مثل نداشتن خداوند

وَ لَیْسَ مِثْلَهُ شَیْ ءٌ

و هیچ چیز مانند او نیست.

<< قبلی بعدی >>

مثل نداشتن خداوند عبارتی در خطبه غدیر از زبان پیامبر صلی الله علیه و آله است که با به‌کار گرفتن آیه ۱۱ سوره شوری انجام شده است. از نظر برخی محققان، در خطبه غدیر عبارت رسول خدا صلی الله علیه و آله آنجا که فرمود: لَیْسَ مِثْلَهُ شَیْءٌ؛ چیزی مانند او نیست اشاره دارد به آیهٔ ...لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ؛ هيچ چيز همانند او نيست(شوری:۱۱) با این تفاوت که در عبارت پیامبر کاف جاره بر سر «مثله» در نیامده است.

برخی محققان درباره درنیامدن کاف جاره بر سر مثله در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله دو نکته گفته‌اند:

• بعضی از محققان معتقدند که «کاف» زائده است؛ در مقابل برخی بر این باورند که «کاف» زائده نیست؛ بلکه برای تأکید نفی است. عده دیگر می‌گویند که کلمه «مثل» در آیه به‌معنای صفت است، یعنی مانند صفت او صفتی نیست.
• نکتهٔ دیگر تفاوت میان «مثل» و «ند» است: کلمهٔ «مثل» دربارهٔ چیزی گفته می‌شود که در ذات و صفات شریک باشد؛ چنان‌که کلمهٔ «ند» بر مشارکت در جوهر و ذات شیء اطلاق می‌گردد؛ بنابراین، هر نِدی مثل است، ولی هر مثلی نِد نیست. خدا مثل ندارد؛ چون اگر مثل داشت، باید آن مثل در ذات و صفات حق مانند او باشد. در این صورت، تعدد واجب الوجود لازم می‌آمد که در باب توحید ثابت شده است که خدا یکی است، یعنی واجب الوجود منحصر به فرد است. همچنین خدا نِد ندارد، چون شرکت در ذات او مستلزم شرک در صفات هم هست؛ زیرا صفات در واجب الوجود عین ذات است. پس اشکال فوق، اینجا هم هست. از اینجا معلوم می‌شود که خداوند، منزه از نِد و مثل است.

منابع

• مجمع البیان فی تفسیر القرآن ؛ فضل بن حسن طبرسی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی و سید فضل‌الله یزدی طباطبایی، بیروت: دار المعرفة، ۱۴۰۸ق.