفتن اینکه غدیر مراسم مفصلی در سه روز بوده، گذشته از آیاتی که مستقیماً در آن ایام نازل شده آیاتی هم در ضمن کلام بهصورت اشاره آمده و منظور از آنها بیان شده است. این موارد در تفسیر ۱۸ آیه آمده است.[۱]
از جمله این آیات، آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ سوره آل عمران دانسته شده است: 
وَلَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَأَنْتُمْ أَذِلَّةٌ ۖ فَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ۱۲۳
إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِینَ أَلَنْ یَکْفِیَکُمْ أَنْ یُمِدَّکُمْ رَبُّکُمْ بِثَلَاثَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ مُنْزَلِینَ۱۲۴؛ هرآینه خدا شما را در بدر یاری کرد و حال آنکه ناتوان بودید. پس، از خدای بترسید، باشد که سپاسگزار شوید. آنگاه که به مؤمنان میگفتی که اگر خدا سه هزار فرشته به یاریتان فروفرستد، آیا شما را کافی نخواهد بود.[۲]
آیات در متن روایت
آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ سوره آل عمران در روایتی از امیرالمؤمنین علیه السلام مرتبط با رخداد غدیر قلمداد شده است: عَمَّمَنى رَسُولُ اللَّهِ صلَّى اللَّه عليه و آله يَوْمَ غَديرِ خُمٍّ بِعَمامَةٍ فَسَدَلَ طَرَفَها عَلى مِنْكَبى وَ قالَ: انَّ اللَّهَ ايَّدَنى يَوْمَ بَدْرٍ وَ حُنَيْنٍ بِمَلائِكَةٍ مُعْتَمّينَ بِهذِهِ الْعَمَّةِ؛ پيامبر صلَّى اللَّه عليه و آله در روز غدير خم عمامهاى بر سر من بست و آخر آن را روى شانهام انداخت و فرمود: خدا در روز بدر و حنين مرا با فرشتگانی تأييد و كمک نمود كه چنين عمامهاى بر سر داشتند.[۳]
موقعیت تاریخی اشاره به آیات
موقعیت تاریخی اشاره به آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ سوره آل عمران چنین ترسیم شده است: یکی از مراسمهایی که بر فراز منبر غدیر در برابر دیدگان ۱۲۰ هزار مخاطب انجام گرفت، بستن عمامه به دست پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله بر سر امیرالمؤمنین علیه السلام بود. این برنامه بر اساس یک سنت عربی معنای مهمی در رابطه با جانشینی حضرت داشت. عرب هرگاه میخواست ریاست شخص بزرگی را بر قومی اعلام کنند ضمن مراسمی بر سر او عمامه میبست. هرگاه در چنین مراسمی شخص بزرگی عمامه خود را بر سر شخص مورد نظر میبست نشانه اعتمادش بر او بود.[۴]
در غدیر پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله، عمامه خود را که «سحاب» نام داشت، بهعنوان تاج افتخار بر سر امیرالمؤمنین علیه السلام بست و انتهای عمامه را بر دوش آن حضرت قرار داد و فرمود: «عمامه تاج عرب است». آنگاه شکل خاص این عمامه را با یاد جنگ بدر و حنین توضیح داد که در این دو جنگ خداوند ملائکه را به کمک من فرستاد و آنان عمامههایی به این صورت داشتند و این اشاره به سه آیه در این باره در قرآن بود: آیات ۲۵ و ۲۶ توبه و آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ آل عمران.[۵]
موقعیت قرآنی آیات
موقعیت قرآنی آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ سوره آل عمران از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: در مراسم غدیر پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله به چهار آیه در دو سوره قرآن اشاره کردند که در آنها داستان کمک ملائکه به حضرت در دو جنگ بدر و حنین آمده است. در سوره آل عمران داستان جنگ بدر آمده که عدد کفار سه برابر مسلمانان بود و خداوند در این باره میفرماید: در آن جنگ خداوند شما را یاری نمود. پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله در آن جنگ به مردم فرمود: «آیا اینکه خداوند با سه هزار فرشته شما را یاری نمود کافی نیست؟... اکنون اگر بردبار باشید، خداوند پنج هزار فرشته با نشانه مسلمانان به یاری شما خواهد فرستاد».
در حدیث آمده است که در جنگ بدر و حنین این ملائکه از آسمان نازل شدند و به صورت بشر درآمدند و همراه مسلمانان جنگیدند و بسیاری از کفار را کشتند، اگرچه مسلمانان آنها را نمیدیدند. به طوری که بسیاری از کفار بعدها با تعجب میپرسیدند: «در آغاز جنگ تعداد شما کم بود. اینان چه کسانی بودند که به لشکر شما اضافه شدند؟ آن اسبهای دو رنگ و سواران سفیدپوش بودند که افراد ما را کشتند».[۶] از خصوصیات این ملائکه عمامهای بود که بر سرداشتند و انتهای آن بر دوششان آویخته بود.[۷]
پانویس
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانی اصفهانی، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم: مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
- الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب؛ عبدالحسین امینی، قم: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، ۱۴۱۶ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال؛ علاءالدین علی بن حسامالدین متقی هندی، بیروت: مؤسسة الرسالة، بیتا.