آیه ۲۸۵ بقره و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | بقره |
| شماره آیه | ۲۸۵ |
| جزء | ۳ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | ایمان و اقرار به آنچه از سوی پیامبر آورده شده است. |
| ترتیل آیه 0:31 ترجمه صوتی 0:39 | |
آیه ۲۸۵ سوره بقره در ضمن خطبه غدیر از سوی پیامبر برای اقرار مردم به ابلاغ دستور غدیر به‌کار گرفته شده است.
موقعیت استفاده از آیه ۲۸۵ سوره بقره در خطبه غدیر دو مورد است که از سوی برخی محققان چنین تصویر شده است: اول، آخرين قسمت از بخش اول خطبه غدير، سپاسى بلند بود كه آيه ۲۸۵ سوره بقره در آن گنجانده شده بود؛ دوم، در آخرين قسمت‌های خطبه غدير، به‌عنوان اقرار نهايى پیامبر از مردم می‌خواهد که آنچه می‌گوید تکرار کنند. او براى آنكه اين اقرار حاكى از ايمان قلبى باشد قسمت اخير آيه ۲۸۵ سوره بقره را عيناً در كلام خود تضمين مىنمايد.
از نظر اعتقادی، استفاده از آیه ۲۸۵ سوره بقره در متن خطبه غدیر چنین تحلیل شده است: غدير همان اندازه كه يک اعتقاد بود يک دستور نيز بود؛ دستورى دارای گستردگی كه مجموعهاى از ايمان، اطاعت، پيمان، در يک سو، و حمد و سپاس از اين نعمت در سوى ديگرِ آن به‌چشم مىخورد. گفته شده که قسمتی از اقرار مردم در غدیر با اتکا به آیه ۲۸۵ بقره به اطاعت از ولايت و صاحب‌اختيارى دوازده امام معصوم علیهم السلام به‌عنوان دستورى كه از جانب خداوند براى مردم تثبیت شده باز می‌گردد.
موقعیت استفاده از آیه در خطبه غدیر
موقعیت استفاده از آیه ۲۸۵ سوره بقره در خطبه غدیر دو مورد است که از سوی برخی محققان چنین تصویر شده است:
موقعیت اول
يكى از مسائل توحيدى كه پيامبر صلى الله عليه و آله در پايانِ اولين بخش از خطبه غدير بيان کرد شكر خداوند بود. آخرين قسمت از بخش اول خطبه غدير، سپاسى بلند بود كه آيه ۲۸۵ سوره بقره در آن گنجانده شده بود. حضرت در اين قسمت جمله «اَحْمَدُهُ كَثيراً وَ اَشْكُرُهُ دائِماً» را با آيه ۲۸۵ سوره بقره آميخت. سپس آن را مقدمهاى برای اطاعت امر خاص الهى براى اعلان ولايت در غدير قرار داد و با اشاره نامحسوسى به آيه تبليغ فرمود: «اَحْمَدُهُ كَثيراً وَ اَشْكُرُهُ دائِماً عَلَى السَّرّاءِ وَ الضَّرّاءِ وَ الشِّدَّةِ وَ الرَّخاءِ، وَ اُومِنُ بِهِ وَ بِمَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ. اَسْمَعُ لاَمْرِهِ وَ اُطيعُ وَ اُبادِرُ اِلى كُلِّ ما يَرْضاهُ وَ اَسْتَسْلِمُ لِما قَضاهُ، رَغْبَةً فى طاعَتِهِ وَ خَوْفاً مِنْ عُقُوبَتِهِ، لاَنَّهُ اللَّهُ الَّذى لا يُؤْمَنُ مَكْرُهُ وَ لا يُخافُ جَوْرُهُ؛ بسيار مىگويم و دائماً شكر مىنمايم، چه در آسايش و چه در گرفتارى، چه در حال شدت و چه در حال آرامش. و به او و ملائكهاش و كتابها و پيامبرانش ايمان مىآورم. دستور او را گوش مىدهم و اطاعت مىنمايم و به آنچه او را راضى مىكند مبادرت مىورزم و در مقابل مقدرات او تسليم مى شوم، به‌عنوان رغبت در اطاعت او و ترس از عقوبت او، چرا كه اوست خدايى كه نمىتوان از مكر او در امان بود و به‌عنوان ظلم از او ترسيده نمىشود (يعنى ظلم نمىكند)».[۱]
موقعیت دوم
در آخرين قسمت‌های خطبه غدير، به‌عنوان اقرار نهايى پیامبر از مردم می‌خواهد که آنچه می‌گوید تکرار کنند. او براى آنكه اين اقرار حاكى از ايمان قلبى باشد قسمت اخير آيه ۲۸۵ سوره بقره را عيناً در كلام خود تضمين مىنمايد كه در قرآن با تعبير 
قالُوا 
آمده، و در خطبه با تعبیر قُولُوا آمده است: «مَعاشِرَ النّاسِ، قُولُوا الَّذى قُلْتُ لَكُمْ وَ سَلِّمُوا عَلى عَلِىٍّ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنينَ، وَ قُولُوا»: سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ؛ اى مردم، آنچه به شما گفتم بگوييد (تكرار كنيد)، و به على به‌عنوان «اميرالمؤمنين» سلام كنيد و بگوييد: «شنيديم و اطاعت كرديم، پروردگارا مغفرت تو را مىخواهيم و بازگشت به‌سوى توست [۲]
آیه‌ای مربوط به دستورات الهى دربارۀ ولايت در غدیر
از نظر اعتقادی، استفاده از آیه ۲۸۵ سوره بقره در متن خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین تحلیل شده است: غدير همان اندازه كه يک اعتقاد بود يک دستور نيز بود. دستورى دارای گستردگی كه مجموعهاى از ايمان، اطاعت، پيمان، در يک سو، و حمد و سپاس از اين نعمت در سوى ديگرِ آن به‌چشم مىخورد. دستوراتی كه در غدير به مردم داده شد وظايف آنان را تعيين كرد. آيات قرآن پشتيبانِ اين اوامر غديرى است كه مستقيماً در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله آمده است.
آياتى كه به اين عنوان در غدير به‌صورت تركيب و تضمين در كلام حضرت ديده مىشود ۱۰ آيه دانسته شده كه يكى از آنها آيه ۲۸۵ سوره بقره است: آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّه وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ، لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ؛ پيامبر ايمان آورد به آنچه از پروردگارش بر او نازل شده و همه مؤمنان ايمان آورده اند به خدا و ملائكه و كتابها و پيامبرانش، بين احدى از پيامبرانش فرقى قائل نمىشويم؛ و گفتند: شنيديم و اطاعت كرديم. پروردگارا، مغفرت تو را مىخواهيم و بازگشت به‌سوى توست .
موقعيت قرآنى آیه
آیه ۲۸۵ سوره بقره در آخر بلندترين سوره قرآن واقع شده است. در این آیه، پس از ذكر اصل ايمان (پذيرفتن كامل آنچه از سوى خدا نازل شده و اينكه هيچ فرقى بين فرستادگان خدا نيست)، ايمان را از قول مؤمنان خلاصه مىكند كه در سمع و طاعت نهفته است و امضاى نهايى آن دست‌يافتن به همين نكته است. به همین دلیل آمده که مؤمنان مىگويند: سَمِعْنا وَ أَطَعْنا .
اقرار به پذیرش ولایت دوازده امام علیهم السلام
استشهاد به آيه ۲۸۵ بقره در موقعيتى از خطبه غدير انجام گرفته كه پيامبر صلى الله عليه و آله از آغاز بخش ۱۱ خطبه - كه آخرين بخش خطبه است- تقريباً تمام خطبه را تلخيص کرد و درباره همه آن از مردم اقرار گرفت. اين اقرار با عبارات مختلف از مردم خواسته شده كه آغاز آن «انّا سامِعُونَ مُطيعُونَ راضُونَ مُنْقادُونَ...» است. سپس با جمله «نُبايِعُكَ عَلى ذلِكَ بِقُلُوبِنا وَ انْفُسِنا وَ الْسِنَتِنا وَ ايْدينا» مؤكّد شده است. آنگاه با جمله «وَ لا نُغَيِّرُ وَ لا نُبَدِّلُ، وَ لا نَشُكُّ وَ لا نَجْحَدُ وَ لا نَرْتابُ، وَ لا نَرْجِعُ عَنِ الْعَهْدِ وَ لا نَنْقُضُ الْميثاقَ» محكم‌كارى شده است.
در قسمت بعدى كلمات دقيقترى درباره اين اقرار آمده: «فَالْعَهْدُ وَ الْميثاقُ لَهُمْ مَأْخُوذٌ مِنّا، مِنْ قُلُوبِنا وَ انْفُسِنا وَ الْسِنَتِنا وَ ضَمائِرِنا وَ ايْدينا»، و در پى آن جمله «وَ لا نَبْتَغى بِذلِكَ بَدَلاً وَ لا يَرَى اللَّه مِنْ انْفُسِنا حِوَلاً» آن را مضبوط‌تر كرده است. آخرين اقرار شاهدگرفتن خدا و رسول است كه «نُشْهِدُ اللَّه بِذلِكَ ... ، وَ انْتَ عَلَيْنا بِهِ شَهيدٌ». پس از اين همه تأكيد آيه قرآن به‌ميان مىآيد و اين گونه است كه كلمه سَمِعْنا وَ أَطَعْنا در آن باز مىگردد به اطاعت از ولايت و صاحب‌اختيارى دوازده امام معصوم به‌عنوان دستورى كه از جانب خداوند براى مردم تثبیت شده است.
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر نصاری، قم: نشر مولود کعبه، ۱۴۲۰ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.