خشنودی خدا و پیامبر از امیرالمؤمنین
خشنودی خدا و پیامبر از امیرالمؤمنین علیه السلام یکی از موضوعاتی است که پیامبر صلی الله علیه آله در خطبه غدیر به آن پرداخته است.
برخی شارحان خطبه غدیر در ذیل این جمله از خطبه به دلایل رضایت خدا و رسولش از امیرمؤمنان علیه السلام پرداختهاند: دلیل بر این مدعا آن است که ملاک رضایت خدا و رسول صلی الله علیه و آله از بنده به عبودیت و اطاعت بیقید و شرط از خدا و رسول صلی الله علیه و آله بر میگردد؛ به این معنا که خداوند متعال بندهای را که مطیع فرمان او باشد و به دستوراتش عمل کند و نواهی او را ترک کند دوست میدارد.
درباره تحلیل اعتقادی این کلام پیامبر صلی الله علیه و آله گفته شده که در سراسر قرآن خداوند از جهات مختلفی نسبت به بندگانش رضایت خویش را اعلام فرموده است. این رضایت گاهی مربوط به ایمان است و گاهی درباره عمل به دستورات الهی و گاهی به اخلاق بازمیگردد. تمام گونههای رضایت که ذات الهی نسبت به بندگان دارد، همگی امیرالمؤمنین علیه السلام یکجا جمع شده است و خدای متعال از همه جهت از او راضی است.
ملاک رضایت خداوند
برخی شارحان خطبه غدیر در ذیل این جمله از خطبه به دلایل رضایت خدا و رسولش از امیرمؤمنان علیه السلام پرداختهاند: دلیل بر این مدعا آن است که ملاک رضایت خدا و رسول صلی الله علیه و آله از بنده به عبودیت و اطاعت بیقید و شرط از خدا و رسول صلی الله علیه و آله بر میگردد؛ به این معنا که خداوند متعال بندهای را که مطیع فرمان او باشد و به دستوراتش عمل کند و نواهی او را ترک کند دوست میدارد.
با توجه به اینکه منشأ دوستی، رضایت است، تا خدا از کسی خشنود نباشد او را دوست نمیدارد و تا بنده مطیع و عبد محض نباشد از او راضی نمیشود؛ بنابراین وقتی خدا بنده را دوست داشته باشد و از او راضی باشد، یعنی رسول خدا صلی الله علیه و آله هم او را دوست دارد و از او راضی است.
امیرالمؤمنین علیه السلام در دوران زندگی رضایت حق را بهواسطه عبودیت و بندگی مخلصانهای که داشت جلب نمود، پس محبوب رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز بود و کسی که محبوب و مرضی خدا و رسول صلی الله علیه و آله باشد مقام و منزلتش معلوم است.
آیات رضای الهی در قرآن
بهگفته برخی شارحان خطبه غدیر، همانگونه که پیامبر صلی الله علیه و آله درخطبه با یک تأکید فراوانی میفرمایند: «وَ ما نَزَلَتْ آیَةُ رِضیً فِی الْقُرْآنِ اِلّا فیهِ؛ آیهای در قرآن در مورد رضایت پروردگار نازل نشده مگر آنکه در شأن او است»، ممکن است مقصود پیامبر صلی الله علیه و آله از این کلام آن باشد که رضای علی علیه السلام رضای خداست.
همانگونه که خداوند در چند آیه از قرآن کریم میفرماید:
رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیم؛ خدا از آنان خشنود است و آنان [نیز] از او خشنودند. این است رستگاری بزرگ
(مائده:۱۱۹)؛- رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ أُولئِکَ حِزْبُ اللَّه؛ خدا از ایشان خشنود و آنها از او خشنودند؛ اینانند حزب خدا. آری، حزب خداست که رستگارانند (مجادله:۲۲)؛
- رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِکَ لِمَنْ خَشِیَ رَبَّه؛ خدا از آنان خشنود است و [آنان نیز] از او خشنود؛ این [پاداش] برای کسی است که از پروردگارش بترسد (بینه:۸).
اگر امیرالمؤمنین علیه السلام از کسی ناراضی باشد، خدا هم از او ناراضی است و اگر راضی باشد خدا هم راضی است. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آنچه که میخواهند بیان دارند این است که علی علیه السلام و حق جداییناپذیر هستند.
در نتیجه خشنودی و خشم آنان هم از یکدیگر جدا نیست؛ دلیل لاینفکبودن این دو از یکدیگر حدیث «عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِی» است. دلیل بر این مطلب روایات بسیاری است که اگر کسی با عبادت انس و جن از دنیا برود و امیرالمؤمنین علیه السلام از او راضی نباشد جای او دوزخ است.[۱]
آیات رضای خداوند در قرآن: موقعیت تاریخی، تحلیل اعتقادی
برخی شارحان خطبه غدیربه بیان موقعیت تاریخی و تحلیل اعتقادی آیات رضایت خداوند در قرآن پرداختهاند:
موقعیت تاریخی
خطابه پیامبر صلی الله علیه و آله پس از بلندکردن امیرالمؤمنین علیه السلام بر سر دست، وارد مرحله معرفی کامل آن حضرت شده بود که با جملاتی عمیق آن حضرت را به مردم میشناساند. از جمله این فرازها بیان آیات «رضایت» در قرآن درباره امیرالمؤمنین علیه السلام بود.[۲]
تحلیل اعتقادی
در سراسر قرآن خداوند از جهات مختلفی نسبت به بندگانش رضایت خویش را اعلام فرموده است. این رضایت گاهی مربوط به ایمان است و گاهی درباره عمل به دستورات الهی از نماز و روزه و جهاد و… و گاهی به اخلاق بازمیگردد.
تمام گونههای رضایت که ذات الهی نسبت به بندگان دارد، همگی امیرالمؤمنین علیه السلام یکجا جمع شده است و خدای متعال از همه جهت از او راضی است.
قابل توجه است که پیامبر صلی الله علیه و آله قبل از این قسمت فرمود: این علی از همه شما بیشتر مرا یاری نموده و از همه نسبت به من سزاوارتر و از همه به من نزدیکتر و از همه نزد من عزیزتر است و خداوند عزوجل و من از او راضی هستیم.[۳]
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- شرح خطبه غدیر؛ محمدرضا شریفی، اصفهان: انتشارات نورالحیات، ۱۴۴۶ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.