اجابتکننده دعا
اجابتکننده دعا اسمی است برای خداوند در خطبه غدیر که پیامبر صلی الله علیه و آله با آن خداوند را وصف کرده است.
گفته شده که خداوند دستور خواستن و خواهشنمودن از خود را داده استجابت این خواستهها را تضمین کرده است؛ بر این اساس، بندگان در مقام بندگی خدا را میخوانند و او را مستجابکننده مییابند.
بر اساس اینکه خداوند در خطبه غدیر مستجیب الدعاء خوانده شده، این پرسش مطرح شده که آیا او همهٔ دعاها را مستجاب میکند یا نه. در پاسخ گفته شده که عدم استجابت دعا میتواند ناشی از چهار علّت عمده باشد: خدا با توجه کامل خوانده نمیشود؛ خیلی وقتها دعاها مستجاب میشوند، ولی انسان چون به نقطهٔ خاصی نظر دارد، متوجّه مستجابشدن دعایش نمیشود؛ دعاکننده زمان را در نظر نمیگیرد؛ دعا خالصانه نیست.
معنای دعا در عبارت خطبه
برخی محققان برای روشنکردن مفهوم عبارت خطبه به روشن کردن معنای دعا پرداختهاند: معنای دعا این است که شخصی که در مقام پَست قرار دارد از کسی که در مقابل او مقام بالایی دارد درخواست نماید.
این درخواست نوعی خواهش است و متفاوت با امر است که شخصی که در مقامی بالاتر قرار دارد از شخصی که در مقام پایین قرار دارد چیزی میخواهد.[۱]
دستور خدا برای خواستن از او
گفته شده که خداوند دستور خواستن و خواهشنمودن از خود را داده استجابت این خواستهها را تضمین کرده است؛ بر این اساس، بندگان در مقام بندگی خدا را میخوانند و او را مستجابکننده مییابند.
این مطلب برخواسته از معارف قرآنی دانسته شده است؛ آنجا که آمده است:
وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ؛ پروردگارتان گفت: بخوانید مرا تا شما را پاسخ گویم
(غافر:۶۰)- وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَیٰ فَادْعُوهُ بِهَا؛ از آن خداوند است نیکوترین نامها. بدان نامهایش بخوانید.(اعراف:۱۸۰)
بر اساس این معارف گفته شده که خواندن دعا اولین مرحله برای اجابت است؛ زیرا اصل دعا، بهمعنای خواندن است و اصطلاحاً خواندن خداست. پس وقتی از خدا چیزی میخواهیم، جواب میدهد و این یعنی خداوند متعال جوابدهندهٔ دعاهاست.[۲]
آیا همهٔ دعاها مستجاب میشود یا خیر؟
بر اساس اینکه خداوند در خطبه غدیر مستجیب الدعاء خوانده شده، این پرسش مطرح شده که آیا او همهٔ دعاها را مستجاب میکند یا نه. در پاسخ گفته شده که عدم استجابت دعا میتواند ناشی از چهار علّت عمده باشد:
- خدا با توجه کامل خوانده نمیشود؛
- خیلی وقتها دعاها مستجاب میشوند، ولی انسان چون به نقطهٔ خاصی نظر دارد، متوجّه مستجابشدن دعایش نمیشود؛
- دعاکننده زمان را در نظر نمیگیرد؛ مثلاً بیماری که شفای خود را از خدا میخواد، دلش میخواهد تا برای شفای بیماری دعا کرد بهیکباره تحولی ایجاد شود و شفای کامل حاصل شود. در حالی که خداوند در طبیعت بنایش این نیست که همهجا اعجاز کند؛ بلکه عوامل و سیر طبیعی روی عوامل و مسبّبات طبیعی جاری میشود. آنگاه عوامل و مسبّبات طبیعی که جاری شود، دیگر انسان حوصلهٔ آن را ندارد و توجّه نمیکند. ائمّه علیهم السلام فرمودهاند: اِذا دَعوتَ فَطُنَّ حاجَتَک بِالبابْ؛ وقتی دعا کردی، گمان کن که حاجتت در آستانهٔ در است؛[۳] یعنی آنقدر نسبت به خداوند متعال خوشبین باش که وقتی دعا کردی، گمان کن که حاجتت در آستانهٔ در است.
- در دعا، توحید خالص باید وجود داشته باشد؛ یعنی دعاکننده باید امید داشته باشد که دعایش از جانب خداوند متعال مستجاب میشود.[۴]
حکمت تأخیر در استجابت دعا در کلام حضرت رضا علیه السلام
امام رضا علیه السلام در حدیثی حکمت تأخیر در استجابت دعا را چنین واکاوی کرده است: إِنَّ اللَّهَ یُؤَخِّرُ إِجَابَةَ الْمُؤْمِنِ شَوْقاً إِلَی دُعَائِهِ وَ یَقُولُ صَوْتٌ أحِبُّ أنْ أسْمَعَهُ وَ یُعَجِّلُ إِجَابَةَ دُعَاءِ الْمُنَافِقِ وَ یَقُولُ صَوْتٌ أکْرَهُ سَمَاعَهُ وَ أفْضَلُ الدُّعَاءِ الصَّلَاةُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ وَ الدُّعَاءُ لِإِخْوَانِکَ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ الدُّعَاءُ لِنَفْسِکَ بِمَا أحْبَبْتَ؛ خداوند تعالی اجابت دعای مؤمن را بهخاطر شوقی که به دعایش دارد به تأخیر میاندازد و میگوید: این صدایی است که دوست دارم آن را بشنوم؛ در اجابت دعای منافق عجله میکند و میگوید: این صدایی است که از شنیدنش تنفر دارم! و با فضیلتترین دعاها، صلوات بر محمد و آل محمد است؛ سپس دعا برای قضای حوائج برادران مؤمنت و بعد دعا برای حاجات شخصی خودت.[۵]
ادعیه موجود از اهل بیت علیهم السلام شاهدی بر اسم مستجیب الدعاء
تمامی ادعیهٔ مأثوره از اهل بیت علیهم السلام نشاندهندهٔ مستجیب الدعاء بودن خداوند دانسته شده است. اگر اینگونه نبود صدور این دعاها از معصوم علیه السلام بیمعنا و بیهدف میبود؛ بنابراین استجابت قطعی است و سند آن نیز همین دعاهای مختلف و در موضوعات مختلف در رابطه با نیازهای بشری است.
وقتی در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله عبارت «مستجیب الدعا» دیده میشود؛ در ادامه، در کلام اهل بیت علیهم السلام هم با علمی که به نیازهای بشری و علمی که به حقیقت استجابت دعا از طرف پروردگار دارند، پرونده بزرگی در این عالم گسترده میشود. اینکه بنده چه از خدا بخواهد و چگونه و با چه ادبیاتی بخواهد. آنگونه بخواهد که تمامی خواستههای ریز و درشت دنیوی و اخروی در این ادعیه گنجانده شده است؛ بهنحوی که عقول بشری از این ادعیه و این تخصص فوقالعاده حیران است.[۶]
پانویس
منابع
- شرح خطبه غدیر؛ محمدرضا شریفی، اصفهان: انتشارات نورالحیات، ۱۴۴۶ق.
- فقه الرضا علیه السلام؛ منسوب به علی بن موسی الرضا علیه السلام، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۰۶ق.
- الکافی؛ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ حسین بن محمدتقی نوری، بیروت: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، ۱۴۰۸ق.