زید بن ثابت (ابوسعید)
زید بن ثابت از صحابه پیامبرصلی الله علیه وآله و از انصار قبیله خزرج در مدینه بود که در سال یازدهم قبل از هجرت به دنیا آمد و در مکه بزرگ شد. او را کاتب وحی و قرآن میدانند. همچنین او یکی از گردآورندگان قرآن مجید در زمان عثمان بود و در حمایت از خلفای سهگانه نقش مهمی داشت. زید پس از شهادت پیامبر صلی الله علیه وآله با ابوبکر بیعت کرد و در دوره عمر و عثمان در منصبهای قضاوت و مدیریتی در مدینه خدمت کرد و در بیشتر منابع او را از کسانی میدانند که با حضرت علی علیه السلام بیعت نکرده است.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | زید بن ثابت بن ضحاک |
| سرشناسی | صحابی پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، گردآورنده قرآن |
| تولد | یازدهم قبل از هجرت |
| وفات | حدود سال ۴۵ ق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ابوبکر بن ابی قحافه، عمر بن خطاب |
| شاگردان | ابو هریره ، ابن عمر |
| مذهب | اهل سنت |
| اطلاعات فرهنگی | |
| زمینه فعالیت | قضاوت، مدیریت بیت المال |
| علت شهرت | یکی از گردآورندگان قرآن در زمان عثمان |
روایت حدیث غدیر[۱][۲]
ابن عقده در «حدیث الولایة» و ابوبکر جعابی در «نخب المناقب» حدیث غدیر را از او نقل کردهاند. همچنین جزری شافعی در «اسنی المطالب» وی را در شمار راویان حدیث غدیر آورده است.[۳]
حدیث ثقلین
عن زيد بن ثابت، قال: قال رسول اللَّه صلّى اللَّه عليه و سلّم: إنّى تارك فيكم خليفتين كتاب اللَّه و عترتى أهل بيتي و إنّهما لن يتفرّقا حتّى يردا علىّ الحوض].[۴]
جایگاه راوی
زید بن ثابت بن الضحاک بن زید بن لوذان بن عمرو بن عوف بن غنم بن مالک بن النجار الانصاری الخزرجی، فرزند مادری به نام النوار دختر مالک بن صرمه یا مالک بن معاویه از قبیله بزرگ خزرج در مدینه بود.[۵] وی با کنیههای ابوسعید، ابو عبدالرحمن و ابو خارجه شناخته میشد و برخی نیز وی را ابو ثابت مینامیدند.[۶]
زید در سال یازدهم قبل از هجرت در مدینه به دنیا آمد و در مکه بزرگ شد. پدرش در جنگ بعاث، پیش از هجرت پیامبرصلی الله علیه وآله، کشته شد.[۷] وی در ۱۱ سالگی به همراه پیامبر صلی الله علیه وآله به مدینه مهاجرت کرد .[۸] زید دارای ۱۸ پسر و ۹ دختر بود که هفت نفر از فرزندانش در واقعه حره به قتل رسیدند.[۹]
به سبب سن کم، زید اجازه شرکت در جنگ بدر را نداشت و در آن زمان به همراه گروهی از مدینه در چهار منزلی مدینه نگه داشته شد. اولین جنگی که در آن حضور یافت، جنگ خندق بود، جایی که پیامبر صلی الله علیه واله برای او لباس قبطی پوشانده بود.[۱۰]
پس از شهادت پیامبرصلی الله علیه وآله، در ماجرای سقیفه بنی ساعده، زید طرفدار انتخاب جانشین از مهاجرین و قریش بود و با ابوبکر بیعت کرد و دیگران را نیز به این بیعت دعوت نمود.[۱۱] وی در دوره ابوبکر کاتب وی بود و در زمان عمر بن خطاب، جانشین وی در مدینه و قاضی منصوب شد و حقوق معین دریافت میکرد. در دوره عثمان، مسئولیتهای قضاوت، بیت المال و دیوان را بر عهده داشت و در غیاب عثمان جانشین او در مدینه بود.[۱۲] در سال ۳۴ هجری، زمانی که معترضان قصد کشتن عثمان را داشتند، زید همراه با ابو اسید ساعدی، کعب بن مالک و حسان بن ثابت از عثمان دفاع کردند.[۱۳]
درباره بیعت زید با حضرت علی علیه السلام نظرات مختلفی وجود دارد؛ ابن سعد او را از بیعتکنندگان با علی میداند،[۱۴] اما برخی منابع مانند مسعودی و علامه مجلسی معتقدند که زید با حضرت علی علیه السلام بیعت نکرد.[۱۵] او در هیچیک از جنگهای حضرت علی علیه السلام شرکت نکرد، هرچند فضیلت و بزرگی امیرالمومنی علی علیه السلام را بیان میکرد.[۱۶]
زید بن ثابت اهل مدینه و از قبیله بنی نجار و تیره بنی غنم بود.[۱۷] درباره پدر وی اختلافاتی وجود دارد؛ برخی او را فرزند ثابت بن خلیفه اشهلی از قبیله اوس میدانند،[۱۸] در حالی که برخی دیگر وی را فرزند ضحاک اشهلی، از منافقان و جاسوسان یهود معرفی کردهاند.[۱۹] مادر زید، النوار دختر مالک از عدی بن نجار بود. پس از طلاق مادر زید، او با عمرو بن حزم که فردی ماهر در سحر بود، ازدواج کرد.[۲۰] یکی از برادران ناپدری وی توسط ناذر یهودی تربیت شده بود و این خانواده روابطی با یهودیان داشتند.[۲۱]
زید به عنوان متخصص در محاسبه تقویم شناخته شده که این مهارت را از اساتید یهودی آموخته بود.[۲۲] او با تسلط بر زبانهای یهودی و سریانی در مدت زمان کوتاه،[۲۳][۲۴] بر ارتباط و تسلط ویژهای با این گروه دلالت دارد. برخی روایتها به ذؤابه داشتن زید در کودکی اشاره میکنند[۲۵] که متعلق به یهودیان بوده و همین موجب شده برخی او را یهودی بدانند، گرچه این ادعا مورد بحث است .
ابو هریره درگذشت زید را مایهٔ اندوه و فقدان دانشمندی بزرگ در امت اسلام دانست و مروان بن حکم بر جنازه او نماز خواند.[۲۶] درباره سال وفات زید نیز اختلاف است ولی اکثر منابع سال ۴۵ هجری را صحیح میدانند.[۲۷]
پانویس
- ↑ چکیده عبقات الانوار (حدیث غدیر): ص ۱۴۷.
- ↑ دانشنامه غدیر، جلد ۱۱، صفحه ۲۴۹.
- ↑ اسنی المطالب: ص ۴.
- ↑ عبقات الأنوار في إمامة الأئمة الأطهار ؛ ج18 ؛ ص16
- ↑ سير اعلام النبلاء - الذهبي، شمس الدين ج2 ص426
- ↑ أسد الغابة ابن الأثير، أبو الحسن ج2 ص346
- ↑ أسد الغابة ابن الأثير، أبو الحسن ج2 ص346
- ↑ تاريخ مدينة دمشق ج19 ص300
- ↑ سير اعلام النبلاء - الذهبي، شمس الدين ج 2 ص 428
- ↑ تذكره الحفاظ طبقات الحفاظ للذهبي ج 1 ص 27
- ↑ سير اعلام النبلاء -الذهبي، شمس الدين ج2 ص433
- ↑ أسد الغابة ابن الأثير، أبو الحسن ج2 ص 346
- ↑ تاریخ طبری، ترجمه ابو القاسم پاینده، ج۶، ص۲۲۱۲.
- ↑ طبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، ص۲۳.
- ↑ بحار الأنوار - ط مؤسسةالوفاء ج32 ص 8
- ↑ أسد الغابة ط العلمية ج2 ص346
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج۱۹، ص۲۹۷
- ↑ سمعانی، عبدالکریم، الأنساب، ج۱، ص۱۷۲.
- ↑ ابنحجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۸؛
- ↑ الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۴، ص۳۱۳و۵۷۹.
- ↑ طبقات الکبری، ج۵، ص۲۶۵.
- ↑ تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۸، ص۸-۱۳؛
- ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۳۰و۲۳۱.
- ↑ البدایة و النهایة، ج۸، ص۳۳.
- ↑ تاریخ المدینة المنورة، ج۳، ص۱۰۰.
- ↑ طبقات الکبری، ج۲، ص۳۴۴
- ↑ سیر أعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۴۱.