عبدالحسین امینی (۱۳۲۰–۱۳۹۰ق)، مشهور به علامه امینی و صاحب الغدیر، عالم شیعه، پژوهشگر، کتابشناس و نویسنده کتاب الغدیر است.
از سوی عالمان برجسته شیعه، علامه امینی پرچمدار دانش و ادب و قهرمان جنبش فکری اسلامی، مجاهدی در راه دفاع از حریم مذهب شیعه و نشردهنده فضائل بزرگان این مذهب، استادی جامع و دانشمندی فرزانه و نویسندهای بانبوغ، سختکوش، چیرهدست، راستگو و راستجو و صاحب اندیشه تابان خوانده شده است.
به جز تألیف کتاب، سایر فعالیتهای عبدالحسین امینی در دو زمینه تأسیس کتابخانه و مسافرتهای علمی و تبلیغی گزارش شده است: امینی به کشورهای مختلفی چون ایران، هند، سوریه و ترکیه برای تبیین معارف اهل بیت علیهم السلام و تحقیق و پژوهش سفر کرد؛ او کتابخانه عمومی امیرالمؤمنین علیه السلام را در نجف برای بهرهمندی پژوهشگران تأسیس کرد.
بهغیر از الغدیر، از عبدالحسین امینی آثار متعددی در موضوع تاریخ اسلام، فقه، تفسیر و تراجم منتشر شده است؛ از جمله شهداء الفضیلة و سیرتنا و سنتنا سیرة نبینا و سنته. با توجه به تلاشهای علمی عبدالحسین امینی، تعدادی از نویسندگان به بیان خصوصیات و شخصیت علمی او پرداختهاند و تکنگارههای درباره او تألیف کردهاند؛ از جمله حماسه غدیر و امین شریعت.
عبدالحسین امینی، مشهور به علامه امینی و صاحب الغدیر، عالم شیعه، پژوهشگر، کتابشناس و نویسنده کتاب الغدیر که دارای نقشی برجسته در احیاء، معرفی و دفاع از غدیر دانسته شده است.[۱]
عالم و مرجع تقلید شیع سید ابوالحسن اصفهانی (درگذشت: ۱۳۶۵ق)،علامه امینی را پرچمدار دانش و ادب و قهرمان جنبش فکری اسلامی خوانده است.[۲] او امینی را مجاهدی در راه دفاع از حریم مذهب شیعه و نشردهنده فضائل بزرگان این مذهب بهشمار برده است.[۳]
مرجع تقلید شیعه سید حسین طباطبایی قمی (درگذشت: ۱۳۶۶ق)، علامه امینی را استادی جامع و دانشمندی فرزانه خوانده است.[۴]
سید محمدحسین غروی اصفهانی (درگذشت: ۱۳۶۱ق)، فقیه و اصولی برجسته شیعه، امینی را نویسندهای بانبوغ، سختکوش، چیرهدست، راستگو و راستجو و صاحب اندیشه تابان خوانده است.[۵]
آقابزرگ تهرانی، کتابشناس برجسته شیعه، علامه امینی را استادی گرانمایه، مظهر راستین دین و موجب سرفرازی مذهب و انسانی پریقین خوانده است.[۶]
مهمترین اثر امینی کتاب الغدیر خوانده شده که نگارش آن موجب شهرت او و تقدیر از او در جهان اسلام خوانده شده است.[۷] گفته شده که بر این کتاب دانشمندان بزرگی از شیعه و اهل سنت تقریظ (تأییدنامه) نوشتند و شخصیت علمی و عملی امینی را ستودند؛[۸] برای نمونه، محمد سعید دحدوح، از عالمان اهل سنت حلب که پس از خواندن الغدیر بههمراه خاندانش شیعه شد،[۹] در بخشی از نامه خود به امینی مینویسد: بهراستی روش و اخلاقی را از آل محمد ارث بردهاید که مانند آن را از غیر شما نخواهیم یافت، مگر تعداد قلیلی از پارسایان با اخلاص.[۱۰]
زندگی و خانواده
عبدالحسین امینی نجفی در سال ۱۳۲۰ق (۱۲۸۱ش) در تبریز بهدنیا آمد.[۱۱] خاندان علامه امینی خاندانی اهل علم، فضل، تقوا و اخلاق و دارای سابقه در خدمات دینی معرفی شده است.[۱۲]
پدر علامه امینی، میرزا احمد امینی (۱۲۸۷–۱۳۷۰ق)، در شمار علمای متقی تبریز قرار گرفته است.[۱۳] جدّ امینی، ملا نجفقلی (۱۲۵۷–۱۳۴۰ق) هم مشهور به امین الشرع از فاضلان و متقیان تبریز بهشمار رفته و نام خانوادگی آنان از همین لقب ناشی شده است.[۱۴]
درگذشت
مقبره علامه امینی
بهگزارش محمدرضا حکیمی، عبدالحسین امینی که برای معالجه به تهران رفته بود در ظهر روز جمعه ۱۲ تیرماه ۱۳۴۹ش (۲۸ ربیعالثانی ۱۳۹۰ق) درگذشت.[۱۵] پیکر او در تهران و نجف تشییع شد و در نهایت در کتابخانه خود بهخاک سپرده شد.[۱۶]
تحصیلات
به گزارش برخی منابع، امینی تحصیلات مقدماتی را در تبریز نزد پدر خود گذراند و پس از مدتی وارد مدرسه طالبیه تبریز شد.[۱۷] مقدمات و سطوح فقه و اصول را در این مدرسه گذراند و در سال ۱۳۴۲ق و در سن ۲۲سالگی برای ادامه تحصیل به نجف رفت.[۱۸]
در نجف دروس تکمیلی فقه و اصول را نزد استادان برجسته وقت گذراند و از برخی از آنان اجازه اجتهاد و نقل حدیث دریافت کرد.[۱۹] پس تکمیل تحصیلات، بهمدت دو سال برای تبلیغ به تبریز بازگشت، ولی دوباره به نجف بازگشت و به تحقیق و پژوهش پرداخت.[۲۰]
استادان
در منابع از استادان عبدالحسین امینی و در تبریز و نجف چنین یاد شده است:
احمد امینی (پدر علامه امینی) در تبریز
سید محمد بن عبدالکریم موسوی مشهور به مولانا در تبریز
فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی عبدالحسین امینی در دو زمینه تأسیس کتابخانه و مسافرتهای علمی و تبلیغی صورتبندی شده است:
تأسیس کتابخانه
کتابخانه امیرالمؤمنین علیه السلام
به گفته محمدرضا حکیمی، هنگامی که علامه امینی تصمیم گرفت نگارش الغدیر را آغاز کند، دریافت که هر پژوهشگری که بخواهد مجموعهای جامع و مستند در موضوعی بنویسد با کمبود جدی منابع چاپی و خطی روبهرو خواهد شد.[۲۲] این کمبود یا به این علت بود که اینگونه منابع در کتابخانههای عمومی وقتِ نجف موجود نبودند، یا اینکه اگر هم بود تعدادشان اندک بود و استفاده از آنها محدود به زمان کوتاهی میشد که برای تحقیق عمیق و دقیق کفایت نمیکرد.[۲۳]
بهگفته حکیمی، این کمبودها موجب شد تا امینی با انگیزهای قوی برای تأسیس کتابخانهای بزرگ و جامع شامل مآخذ دست اول خطی و چاپی تصمیم بگیرد؛ کتابخانهای که مشکلات پژوهشگران را برطرف کند و زحمات خود و دیگران در سفرهای تحقیقاتی تکرار نگردد.[۲۴] در این مسیر، شخصیت و اعتبار او باعث جذب همکاری دانشمندان، نیکوکاران و مردم فرهنگدوست ایران شد.[۲۵] نتیجه این تلاش، تأسیس کتابخانهای ارزشمند در نجف شد که از برجستهترین کتابخانههای علمی جهان اسلام بهشمار میآید.[۲۶]
گزارش شده که عبدالحسین امینی، در ۳ جمادی الاولی سال ۱۳۷۳ق، مکتبة الامام امیرالمؤمنین العامة علیه السلام (کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین علیه السلام) را در نجف تأسیس کرد.[۲۷] بهگفته حکیمی، این کتابخانه در عید غدیر سال ۱۳۷۶ق با حضور علما، از جمله شیخ آقابزرگ تهرانی، افتتاح شد.[۲۸] در گزارشی از سال ۲۰۰۳م (۱۳۸۲ش/۱۴۲۴ق)، تعداد کتابهای خطی، چاپی و نشریات این کتابخانه نیم میلیون نسخه گزارش شده که نسخههای خطی آن از نظر کمیت و کیفیت قابل توجه دانسته شده است.[۲۹]
مسافرتهای علمی و تبلیغی
سفر علامه امینی به هندسخنرانی علامه امینی در هند
گفته شده با توجه به اینکه پس از تألیف کتاب الغدیر شخصیت علمی عبدالحسین امینی در جهان معرفی شد، او به شهرهای و کشورهای مختلفی برای تبیین معارف اهل بیت علیهم السلام و تحقیق و پژوهش سفر کرد؛ از جمله:
سفر علامه امینی به سوریهچند سفر به ایران که یکی از آنها سفر یکماهه به اصفهان و نجفآباد، در سال ۱۳۷۶ق بوده که گزارش آن در کتاب «یک ماه در اصفهان» تألیف فرهنگ نخغی آمده است.[۳۰] از جمله کتابخانههایی که امینی در سفرهای ایران در آنها به مطالعه و تحقیق پرداخت عبارتند از: کتابخانه آستان قدس رضوی (مشهد)، کتابخانه مدرسه سپهسالار (تهران)، کتابخانه ملّی (تهران)، کتابخانه مجلس شورای اسلامی (تهران)، کتابخانه حاج حسین ملک (تهران) کتابخانه آیةاللّه بروجردی (بروجرد) کتابخانه مرحوم شیخ سردار کابلی (کرمانشاه).[۳۱]
سفر چهارماهه به هند، در سال ۱۳۸۰ق، که امینی طی آن به کتابخانههای شهرهای مختلف هند رفت؛ از جمله شهرهای اگره، علیگر، الهآباد، بمبئی، لکهنو، رامپور، تینه و حیدرآباد.[۳۲] گفته شده امینی در این مسیر علمی حدود ۸۶ کتاب نفیس بهدستآورد و از آنها استفادههای فراوان برد.[۳۳] امینی گزارش این سفر را در جلد چهارم ثمرات الأسفار إلی الأقطار آورده است.[۳۴]
سفر چهارماهه به سوریه، در سال ۱۳۸۴ق، که طی آن امینی از کتابخانه ملی ظاهریه و کتابخانه مجمع زبان عربی در دمشق، کتابخانه اوقاف و کتابخانه ملّی حلب و دیگر مدارس و مراکز علمی استفاده کرد.[۳۵] او در این مراکز به ۲۵۳ کتاب و مقاله و جزوه دست یافت که از آنها بهرههای فراوان برد.[۳۶] امینی گزارش این سفر را در جلد چهارم ثمرات الأسفار إلی الأقطار آورده است.[۳۷]
سفر به ترکیه که حاصل آن آشنایی و مطالعه ۵۵ کتاب مهم و بهدست آوردن صدها نسخه خطی دانسته شده است.[۳۸]
آثار
بهگزارش برخی منابع، از عبدالحسین امینی آثار متعددی در موضوع تاریخ اسلام، فقه، تفسیر و تراجم منتشر شده است:
گزارش شده که با توجه به تلاشهای علمی عبدالحسین امینی، تعدادی از نویسندگان به بیان خصوصیات و شخصیت علمی او پرداختهاند و تکنگارههای درباره او تألیف کردهاند؛ از جمله:
حماسه غدیر؛ محمدرضا حکیمی، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
«دو کتابخانه در پهلوی هم: درنگی در زندگینامه علامه عبدالحسین امینی»؛ محمدرضا حکیمی، در زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم علامه عبدالحسین امینی، بهکوشش صدرا صدوقی، تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۹۸ش.
