آیه ۱۸ عنکبوت و غدیر
آیه ۱۸ سوره عنکبوت آیهای که در خطبه غدیر پس از اتمام ابلاغ ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله بهنشانه اتمام وظیفه پیامبری بهکار گرفته شد.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | عنکبوت |
| شماره آیه | ۱۸ |
| جزء | ۲۰ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | ابلاغ ولایت در غدیر اتمام وظیفه پیامبری |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
موقعیت تاریخی اشاره به آیه در خطبه غدیر چنین ترسیم شده است: خطبه مراحل اصلی را پشت سر گذاشته و خاطر پیامبر صلی الله علیه و آله از انجام مأموریت آسوده شده بود. آسودگی که حاصل معرفی امیرالمؤمنین علیه السلام بهعنوان جانشین و اعلان امامت دوازده امام علیهم السلام بعد از خود بود. این معرفی رسالتی بود که از سوی پروردگار با نزول آیه تبلیغ بر عهده او قرار داده شده بود. در چنین مقطعی، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اعلام میکند که من وظیفه الهی خود را انجام دادم و بیش از این از من خواسته نشده، زیرا بر عهده رسول جز تبلیغ روشنگرانه چیزی نیست.
آیهای مربوط به مناسبتهای خاص در غدیر
آیه ۱۸ سوره عنکبوت از جمله آیاتی است که در خطبه غدیر به آن اشاره شده است. با در نظر گرفتن اینکه غدیر مراسم مفصلی در سه روز بوده، گذشته از آیاتی که مستقیماً در آن ایام نازل شده آیاتی هم در ضمن کلام بهصورت اشاره آمده و منظور از آنها بیان شده است. این موارد در تفسیر ۱۸ آیه است.[۱]
از جمله این آیات، آیه ۱۸ سوره عنکبوت است: 
وَ إِنْ تُکَذِّبُوا فَقَدْ کَذَّبَ أُمَمٌ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغ الْمُبِینُ؛ اگر شما تکذیب میکنید، مردمانی هم که پیش از شما بودند تکذیب میکردند. و بر عهده پیامبر جز تبلیغی روشنگر هیچ نیست
.
آیه در متن خطبه
بر اساس منابع، آیه ۱۸ سوره عنکبوت در خطبه غدیر چنین مورداشاره قرار گرفته است: مَعاشِرَ النّاسِ، قَدِ اسْتَشْهَدْتُ اللَّه وَ بَلَّغْتُكُمْ رِسالَتى، وَ ما عَلَى الرَّسُولِ إِلاّ الْبَلاغُ الْمُبِينُ؛ اى مردم، من خدا را شاهد گرفتم و رسالت خويش را به شما رساندم و بر عهده رسول جز بلاغ مبين نيست.[۲]
موقعیت تاریخی اشاره به آیه
موقعیت تاریخی اشاره به آیه ۱۸ سوره عنکبوت در خطبه غدیر چنین ترسیم شده است: خطبه مراحل اصلی را پشت سر گذاشته و خاطر پیامبر صلی الله علیه و آله از انجام مأموریت آسوده شده بود. آسودگی که حاصل معرفی امیرالمؤمنین علیه السلام بهعنوان جانشین و اعلان امامت دوازده امام علیهم السلام بعد از خود بود. این معرفی رسالتی بود که از سوی پروردگار با نزول آیه تبلیغ بر عهده او قرار داده شده بود. در چنین مقطعی، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اعلام میکند که من وظیفه الهی خود را انجام دادم و بیش از این از من خواسته نشده، زیرا بر عهده رسول جز تبلیغ روشنگرانه چیزی نیست. حضرت این اعلام را با اقتباس بخشی از آیه قرآن در کلام خود بیان میفرماید که ما عَلَی الرَّسُولِ إِلاّ الْبَلاغُ الْمُبِینُ و تصریح به قرآنبودن آن نمیکند.[۳]
موقعیت قرآنی آیه
درباره موقعیت قرآنی آیه ۱۸ سوره نور چنین گفته شده است: مضمون این جمله در آیه در چندین آیه قرآن وجود دارد، ولی عین جمله ذکر شده در خطبه در انتهای دو آیه از قرآن دیده میشود: یکی در آیه ۱۸ سوره عنکبوت است و دیگری در آیه ۵۴ سوره نور. در آیه سوره عنکبوت، آغاز آیه مربوط به تکذیب رسولان الهی است و اینکه نپذیرفتن سخنان انبیا علیهم السلام تازگی ندارد و در همه امتهای گذشته وجود داشته است. این به این مبنا استوار است که پیامبران وظیفه رساندن حکم خدا را انجام میدهند، خواه مردم بپذیرند و خواه انکار نمایند.[۴]
محتوای تبلیغ در غدیر بر اساس آیه
بر اساس آیه ۱۸ سوره عنکبوت، درباره محتوای تبلیغ در غدیر چنین گفته شده است: دستور ابلاغ ولایت از مدینه به پیامبر صلی الله علیه و آله داده شد و سپس در مکه پس از اعمال حج بهطور خاص مورد تأکید قرار گرفت؛ پس حضرت در همانجا دستور حضور مردم در غدیر را صادر کرد.[۵] در بین راه مکه تا غدیر سه مرتبه تأکید بر ابلاغ این پیام الهی امر را مؤکدتر نمود. پیامبر صلی الله علیه و آله در آغاز خطبه میفرماید: «آنچه بر من وحی شده ادا مینمایم برای آنکه مبادا اگر انجام ندهم، عذاب پروردگار بر من نازل شود؛ زیرا خداوند به من اعلام کرده که اگر آنچه در حق علی نازل کرده ابلاغ نکنم، رسالت او را نرساندهام».[۶]
در قسمت دیگر میفرماید: خداوند به من وحی فرموده که «ای رسول ابلاغ کن آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده است»؛ یعنی خلافت علی بن ابیطالب «و اگر انجام ندهی رسالت او را ابلاغ نکردهای».[۷] پس از یادآوری خطر منافقان میفرماید: و با همه اینها، خدا از من راضی نمیشود مگر آنکه آنچه در حق علی نازل کرده ابلاغ نمایم.[۸] محتوای کامل پیامی که با این مقدمات ابلاغ شده از کلامی معلوم میشود که حضرت در اواخر خطبه بهعنوان اقرار از مردم میخواهد که آن را تکرار کنند و به ابلاغ حضرت شهادت دهند؛ آنجا که میفرماید: همگی چنین بگویید: ما شنیدیم و مطیعیم و سر تسلیم فرود میآوریم در برابر آنچه از پروردگارمان و پروردگارت رساندی و ابلاغ نمودی درباره اماممان علی امیرالمؤمنین و امامانی که از صلب او به دنیا میآیند.[۹] این جمله حضرت را میتوان در امامت دوازده امام علیهم السلام خلاصه نمود.
در پایان بخش سوم خطبه میفرماید: بدانید که من ابلاغ نمودم، بدانید که من شنوانیدم، بدانید که من واضح نمودم[۱۰] و در پایان بخش چهارم میفرماید: خدایا تو را شاهد میگیرم که ابلاغ نمودم[۱۱] و در نسخهای میفرماید: خدایا تو را شاهد میگیرم و تو در گواهبودن کافی هستی که من ابلاغ نمودم.[۱۲] سپس در پایان بخش پنجم میفرماید: ای مردم، من خدا را شاهد گرفتم (که اشاره به فقرات قبل است، و آنگاه میفرماید:) رسالت خود را ابلاغ نمودم (که همان ولایت دوازده امام علیهم السلام). سپس حضرت بر رسالت خود مُهر پایانی میزند با عبارت قرآنی وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلاّ الْبَلاغُ الْمُبِینُ . بعد از این مورد، در اواسط بخش ششم نیز میفرماید: من رساندم آنچه مأمور به تبلیغش بودم.[۱۳]
پانویس
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۱۱.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۳۸، بخش۲.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۳۸، بخش۲.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۱۷.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۱۱.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۳۸، بخش۲.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۳۸، بخش۲.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۴۰، بخش۲.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۵۷، بخش۱۱.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۴۴، بخش۳.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۴۶، بخش۴.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۴۶، بخش۴، پاورقی۲ از نسخه «الف».
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۴۹، بخش۶؛ غدیر در قرآن، ج۲، ص۱۱۶–۱۱۹.
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.