حمد و شکر خدا در همه حال
حمد و شکر خدا در همه حال وصفی برای خداوند در خطبه غدیر است که رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از برشمردن نعمتهایی از سوی خداوند او را مستحق حمد و شکر برمیشمرد.
در ذیل این قسمت از خطبه غدیر برخی شارحان به دلایل وجوب شکر منعم پرداختهاند: شکر مُنعِم عَقلاً واجب است و چون خداوند مُنعِم حقیقی است و همه موجودات غرق در نعمتهای بی پایان او هستند، پس عقلاً شکر بر آنها واجب است، چه تکویناً و چه تشریعاً.
از نظر برخی محققان، بین شکر و حمد تفاوتی وجود دارد: حمد ثناگویی است بر کسی که دارای کمالات و زیباییهاست؛ چه آن کمالات و زیباییها به کسی که حامد است، نفعش برسد، چه نرسد؛ اما، شکر مربوط به نعمتها میشود. اگر از طرف کسی به انسان خیری برسد، او منعم را شکر میکند.
علت وجوب شکر منعم
در ذیل این قسمت از خطبه غدیر برخی شارحان به دلایل وجوب شکر منعم پرداختهاند: شکر مُنعِم عَقلاً واجب است و چون خداوند مُنعِم حقیقی است و همه موجودات غرق در نعمتهای بی پایان او هستند، پس عقلاً شکر بر آنها واجب است، چه تکویناً و چه تشریعاً.
پس اگر سرور است از جانب اوست و اگر اندوه است نیز از اوست. تمام امور از جانب حق است که بر اساس مصلحت به مخلوق میرسد؛ بنابراین، از خالق رحیم جز رحمت نمیرسد. فقر برای فقیر رحمت است و غنا برای غنی، صحت برای سالم و مرض برای بیمار. اگر چه ما سرّ آن را ندانیم، ولی این قدر میدانیم که از فاعل خیر جز نکویی امکان نخواهد داشت. پس در هر صورت آنچه میدهد نعمت است و نعمت موجب شکر است.[۱]
تفاوت شکر و حمد
خداوند بهدلیل صفاتی که تا این قسمت از خطبه غدیر از آنها یاد شده، سزاوار دانسته شده که از سوی همهٔ کسانی که آفریده مورد سپاسگزاری و حمد قرار گیرد. از نظر برخی محققان، بین شکر و حمد تفاوتی وجود دارد: حمد ثناگویی است بر کسی که دارای کمالات و زیباییهاست؛ چه آن کمالات و زیباییها به کسی که حامد است، نفعش برسد، چه نرسد.
انسان وقتیکه از کنار دریای زیبایی عبور میکند، ستایش زیبایی دریا را میکند. ستایش زیبایی یک آبشار بلند یا ستایش زیبایی آسمانها، کهکشانها و ستارگان نیز حمد است. وقتی انسان میگوید: 
اَلحَمدُ لِلهِ رَبِّ العَالَمِینَ؛ ستایش خدا را که پروردگار جهانیان است
(حمد:۲) چون خدا اَلله و رَبُّ العَالَمِینَ است، پس حمد و ستایش از برای اوست.
شکر مربوط به نعمتها میشود. اگر از طرف کسی به انسان خیری برسد، او منعم را شکر میکند؛ مثلاً گفته میشود این معلّم که به من درس داد، او را شُکر میکنم؛ خدایی که به من هستی و کمالات داده، او را شُکر میکنم. شُکر مربوط به خوبیها و نعمتهایی است که از طرف مُنْعِم، نفع و خیرش به کسی که شاکر است میرسد. خداوند متعال، هم کمالات ذاتی دارد و هم کمالات صفاتی؛ مثلاً خداوند متعال جنّیان را آفریده که به انسان کاری ندارند، امّا خداوند متعال به انسان نعمتهای متفاوتی را عطا فرموده و نعمتهای دیگر را مسخَّر انسان قرار داده که اینها باعث استحققاق شکر میشود.
اَلَّذِی استَحَقَّ مِنْ کُلِّ مَنْ خَلَقَهُ: آن خدایی که از طرف تمام مخلوقاتش مستحق و سزاوار است. اَن یَشکُرَهُ وَ یَحْمَدَهُ که او را شُکر و حمد کنند. شُکر کنند برای نعمتهایی که به خودشان میرسد. حمد کنند برای خوبیهایی که خود خدا دارد. «عَلی کُلِّ حالٍ» در حالتِ سختی و راحتی، در آشکار و نهان و… خداوند متعال در هر حال، سزاوار شکر و حمد است.[۲]
پانویس
منابع
- شرح خطبه غدیر؛ محمدرضا شریفی، اصفهان: انتشارات نورالحیات، ۱۴۴۶ق.
- شرح و تفسیر خطبه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در غدیر خم؛ محمدتقی نقوی، تهران: انتشارات منیر، ۱۳۷۴ش.