خلف بن تمیم تمیمی (ابو عبد الرحمن)
خلف بن تمیم بن أبی عتاب، ملقب به مالک و کنیهاش أبو عبدالرحمن، از راویان حدیث اهل سنت در قرن سوم هجری است. نسب او به تمیمیهای مولیتبار بازمیگردد و القاب کُوفی، دَرمی، جَعدی مولیتبار، و گاه بَجَلی یا مَخزومی برایش ذکر شده است. محل اصلی اقامت وی مصیصة (در نزدیکی مرزهای ثغر) بوده و به عنوان مولی بنیتمیم و آل جعدة بن هبیرة شناخته میشود. او همچنین از اصحاب ابراهیم بن أدهم، عارف مشهور، بود که بر جنبه زاهدانه زندگیاش تأکید دارد. طبق منابع، وفات او بین سالهای ۲۰۶، ۲۱۳ یا ۲۱۶ هجری رخ داده و محل آن یا مصیصة (به نقل محمد بن سعد) یا دمشق گزارش شده است. در طبقهبندی تقریب التهذیب، در طبقه نهم قرار گیرد.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | خلف بن تمیم بن أبی عتاب (مالک) |
| سرشناسی | أبو عبد الرحمن |
| وفات | ۲۱۳ هـ |
| محل دفن | مصیصة (یا دمشق) |
| خویشان سرشناس | مولی بنی تمیم، مولی آل جعدة بن هبیرة |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | إبراهیم بن أدهم، وإسرائیل بن یونس و… |
| شاگردان | إبراهیم بن سعید الجوهری، وأحمد بن إبراهیم بن آدم و… |
| مذهب | اهل سنت |
| اطلاعات فرهنگی | |
| زمینه فعالیت | روایت حدیث، زهد و جهاد |
| علت شهرت | ثقة صدوق، از همراهان إبراهیم بن أدهم |
جایگاه راوی
علماء رجال حدیث، خلف بن تمیم را عموماً ثقه و صدوق دانستهاند و بر زهد و جهاد او تأکید ورزیدهاند. ابن حجر عسقلانی او را «صدوق عابد» توصیف کرده،[۱] در حالی که ذهبی به نقل از أبو حاتم، وی را «ثقه، ناسک مجاهد» معرفی میکند.[۲]
- أبو حاتم الرازی صراحتاً وی را «ثقه صالح الحدیث» نامیده و اشاره کرده که از سفیان الثوری بیش از ده هزار حدیث روایت کرده، هرچند سال وفات را ۲۱۶ یا ۲۱۳ هجری ذکر نموده.[۳]
- یحیی بن معین از طریق عثمان الدارمی، او را «المسکیں صدوق» خوانده، که دلالت بر صداقت همراه با تواضع دارد.[۴]
- یعقوب بن شیبه بر ثقه بودن، صداقت و زهد وی تأکید کرده و دوستیاش با ابراهیم بن أدهم را برجسته ساخته.[۵]
- ابن حبان او را در «الثقات» گنجانده و «از عباد خشن» (زهاد سختگیر) نامیده است.[۶]
- دیگر محدثان مانند العجلی، أحمد بن صالح و محمد بن سعد نیز او را «کُوفی لا بأس به» یا «عالم» ارزیابی کردهاند، بدون جرح جدی.
این اجماع، خلف را در زمره راویان معتبر طبقه نهم قرار میدهد، هرچند حجم بالای روایاتش از ثوری (ده هزار حدیث) با توصیه حفظ دقیق توسط زائدة همراه بوده، که نشاندهنده دقت در نقل است.[۷]
روایت حدیث غدیر[۸]
یکی از علما و بزرگان اهل سنت که حدیث غدیر را نقل کرده خلف بن تمیم تمیمی کوفی، ابوعبدالرحمن (م ۲۰۶ یا ۲۱۳ ق) است. نسایی در «الخصائص» حدیث غدیر را در ماجرای احتجاج امیرالمؤمنین علیه السلام در رحبه کوفه از خلف بن تمیم روایت کرده است.[۹] هبی و ابن حجر:[۱۰] یعقوب بن شَیبه، ابوحاتم و ابن حِبّان او را توثیق کردهاند. نسایی و ابن ماجه از او روایت کرده، و او از ثوری روایت کرده است.