ام کلثوم بنت علی علیهما السلام

ام کلثوم سلام الله علیها بنت علی علیه‌السلام، دختر حضرت علی بن ابی‌طالب و حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیهما، چهارمین فرزند این خاندان عصمت و طهارت بود که در سال ششم هجری در مدینه متولد شد و در واقعه کربلا از ابتدای تا پایان حضور داشت. ایشان پس از واقعه عاشورا و اسارت اهل بیت، با خطبه‌ها و مواضع خود، ستمگری‌های دشمنان اهل بیت را افشا کرد و به عنوان بانویی فهیم، جلیل القدر و بلیغ در تاریخ اسلام شناخته شده است.

ام کلثوم بنت علی علیهما السلام

اطلاعات فردی
نام کامل	ام کلثوم بنت علی بن ابی‌طالب
سرشناسی	دختر امام علی علیه السلام، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، و نوه حضرت محمد صلی الله علیه وآله
تولد	اواخر عمر مبارک پیامبر صلی الله علیه وآله در مدینه
نحوه درگذشت	مسمومیت
محل دفن	مسجد سیده زینب یا قبرستان باب‌الصغیر، دمشق (با احتمال قبر در بقیع، مدینه)
خویشان سرشناس	امام علی (پدر)، حضرت فاطمه زهرا (مادر)، امام حسن و امام حسین (برادران)، زینب کبری (خواهر)
اطلاعات علمی
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	حضور در واقعه کربلا، همراهی اهل بیت در اسارت، خطابه و دفاع از اهل بیت
علت شهرت	دختر امام علی و حضرت زهرا علیهما السلام، حضور در واقعه عاشورا، دفاع از اهل بیت پس از کربلا

راوی حدیث غدیر

یکی از راویان حدیث غدیر امّ کلثوم بنت علی علیهما السلام است. در سند روایتی از غدیر، گروهی از بانوان اهل بیت علیهم السلام به نقل حدیث غدیر اهتمام ورزیده‌اند و آن را با این سند نقل کرده‌اند:

حضرت فاطمه معصومه علیها السلام دختر امام موسی بن جعفر علیه السلام، از فاطمه دختر امام صادق علیه السلام، از فاطمه دختر امام باقر علیه السلام، از فاطمه دختر امام زین العابدین علیه السلام، از فاطمه و سکینه دختران امام حسین علیه السلام، از اُمّ کلثوم دختر فاطمه زهرا علیها السلام از مادرش حضرت فاطمه زهرا علیها السلام حدیث غدیر را نقل فرموده است.

حدثتنا فاطمة بنت جعفر بن محمد الصادق، حدثتنی فاطمة بنت محمد بن علی، حدثتنی فاطمة بنت علی بن الحسین، حدثتنی فاطمة، و سکینة ابنتا الحسین بن علی، عن أم کلثوم بنت فاطمة بنت النبی علیه السّلام، عن فاطمة بنت رسول اللَّه صلی اللَّه علیه وآله، قالت: أ نسیتم قول رسول اللَّه صلی اللَّه علیه وآله یوم غدیر خم: «من کنت مولاه، فعلی مولاه»؟ و قوله صلی اللَّه علیه وآله: «أنت منی بمنزلة هارون من موسی علیهم السّلام»؟

«فاطمه دختر جعفر بن محمد صادق علیه السلام برایم روایت کرد، سپس فاطمه دختر محمد بن علی علیه السلام برایم گفت، بعد فاطمه دختر علی بن حسین علیهما السلام، سپس فاطمه و سِکینه دو دختر حسین بن علی علیهما السلام نیز برایم نقل کردند، که از ام کلثوم دختر فاطمه سلام الله علیها بنت پیامبر صلی‌الله علیه و آله روایت می‌کنند، از فاطمه دختر رسول خدا صلی‌الله علیه و آله که فرمود:

آیا شما سخن رسول خدا صلی‌الله علیه و آله در روز غدیر خم را فراموش کرده‌اید که فرمود: «هر که من مولای اویم، پس علی مولای اوست»؟ و سخنش را که فرمود: «تو از من به منزله هارون از موسی هستی؛»

غدیر در وصیت حضرت زهرا علیها السلام به دخترش امّ کلثوم

چهار موقعیت در عمر کوتاهِ ۹۵ روزه حضرت فاطمه علیها السلام پس از پیامبر صلی الله علیه و آله می‌بینیم که درباره غدیر اتمام حجت فرموده و اقتدا به حضرتش را واجب می‌نماید.

از جمله حضرت زهرا علیها السلام در وصیت به کوچک‌ترین فرزندش یعنی دختر سه ساله اش حضرت ام کلثوم، غدیر را یادآور شد تا اینکه اگر بپرسند فاطمه علیها السلام برای فرزندانش چه مطلبی را به عنوان آخرین وصایایش سفارش کرد، پاسخ این سؤال غدیر باشد. حضرت ام کلثوم در سن سه سالگی این حدیث را از مادرش حضرت زهرا علیها السلام شنیده است که آن حضرت خطاب به مردمی که صاحب غدیر را رها کرده و سخت حمایت از سقیفه می‌کردند فرمود: آیا کلام پیامبر صلی الله علیه و آله را در روز غدیر خم فراموش کرده‌اید که فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ»؟

جایگاه راوی

حضرت ام کلثوم سلام الله علیها، دختر امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام و حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها است که در منابع شیعه و اهل سنت با نام‌های متفاوت و گزارش‌های متعدد آمده است. برخی منابع شیعه، مانند شیخ مفید در کتاب «الارشاد»، ابن عبدالبر در «الاستیعاب» و ابن اثیر در «اسدالغابه» ام کلثوم را از فرزندان حضرت فاطمه و علی علیهما السلام به همراه حسن، حسین و زینب علیهم السلام دانسته‌اند. اولین بار در روایات تاریخی نام ام کلثوم به هنگام شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها ذکر شده و گفته شده امام علی فرزندان خود را برای وداع با مادرشان فراخواند.

موضوع ازدواج ام کلثوم با عمر بن خطاب در منابع مختلف مورد بحث است. برخی منابع اهل سنت همچون «طبقات ابن سعد» و «المستدرک الحاکم نیشابوری» این ازدواج را نقل کرده‌اند اما سندهای آنها ضعیف و ناقص است و روایات در کتاب‌های معتبر اهل سنت مانند صحیح بخاری و مسلم ذکر نشده است. از سوی دیگر، در منابع شیعه نیز برخی کتاب‌ها به بررسی و نقد این موضوع پرداخته‌اند، مانند کتاب «ازدواج ام کلثوم با عمر» نوشته سید علی حسینی میلانی که به بررسی و نقد روایات این ازدواج پرداخته‌است. همچنین کتاب «ازدواج ام کلثوم افسانه یا حقیقت؟» نوشته علی اکبر مهدی‌پور، به همین موضوع اختصاص دارد.

ام کلثوم در واقعه کربلا حضور داشته و پس از اسارت اهل بیت در واقعه عاشورا، نقش مهمی داشته است؛ وی به هنگام اسارت فریاد زد که صدقه بر اهل بیت حرام است و رفتار کوفیان را محکوم کرد. علامه مامقانی نیز درباره او نوشته است که ام کلثوم شخصی جلیل القدر، فهیم، بلیغ و مورد اعتماد است.