تفسیر الرازی (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | فخر رازی، محمد بن عمر |
| مذهب | اهل تسنن |
| زبان | عربی |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| تعداد جلد | ۳۲ |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مکتب تحقیق دار احیاء التراث العربی |
| محل نشر | لبنان |
| سال نشر | ۱۴۲۰ق |
| قطع | رقعی |
«تفسیر الفخر الرازی» مشهور به «التفسیر الکبیر» و «مفاتیح الغیب»، مهم‌ترین و جامع‌ترین اثر فخرالدین محمد بن عمر رازی، متکلم و مفسر اشعری قرن ششم و هفتم هجری، و یکی از چند تفسیر مهم و برجسته اهل سنت در قرآن کریم به زبان عربی است. تفسیر رازی به دلیل حجم بسیار زیادش به «تفسیر کبیر» مشهور شده است.
نویسنده
«فخر رازی» فخرالدین ابوعبدالله محمد بن عمر بن حسین بن حسن تیمی بکری طبرستانی رازی، مشهور به فخر رازی، متولد ۵۴۴ قمری در ری و متوفی ۶۰۶ قمری در هرات، دانشمند برجسته ایرانی، وی ملقب به «ابن الخطیب» و «امام رازی» یا «امام فخر رازی» و «امام المشککین» نیز بوده است، پدرش ضیاءالدین عمر بن حسین طبرستانی، خود از بزرگان علم و عرفان بود که از آمل به ری مهاجرت کرده بود.
فخر رازی در علوم عقلی و نقلی، تاریخ، کلام، فقه، اصول و علوم ادبی عصر خود تسلط کامل داشت، علوم فقه، اصول فقه و کلام اولیه را نزد پدرش آموخت و پس از وفات پدر، نزد کمال سمعانی رفت و او را به عنوان مرشد و استاد برگزید، او معاصر و همدرس شیخ اشراق بود و هر دو در مراغه نزد مجدالدین جیلی درس می‌خواندند، برای فراگیری علم و تدریس به شهرهای بزرگ از جمله خوارزم سفر کرد، اما به دلیل مباحثاتش با معتزله از آنجا اخراج شد، سپس به فرارود، بخارا، سمرقند و خجند سفر کرد و با فقها و علما مناظراتی انجام داد و بر همه آن‌ها پیروز شد.
ویژگی‌ها:
- فخر رازی نخستین کسی بود که فلسفه و کلام را به هم آمیخت و از این نظر، الگوی بسیاری از متکلمان پس از خود شد.
- او با نقد فلسفه ابن‌سینا و ارائه دیدگاه‌های نوآورانه در موضوعاتی مانند تمایز ماهیت و وجود، اصول فیزیک و مبانی اخلاق، تأثیر عمیقی بر تفکر اسلامی گذاشت.
- او از شیوه «سَبْر» و «تقسیم» در کتاب‌هایش استفاده می‌کرد و هر مسئله‌ای را با موشکافی تجزیه می‌کرد.
- به دلیل انتقادهای فراوان به گفته‌های پیشینیان، به «امام المشککین» شهرت داشت.
تألیفات
فخر رازی آثار بسیاری در زمینه‌های مختلف از جمله تفسیر، کلام، فلسفه، فقه، اصول فقه، طب و ریاضیات دارد. از جمله مهم‌ترین آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر فخر رازی)
- الاربعین فی اصول الدین
- اسرار التنزیل و انوار التاویل
- نهایة الایجاز فی درایة الاعجاز
- عجائب القرآن
- اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین
- المحصّل فی علم اصول الفقه
- الشجرة المبارکة فی أنساب الطالبیة
محتوای کتاب
تفسیر فخر رازی در ۳۲ جلد، با ساختاری باب‌بندی شده و مقدمه‌ای مفصل، با ارائه اطلاعاتی درباره نام، محل نزول و تعداد آیات سوره آغاز می‌شود. در ادامه، با ذکر آیات، به تبیین ارتباط آن‌ها با آیات پیشین می‌پردازد و به نقل و بررسی روایات مرتبط با صحابه و تابعین و مسائل نسخ و مصطلحات حدیثی مبادرت می‌ورزد. سپس آیه یا آیات را به اجزای مفهومی خرد تقسیم کرده و با رویکردی مسئله‌محور، از زوایای لغوی، ادبی، کلامی، فقهی و فلسفی مورد واکاوی قرار داده و در نهایت دیدگاه خود را ارائه می‌دهد. این تفسیر، ضمن توجه به مباحث کلامی-فلسفی از جمله رویت خدا، عدل الهی و جبر و اختیار، به عقیده شیعه در امامت معصوم نیز پرداخته است.
نقل آیه تبلیغ برای غدیر[۱]
آیه «یا أَیُّها الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَبِّکَ وَ إِن لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ» (مائده/۶۷) از جمله آیات مشهور در ارتباط با واقعه غدیر خم است که بر اساس روایات متعدد، در شأن حضرت علی علیه السلام و مسئله ولایت و جانشینی ایشان نازل شده است. این دیدگاه، نه تنها در میان علمای شیعه مورد اتفاق است، بلکه بسیاری از مفسران و محدثان اهل سنت نیز بر این باورند که آیه مذکور در ارتباط با این واقعه نازل شده است. با وجود این شهرت، برخی از علمای اهل سنت تلاش کرده‌اند تا با ارائه تفاسیر دیگر، شأن نزول آیه را به موضوعات دیگری مانند مکر یهود یا دعوت یهودیان به اسلام منحرف کنند. با این حال، روایات متعددی از منابع معتبر اهل سنت وجود دارد که نزول این آیه در غدیر خم و در ارتباط با معرفی حضرت علی علیه السلام به عنوان ولی و جانشین پیامبر صلی الله علیه وآله را تأیید می‌کنند، از جمله بزرگان اهل سنت، فخرالدین رازی[۲] است که با وجود گرایش‌های کلامی خاص خود، در تفسیرش به این نکته اشاره کرده که آیه تبلیغ در فضیلت حضرت علی علیه السلام نازل شده است، این اعتراف، نشان از قوت و اعتبار روایات مربوط به شأن نزول آیه در واقعه غدیر خم دارد.
منابع
غدیر در آیینه کتاب، محمد انصاری