پرش به محتوا

بیعت غدیر در قرآن

از ویکی غدیر

پیامبر صلی الله علیه وآله در این قسمت از خطبه برای تبیین مسئلهٔ بیعت با امیرالمؤمنین علیه السلام به دو آیهٔ شریفه قرآن اشارهای می‌نمایند که در ذیل به تحلیل و بررسی آن می‌پردازیم:

آیه اول:

إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ، یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ. فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ، وَ مَنْ أَوْفی بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللَّهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً؛ کسانی که با تو بیعت می‌کنند در واقع با خدا بیعت می‌کنند. دست خداوند بر روی دست آنان است. پس هرکس بیعت را بشکند این شکستن بر ضرر خود اوست، و هرکس به آنچه با خدا عهد بسته وفادار باشد خداوند به او اجر عظیمی عنایت خواهد کرد.[۱]

آیه دوم:

وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ؛ آن را موضوعی باقی در نسل او قرار داد تا شاید بازگردند.[۲]

تحلیل و بررسی آیه ۱۰سوره فتح

اگر خطابه غدیر را به سه فصل اصلی تقسیم کنیم، بخش اول آن مقدمه چینی برای اعلان ولایت و بخش دوم آن اصل اعلان ولایت و امامت دوازده امام علیهم السلام و بخش سوم آن گرفتن بیعت و تعهّد رسمی از همه مردم دربارهٔ ولایت به عنوان انجام وظیفه در راه آن است. با توجه به این سه مرحله، آیه مزبور دو بار در خطبه مطرح شده است. بار اول در آغاز مطرح کردن بیعت است و از همین فرازی است که آیه ۱۰ سوره فتح را دربردارد، و عین آیه به صورت تضمین در کلام حضرت آمده است. برای آنکه آیه عیناً آورده شود حضرت ضمایر غایب و مخاطب آیه را نیز برنگردانده و این اشاره به تفسیر آیه در ضمن کلام و نشان دادن مصداق بارزی از بیعت با خداوند است. بار دوم پس از طرح مسئله بیعت و جزئیات آن است که آیه مطرح شده و تفسیر گونه‌ای از آن ارائه گردیده است.

این آیه در سوره فتح آمده و منظور از فتح مبین صلح حدیبیه است که مردم در آنجا با پیامبر صلی الله علیه وآله بیعت کردند و پیمان وفاداری بستند. در سوره فتح مسئله بیعت دو بار مطرح شده است: یکی آیه ۱۸سوره فتح که خداوند می‌فرماید: لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ …، و دیگری آیه ۱۰سوره فتح که خداوند می‌فرماید: إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ …این بیعت هنگامی صورت گرفت که پیامبر۶به قصد عمره از مدینه به سوی مکه حرکت کرد.

اهل مکه به گمان اینکه حضرت برای جنگ آمده چند گروه را به مقابله با آن حضرت فرستادند. عده‌ای حدود ۱۴۰۰ نفر با حضرت بودند و با حضرت بیعت کردند و وعده پایداری دادند. چنین بیعتی با پیامبر صلی الله علیه وآله بیعت با خدا خوانده شد و مورد مدح خداوند قرار گرفت. اکنون در غدیر با استشهاد به همین آیه، بار دیگر بیعت با خداوند به میان آمده است که آن را از ۴ جهت مورد بررسی قرار می‌دهیم:

غدیر مصداق اتَمّ بیعت با خدا

برای تبیین کیفیت ارتباط آیه بیعت با غدیر باید بگوییم: تفسیری که به صورت ضمنی در خطبهٔ غدیر درباره این آیه دیده می‌شود دو مورد است:

یکی اینکه مصداق اتمّ چنان بیعتی را بیعت غدیر معرفی می‌کند، و برای تطبیق کامل بر آیه ابتدا می‌فرماید: «من با خدا بیعت کرده‌ام»، و سپس می‌فرماید: «علی علیه السلام با من بیعت کرده است»، و سپس نتیجه می‌گیرد: «من از شما از طرف خدا برای او بیعت می‌گیرم»، و سپس آیه را می‌خواند که «کسانی که با تو بیعت می‌کنند با خدا بیعت می‌نمایند».

برای بار دوم در اواخر خطبه درباره این آیه مطرح شده و بیشتر مربوط به پایداری بر این بیعت است که پس از قرائت متن مربوط به بیعت می‌فرماید: «ای مردم! چه می‌گویید؟ که خداوند اصوات را می‌شنود و از دل‌ها خبر دارد». سپس آغاز آیه را با عبارتی دیگر بازگو می‌نماید که: وَ مَنْ بایَعَ فَإِنَّما یُبایِعُ اللَّهَ، یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ. سپس می‌فرماید: «هرکس پیمان‌شکنی کند خدا او را هلاک می‌کند» و بعد از آن فقره آخر آیه را می‌خواند که: فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ …[۳]

غدیر شفاف‌ترین بیعت تاریخ

دربارهٔ محتوی و موضوع بیعت الهی غدیر باید دانست شفاف‌ترین بیعتی که در طول تاریخ صورت گرفته و محتوای آن دقیقاً روشن بوده و کیفیت آن طی مراحلی حساب شده به انجام رسیده همانا بیعت غدیر است، و این بیعت است که نشان بیعت با خدا را بر پیشانی دارد.

محتوا و موضوع بیعت غدیر بازمی‌گردد به آنچه در طول خطابه درباره آن صحبت شده و آن نیست مگر اقرار و قبول امامت امیرالمؤمنین علیه السلام و امامان از فرزندان او تا آخرین آنها که حضرت مهدی علیه السلام است و امامتشان تا روز قیامت ادامه دارد، با قبول تمام شئون و مقاماتی که درباره آنان در متن خطبه ذکر شده است.

وقتی در پایان خطبه، عظمت مسئله بیعت مطرح می‌شود واضح است که این پیمان بر سر محتوای خطبه خواهد بود و نیازی به ذکر دوباره موضوع بیعت نیست، ولی با این همه پیامبر صلی الله علیه وآله مراحل این بیعت را به قدری دقیق طی کرد که کوچکترین ابهامی پیرامون آن نماند. ابتدا اعلام فرمود که بعد از خطبه مراسم بیعت انجام خواهد شد و کیفیت آن را همان‌جا اعلام کرد که ابتدا با خود من بر سر ولایت امامان بیعت می‌کنید و سپس با علی بن ابی طالب علیه السلام.[۴] عین عبارات حضرت در این باره چنین است: اَلا وَ اِنّی عِنْدَ انْقِضاءِ خُطْبَتی اَدْعُوکُمْ اِلی مُصافَقَتی عَلی بَیْعَتِهِ وَ اْلاِقْرارِ بِهِ، ثُمَّ مُصافَقَتِهِ بَعْدی[۵] آنگاه این بیعت را به معنای بیان تمام حلال و حرام و مسائل بیان نشده اسلام دانست که در آینده توسط امامان بیان خواهد شد؛ و سپس موضوع اصلی آن را پذیرفتن امامت آنان قرار داد.[۶]

در فراز بعدی بیعت لسانی را مطرح کرد که از دقیق‌ترین برنامه‌های پیامبر صلی الله علیه وآله درباره این بیعت بود، چرا که از یک سو همه با اقرار زبانی- قبل از آنکه دست بدهند- پیمان وفاداری می‌بستند و اگر احیاناً فرصت کم بود یا کسی عمداً از بیعت با دست طفره می‌رفت با زبان خود اقرار کرده بود. از سوی دیگر پیامبر صلی الله علیه وآله به صورت پاسخ مثبت و گفتن «آری» و «بلی» و «نعم» اکتفا نفرمود، و متنی را قرائت فرمود تا مردم تکرار کنند و محتوای دقیق بیعت برای قرن‌ها و نسل‌های آینده معلوم باشد و هرکس از فکر خود به تفسیر آن نپردازد. پیامبر صلی الله علیه وآله متن را تعیین کرد و فرمود: پس همگی چنین بگویید:

ما شنیدیم و اطاعت می‌کنیم و راضی هستیم و سر تسلیم فرود می‌آوریم درباره آنچه از جانب پروردگار ما و خودت به ما رساندی درباره امامت اماممان حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام و امامانی که از صلب او به دنیا می‌آیند. بر این مطلب با قلب‌هایمان و با جانمان و با زبانمان و با دستانمان با تو بیعت می‌کنیم. بر این عقیده زنده‌ایم و با آن می‌میریم و روز قیامت با آن محشور می‌شویم. تغییر نخواهیم داد و تبدیل نمی‌کنیم و شک به دل راه نمی‌دهیم و انکار نمی‌نماییم و تردید نمی‌کنیم و از این قول بر نمی‌گردیم و پیمان را نمی‌شکنیم.

تو ما را به موعظه الهی نصیحت نمودی درباره علی امیرالمؤمنین علیه السلام و امامانی که بعد از او از نسل تو و فرزندان اویند: حسن و حسین علیه السلام و آنان که خداوند بعد از آن دو منصوب نموده است. پس برای آنان عهد و پیمان از ما گرفته شد، از قلب‌هایمان و جان‌هایمان و زبان‌هایمان و ضمایرمان و دست‌هایمان. هرکس توانست با دست بیعت می‌نماید وگرنه با زبانش اقرار می‌کند. هرگز در پی تغییر این عهد نیستیم، و خداوند در این باره از نفس‌هایمان دگرگونی نبیند.

ما این مطالب را از قول تو به نزدیک و دور از فرزندانمان و فامیلمان می‌رسانیم و خدا را بر آن شاهد می‌گیریم. خداوند در شاهد بودن کفایت می‌کند و تو نیز بر این اقرار ما شاهد هستی.[۷]

عمق معنای بیعت با خدا در غدیر

اکنون نوبت آن است که معنای بیعت با خداوند در غدیر را بدانیم. در آخرین فرازهای مربوط به بیعت، پیامبر صلی الله علیه وآله تمام جوانب آن را در یک جمله جمع کرد که تفسیر مختصر ولی کامل عیار آن به حساب آمد و فرمود: «پس با خدا بیعت کنید و با من بیعت نمایید و با امیرالمؤمنین علی و حسن و حسین و امامان از نسل آنان بیعت کنید». این بدان معنی بود که آنچه در آیه به عنوان «إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ» آمده به عنوان تمثیل این بیعت به بیعت با خداوند نیست، بلکه با ضمیمه بیعت لسانی که مطرح شد مردم در درجه اول حقیقتاً با خدا بیعت می‌کنند و پیمان می‌بندند و لذا حضرت می‌فرماید: «بایِعُوا اللَّهَ …».

در درجه دوم مردم با پیامبر صلی الله علیه وآله بر سر این خواسته‌ای که خلاصه ۲۳ سال زحمت آن حضرت است بیعت می‌کنند، و در درجه سوم با امیرالمؤمنین علیه السلام به عنوان امام بعد از پیامبر صلی الله علیه وآله و در درجه چهارم با همه یازده امام بعد از آن حضرت در همان غدیر بیعت می‌کنند.

پیام بیعت الهی غدیر

این ترکیب خاص کلام پیامبر صلی الله علیه وآله در ذیل آیه حاکی از دو جهت می‌تواند باشد: از یک سو اینکه در غدیر مردم باید به همه امامان معتقد شوند و این به معنای اتحاد سلسله امامت در هدف و فرمایشات ایشان است، و کلام و روش همه امامان برای ما به عنوان یک مجموعه واحد به حساب می‌آید و هیچ فرقی بین راه و گفتار و اهداف امامان علیهم السلام وجود ندارد. از سوی دیگر راه خدا و پیامبر و امامان علیهم السلام یکی بیشتر نیست و صراط مستقیم نزد خدا اسلام است و اسلام واقعی راهی است که خدا و پیامبر و دوازده امام علیهم السلام راهنما و معرّف آن هستند.

بنابراین آنچه خدا می‌گوید حضرت محمد و حضرت علی علیه السلام هم می‌گویند، و آنچه علی علیه السلام می‌گوید یازده امام علیهم السلام از نسل او هم همان را می‌گویند. همان گونه که هرکس با خدا بیعت می‌کند با حضرت محمد و حضرت علی علیه السلام بیعت کرده و هر که با ایشان بیعت کرده با یازده امام علیهم السلام بعد از او بیعت کرده است. هر گونه تفکیکی در این میان انحراف از صراط مستقیم است، و هر راه منحرفی در اسلام زاییده تفکیک بین خدا و پیامبر صلی الله علیه وآله و دوازده امام علیهم السلام در اعتقاد بوده است.

دست خدا بالای دستِ بیعت کنندگان

نکته بسیار ظریفی که در تبیین عملیِ بیعت با خداوند نهفته جمله یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ در آیه است. بیعت کننده غدیر در واقع می‌پذیرد که تحت اختیار بیعت شونده باشد، و این فقط درباره خداوند و پیامبر و معصومین علیهم السلام ممکن است که ولایت مطلقه و صاحب اختیاری تمام عیار مردم با ایشان است. وقتی دست خدا بالای دست بیعت کنندگان است این به معنای قرار گرفتن تحت اختیار و فرمان الهی است، و بیعت در غدیر به معنای پذیرفتن چنان ولایتی بود.

لذا در کیفیت بیعت نیز این مسئله مراعات شد که دست بیعت کنندگان زیر دست امیرالمؤمنین علیه السلام قرار بگیرد. حدیثی از امام رضا علیه السلام به جزئیات این مطلب اشاره می‌کند. هنگامی که آن حضرت را به بیعت برای ولایت عهدی وادار کردند و حضرت در مقامی نشست که مردم با ایشان بیعت کنند، طبق سایر بیعت‌ها دست خود را دراز نکردند تا از سمت راست با بیعت کننده دست دهند؛ بلکه دست خود را بالا می‌گرفتند به طوری که پشت دستشان به طرف صورت خود و کف دستشان رو به مردم بود. آنگاه که کسی برای بیعت جلو می‌آمد حضرت از بالا دست خود را پایین می‌آوردند و کف دست بیعت کننده از پایین در دست حضرت قرار می‌گرفت و دست حضرت روی دست او بود. وقتی مأمون به این کیفیت خاص از بیعت اعتراض کرد امام رضا علیه السلام فرمود: «پیامبر صلی الله علیه وآله این گونه بیعت می‌فرمود».[۸]

بیعت الهیِ غدیر و بیعت شیطانیِ سقیفه

جا دارد با سابقه‌ای که از مفهوم و کیفیت بیعت در اسلام دریافتیم، مقایسه‌ای بین بیعت الهیِ غدیر و بیعت سقیفه را نشان دهیم تا معلوم شود مسیر اسلام از کدام شفافیت به کدام تاریکی فرورفت.

دو بیعت در تاریخ اسلام در برابر یکدیگر قرار گرفت که هر یک مسیری بر ضدّ دیگری داشت: بیعت غدیر و بیعت سقیفه، و همان مردمی که در غدیر بیعت کرده بودند تن به بیعت سقیفه دادند. این جرم نابخشودنی بود که امتی را گمراه کرد و ادامه آن تا امروز و فرداهای اسلام آثار سوء خود را بر جای گذاشته و می‌گذارد. این جرم از آن جهت نابخشودنی است که بیعت با خدا در غدیر را با بیعت سقیفه شکستند، و این در حالی بود که نه تنها فضای شیطانی بر سقیفه حاکم بود بلکه ابلیس شخصاً در آنجا حضور یافت و بیعت بر ضد علی بن ابی طالب علیه السلام را افتتاح کرد!!

سند شیطانی بودن سقیفه

سلمان فارسی درگیر و دار غصب خلافت سری به سقیفه و مسجد پیامبر صلی الله علیه وآله زد و ابوبکر را دید که بر فراز منبر پیامبر صلی الله علیه وآله نشسته و مردم با او به عنوان خلیفه بیعت می‌کنند. فوراً نزد امیرالمؤمنین علیه السلام بازگشت در حالی که آن حضرت مشغول غسل بدن مبارک پیامبر صلی الله علیه وآله بود و عرضه داشت:

ابوبکر هم‌اکنون بر فراز منبر است و مردم به این اکتفا نمی‌کنند که با یک دست او بیعت کنند بلکه با هر دو دست راست و چپ او بیعت می‌کنند!!

در آن حال امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: ای سلمان، فهمیدی اولین کسی که بر فراز منبر با او بیعت کرد چه کسی بود؟ عرض کرد: در سقیفه بنی ساعده دیدم اول کسی که با او بیعت کرد مغیرة بن شعبه بود و سپس بشیر بن سعید و ابوعبیده جراح و عمر بن خطاب و سالم مولی ابی حذیفه و معاذ بن جبل به ترتیب با او بیعت کردند.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: درباره اینان از تو سؤال نکردم. اولین کسی که بر فراز منبر پیامبر صلی الله علیه وآله با او بیعت کرد که بود؟

عرض کرد: پیرمرد سالخورده‌ای را دیدم که بر عصایش تکیه داده بود و بر پیشانیش جای سجده بود و پیش از همه پا بر پله منبر گذاشت در حالی که گریه می‌کرد و می‌گفت: «شکر خدای را که مرا نمی‌راند تا تو را در این مکان دیدم! دستت را برای بیعت جلو بیار»! ابوبکر دست خود پیش آورد و آن پیرمرد با او بیعت کرد و سپس گفت: «امروز روزی است مثل روز آدم»! آنگاه از منبر پایین آمد و از مسجد خارج شد.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: ای سلمان! او را شناختی؟ سلمان عرض کرد: نه، ولی طرز صحبت او مرا ناراحت کرد؛ گویی رحلت پیامبر صلی الله علیه وآله را به مسخره یاد می‌کرد.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

او ابلیس لعنة اللَّه علیه است. پیامبر صلی الله علیه وآله به من خبر داده که ابلیس و بزرگان اصحابش هنگام منصوب کردن آن حضرت، مرا به امر خداوند، حاضر بودند، که به مردم اعلام کرد من نسبت به آنان از خودشان صاحب اختیارترم و به آنان دستور داد که حاضران به غایبان خبر دهند. در آنجا شیاطین و مریدان ابلیس رو به او کرده و گفتند: «این امت مورد رحمت قرار گرفته و از انحرافات مصون شدند، و دیگر نه تو و نه ما به آنان راهی نداریم چرا که پناه و امام خود بعد از پیامبرشان را شناختند». ابلیس محزون و افسرده از آنان جدا شد.

امیرالمؤمنین علیه السلام سپس فرمود: پیامبر صلی الله علیه وآله بعداً به من فرمود: مردم در سقیفه بنی ساعده با ابوبکر بیعت می‌کنند بعد از آنکه با حق ما و دلیل ما انصار را مغلوب می‌نمایند. سپس به مسجد می‌آیند و اول کسی که بر فراز منبر من با او بیعت می‌کند ابلیس به صورت پیرمرد سالخورده‌ای است که جای سجده بر پیشانی اوست و همین سخنان را خواهد گفت. سپس از مسجد بیرون می‌رود و یاران و شیاطین و بزرگان آنان را جمع می‌کند. آنان در برابر او به سجده در می‌آیند و می‌گویند: «ای آقای ما و ای بزرگ ما! تو بودی که آدم را از بهشت بیرون کردی» !! ابلیس می‌گوید: کدام امت بعد از پیامبر خود گمراه نشدند؟! هرگز! شما گمان کردید که من بر اینان قدرت و راهی ندارم؟! چگونه دیدید کاری را که با آنان به انجام رساندم و ترک کردند آنچه خدا و رسول به آنان دستور داده بودند که اطاعت علی علیه السلام را نمایند![۹]

اکنون با غدیر در برابر سقیفه

اینک مناسب است یک بار دیگر الهی بودن بیعت غدیر را در ذهن مرور کنیم که پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود:

انَا آخِذُکُمْ بِالْبَیْعَةِ لَهُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. من مأمور شده‌ام از شما بیعت بگیرم و با شما دست بدهم برای پذیرش آنچه از سوی خدا آورده‌ام.

و نیز فرمود:

خداوند عز و جل به من دستور داده که از زبان شما اقرار بگیرم؛ و بعد فرمود: وَ مَنْ بایَعَ فَانَّما یُبایِعُ اللَّهَ؛ و در نهایت دستور داد و فرمود: فَبایِعُوا اللَّهَ.

با این مقایسه، خدایا تو را سپاسگزاریم که ما را از دینی که به دست شیطان پایه‌گذاری شد رهانیدی و بر بیعت با خود پایدار فرمودی. چگونه از تو تشکر کنیم که از میان ظلمات هزار و چهارصد ساله سقیفه، چشمان دل ما را بر انوار مبارک غدیر منور ساختی و دستان ناقابل ما را به بیعت با مقام ذوالجلالت و چهارده جانشینت در زمین مشرّف فرمودی؟! هدایتی به خیر بزرگ در برابر شر عظیم، که هرگز از آن باز نخواهیم گشت و به هدایت خود تا ابد افتخار خواهیم کرد.

تحلیل‌ها و بررسی آیه ۲۸ زخرف

در آخرین فرازهای خطبه غدیر که سخن از بیعت است، پیامبر صلی الله علیه وآله با توجه دادن به اینکه بیعت غدیر به معنای بیعت با همه امامان است آن را به عنوان یک دستور درباره بیعت مطرح فرموده، و قسمتی از آیه ۲۸ سوره زخرف را شاهد آورده تا اثبات کند امامت فقط در نسل پیامبر خدا و حضرت علی علیه السلام خواهد بود. از آنجا که یک بار دیگر این استشهاد و استناد به آیه به صورت صریح تری در بخش دهم خطبه ذکر شده، در اینجا فقط به صورت اشاره و با تضمین «کَلِمَةً باقِیَةً» در کلام حضرت آمده است.

این آیه در قرآن ذیل سخنان حضرت ابراهیم علیه السلام درباره توحید قرار دارد که از آیه ۲۶ آغاز می‌شود: وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ …؛ حضرت ابراهیم علیه السلام به پدرش و قومش گفت: من از آنچه شما می‌پرستید بیزارم، مگر آن که فطرت مرا به وجود آورده که او به زودی مرا هدایت می‌کند.

پس از پایان سخنان حضرت ابراهیم علیه السلام، خداوند می‌فرماید: ما آن را کلمه باقی در نسل او قرار دادیم.

امامت نسل ابراهیم علیه السلام در ائمهٔ اطهار علیهم السلام

آنچه به عنوان تفسیر آیه در خطبه غدیر آمده این است که مراد از ضمیر «ها» در کلمه «وَ جَعَلَها» را «امامت» قرار داده و منظور از «عَقِبِهِ» یعنی نسل حضرت ابراهیم علیه السلام را که امامت در آنان باقی است «دوازده امام علیهم السلام» معرفی فرموده است.

آنچه در خطبه غدیر به صورت تفسیر ضمنی آمده در احادیث بسیاری از پیامبر و ائمه علیهم السلام نیز وارد شده است. پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود:

خداوند تبارک و تعالی امامت را در نسل حسین علیه السلام قرار داد، و این همان کلام خدای عز و جل است که می‌فرماید: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ.[۱۰]

امیرالمؤمنین علیه السلام همین آیه را قرائت نموده فرمود:

پیامبر صلی الله علیه وآله از نسل حضرت ابراهیم علیه السلام بود، و ما اهل بیت از نسل حضرت ابراهیم علیه السلام و نسل محمد صلی الله علیه وآله هستیم.[۱۱]

امام صادق علیه السلام درباره این آیه فرمود: منظور، امامت است که خداوند آن را تا روز قیامت در نسل حسین علیه السلام باقی گذارده است.[۱۲]

پانویس

  1. فتح /۱۰.
  2. زخرف/۲۸.
  3. اسرار غدیر، ص ۱۵۹، بخش ۱۱.
  4. اسرار غدیر، ص ۱۵۴، بخش ۹.
  5. آگاه باشید! پس از پایان خطبه‌ام شما را فرا می‌خوانم برای بیعت با او و اقرار به امامتش که با من و سپس با او دست بیعت دهید.
  6. همان، ص ۱۵۶ بخش ۱۰: اَلا اِنَّ الْحَلالَ وَ الْحَرامَ اَکْثَرُ مِنْ اَنْ اَحْصِیَهُما وَ اُعَرِّفَهُما؛ فَآمُرُ بِالْحَلالِ وَ اَنْهِیَ عَنِ الْحَرامِ فی مَقامٍ واحِدٍ، فَاُمِرْتُ اَنْ آخُذَ الْبَیْعَةَ مِنْکُمْ وَ الصَّفْقَةَ لَکُمْ بِقَبُولِ ما جِئْتُ بِهِ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فی عَلِیٍّ امیرِالْمُؤْمِنینَ وَ الْاَوْصِیاءِ مِنْ بَعْدِهِ الَّذینَ هُمْ مِنّی وَ مِنْهُ اِمامَةٌ فیهِمْ قائِمَةً، خاتِمُهَا الْمَهْدِیُّ.
  7. اسرار غدیر، ص ۱۵۸–۱۵۷، بخش ۱۱.
  8. بحار الانوار، ج ۴۹ ص ۱۴۶؛ روضة الواعظین، ص ۲۲۶؛ الارشاد (شیخ مفید)، ج ۲، ص ۲۶۱؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۳۶۴؛ اعلام الوری، ص ۳۳۴.
  9. بحار الانوار، ج ۲۸، ص ۲۶۳–۲۶۲؛ کتاب سلیم، ص ۱۴۵–۱۴۴. در حدیث دیگری نیز این مطلب ذکر شده است. به بحار الانوار، ج ۳۰، ص ۱۵۵، ح ۱۳ مراجعه شود.
  10. بحار الانوار، ج ۳۶، ص ۳۳۱، ح ۱۹۱.
  11. همان، ج ۲۴، ص ۱۷۹، ح ۱۱.
  12. همان، ج ۲۵، ص ۲۶۰، ح ۲۵.