مسجد غدیر
غدیر و خم در لغت[۱]
غدیر در لغت برکه آب را گویند و نیز زمین پستی که آب باران و سیلاب‌ها در آن جمع شود و تا تابستان باقی نماند.
جمع آن، غُدُر (دو حرف اوّل مضموم)، غُدْر (به ضم اول و سکون دوّم) اغدرة و غدران است.
جوهری گوید: خُم غدیر معروفی است که بین مکه و مدینه، در جحفه[۲] می‌باشد.[۳]
ابن درید (م ۳۲۱ هـ. ق) گوید: خُم غدیر معروفی است و آن همان مکانی است که رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم در آنجا به ایراد خطبه پرداخت و امیرمؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام را برتری داد.[۴]
ابن اثیر (متوفای ۶۰۶) آورده است: غدیر خم جایی است میان مکه و مدینه که آب چشمه ای در آن می‌ریزد و در آن مسجدی است برای پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم.[۵]
ابن منظور نیز در لسان العرب آورده است که: غدیر محلّ معروفی است میان مکّه و مدینه، در جحفه، و آن غدیر خم است.
و سرانجام بکری در معجم می‌نویسد:
غدیر خم در سه مایلی جحفه، در سمت چپ، ابتدای دره جحفه جایی که دره الضرار به پایان می‌رسد واقع شده. البته مراد سمت چپ کسی است که از مدینه به سوی مکه در حرکت باشد. در آنجا مسجدی است با نام مسجد غدیر و آن در مکانی بنا شده که پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم امیرمؤمنان علی علیه السلام را به عنوان جانشین خود به مردم معرفی کرد.[۶]
به گفته شهید اوّل (شهادت ۷۸۶ هـ. ق) دیوارهایش تا زمان ایشان پابرجا و نمایان بوده است.
و ما اینک مسجد غدیر را از دو دیدگاه؛ روایات اهل بیت (علیهم السلام) و فقها مورد بررسی قرار می‌دهیم:
مسجد غدیر در روایات
شیخ کلینی (رحمه الله) (متوفای ۳۲۹ هـ. ق) در کتاب شریف کافی فصلی با عنوان مسجد غدیر خم آورده و چنین گفته است:
۱ ـ . . . عن عبدالرحمن بن الحجاج، قال: سألت ابا ابراهیم (علیه السلام) عن الصلاة فی مسجد غدیر خم بالنهار و انا مسافر، فقال: صلّ فیه فانّ فیه فضلا و قد کان أبی یأمر بذلک.[۷]
عبدالرحمن بن حجاج می‌گوید: روز بود و من مسافر بودم از حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) درباره خواندن نماز در مسجد غدیر خم پرسیدم. در پاسخ فرمود: در آن مسجد نماز بگزار، زیرا نماز در آن فضیلت بسیار دارد و پدرم همیشه به آن سفارش می‌کرد.
علامه مجلسی (متوفای ۱۱۱۰ هـ. ق) در کتاب ملاذ الاخیار، ج۹، ص۴۶ روایت پیش گفته را صحیح می‌داند.
۲ ـ . . . عن حسان الجمال قال: حملت ابا عبدالله من المدینة الی مکة فلما انتهینا الی مسجد الغدیر نظر الی میسرة المسجد فقال: ذلک موضع قدم رسول‌الله (صلّی الله علیه وآله وسلّم) حیث قال: من کنت مولاه فعلی مولاه.[۸]
حسان جمال می‌گوید: امام صادق (علیه السلام) را از مدینه به مکه همراهی می‌کردم، وقتی به مسجد غدیر رسیدیم حضرت نگاهی به سمت چپ مسجد کرد و فرمود: آنجا جای پای رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) است جایی که فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه . . .
ـ . . . عن آبان، عن ابی عبدالله (علیه السلام) قال: یستحب الصلاة فی مسجد الغدیر لانّ النبی (صلّی الله علیه وآله وسلّم) أقام فیه امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ وهو موضع اظهر الله ـ عزوجل ـ فیه الحق.[۹]
آبان از امام صادق (علیه السلام) چنین روایت می‌کند: نماز خواندن در مسجد غدیر مستحب است، زیرا که پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) در آن مکان امیرالمؤمنان (علیه السلام) را به پا داشت (و او را به عنوان جانشینی خود به مردم معرفی کرد) و آن همان جایی است که خداوند حق را ظاهر ساخت.
مسجد غدیر در کلام فقها
فقها ـ رضوان الله علیهم ـ در دو کتاب فقهی نماز و حج، به اهمیت مسجد غدیر و فضیلت خواندن نماز و دعا در آن پرداخته‌اند که به بیان برخی از آنان اشاره می‌کنیم:
شیخ طوسی (م ۴۶۰ هـ. ق)
هنگامی که انسان از مکه به سوی مدینه حرکت می‌کند وقتی به مسجد غدیر رسید، داخل مسجد شود و دو رکعت نماز بخواند.
ابن حمزه (م قرن ششم)
هرگاه کسی تصمیم به حج و زیارت خانه خدا دارد، ابتدا به مدینه رود و رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) را زیارت کند، سپس در طریق مدینه به مکه وقتی به مسجد غدیر رسید، دو رکعت نماز در آن بخواند.[۱۰]
ابن ادریس (م ۵۹۸ هـ. ق)
هنگامی که انسان جهت زیارت پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) از مکه به سوی مدینه حرکت می‌کند، همین که به مسجد غدیر رسید، داخل آن شود و دو رکعت نماز بجا آورد.[۱۱]
یحیی بن سعید (م ۶۹۰ هـ. ق)
هنگامی که حاجیان از مکه به سوی مدینه به جهت زیارت پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) حرکت می‌کنند، وقتی به مسجد غدیر رسیدند، داخل آن شده و در آنجا نماز بگزارند.[۱۲]
علامه حلّی (م ۷۲۶ هـ. ق)
مسجد غدیر مکانی است شریف که در آنجا پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) علی (علیه السلام) را به عنوان امامِ مردم به جانشینی خود منصوب کرد، و شرافت او را برای همگان روشن ساخت و مقام و منزلت و قرب وی را در پیشگاه الهی بیان داشت، و در حجة الوداع از تمامی مسلمانان برای آن حضرت بیعت گرفت. پس نماز و دعای فراوان در آن مسجد مستحب است.[۱۳]
شهید اول (م ۷۸۶ هـ. ق)
از جمله مساجد شریف، مسجد غدیر است که در نزدیکی جحفه می‌باشد، و دیوارهای آن تا به امروز باقی است، و آن مسجد مشهور و آشکار است، و غالباً راه حجاج از آن طرف می‌گذشت.
و همچنین در کتاب دروس می‌نویسد: وقتی زائر خانه خدا به سوی مدینه حرکت می‌کند و به مسجد غدیر می‌رسد، داخل مسجد شود و در آن نماز گزارد و بسیار دعا کند. این مسجد، همان مکانی است که رسول‌الله صلّی الله علیه وآله وسلّم علی امیرالمؤمنین را به جانشینی خود منصوب کرد. و دیوارهای مسجد تا امروز باقی است.[۱۴]
حر عاملی (م ۱۱۰۴ هـ. ق)
مستحب است خواندن نماز در مسجد غدیر خم، از امام کاظم (علیه السلام) روایت شده است: در آن مسجد نماز بخوان، همانا نماز در آن فضیلت بسیار دارد و پدرم بدان امر می‌کرد.
شیخ یوسف بحرانی (م ۱۱۸۶ هـ. ق)
کسی که قصد مدینه مشرفه را کرده مستحب است از مسجد غدیر گذر کند، داخل مسجد شود و در آن نماز گزارد و زیاد دعا کند چرا که آن مسجد همان مکانی است که پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم به امامت و خلافت امیرمؤمنان علیه السلام بعد از خود تصریح کرده است.
گرچه پیش از آن روز (غدیر) ادله و نصوص بر امامت آن حضرت از جانب پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم) بسیار نقل شده است، جز اینکه تکلیف الهی و ضرورت شرعی (در اعلان ولایت امیر مؤمنان) در آن مکان حتمی شد. و آن همه نصوص و دلایل (که پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) قبل از غدیر خم در مجالس و محافل می‌فرمود، همه آنها) مقدمه ای بود جهت آمادگیِ مردم برای چنین روزی و قبول خلافت آن حضرت.[۱۵]
کاشف الغطا (م ۱۲۲۸ هـ. ق)
و از آن مساجد مسجد غدیر است، امام موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمود:
صلّ فیه فانّ فیه فضلا و کان أبی یأمر بذلک
و امام صادق (علیه السلام) فرمود: نماز در مسجد غدیر مستحب است؛ زیرا پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم در آن مکان امیرمؤمنان را به جانشینی خود معرفی کرد و حق را ظاهر ساخت.
و سمت چپ مسجد افضل است چون وقتی امام صادق علیه السلام نگاه به سمت چپ مسجد کرد فرمود: این‌جای پای رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم است.[۱۶]
صاحب جواهر (م۱۲۶۶ هـ. ق)
کسی که از مکه به مدینه بازمی‌گردد، مستحب است در مسجد غدیر خم نماز بخواند و زیاد دعا نماید، و آنجا همان محلی است که رسول خداصلّی الله علیه وآله وسلّم امیرمؤمنان علیه السلام را به جانشینی خود معرفی کرد.[۱۷]
صاحب خلاصة الوفاء
در میان نویسندگان عامه نیز صاحب خلاصة الوفاء باخبار دارالمصطفی آورده است که : . . . مسجد بعد الجحفة و أظنّه مسجد غدیر خم.
قال الاسدی و علی ثلاثة أمیال من الجحفة یسرة عن الطریق حذاء العین مسجد لرسول الله ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و یلیها الفیضة و هی غدیر خم و هی علی أربعة أمیال من الجحفة.
از جمله مساجدی که پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم در آن نماز خواند، مسجدی است بعد از جحفه و به گمان من همان مسجد غدیر خم است . . .[۱۸]
سید محسن امین
وهو قریب من الجحفة المسماة فی هذا الزمان رابغ بین مکة و المدینه فی مـنتصف الطریق تقریباً و هو عامر مشهور، و قد جدد عمارته بعض ملوک الهند من الشیعه فی عصر الشیخ مرتضی الانصاری.[۱۹]
و مسجد غدیر خم در نزدیکی جحفه که در این زمان آن را رابغ میان مکه و مدینه تقریباً در وسط راه قرار داد. و این مسجد عامر و مشهور است، و بنای آنرا بعضی از پادشاهان هند از شیعیان در زمان شیخ مرتضی انصاری انجام داده است.
منابع
میقات حج تابستان ۱۳۷۴ - شماره ۱۲.
پانویس
- ↑ محمد جعفر طبسی.
- ↑ جحفه روستای بزرگی است که در راه مدینه ـ مکه، در چهار منزلی قرار دارد، معجم البلدان، ج۲، ص۱۱۱. مسافت بین مکه و جحفه حدود ۲۲۰ کیلومتر است.
- ↑ صحاح اللغه، ج۵، ص۱۹۱۶.
- ↑ جمهرة اللغه، ج۱، ص۱۰۸.
- ↑ النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ج۲، ص۸۱؛ به لسان العرب، ج۴، ص۲۲۳ مراجعه شود.
- ↑ کیهان فرهنگی، ص۴۷، سال یازدهم مرداد ماه ۱۳۷۳.
- ↑ کافی، ج۴، ص۵۶۶، ح۱؛ الفقیه، ج۲، ص۳۳۵، ح۶؛ تهذیب الاحـکام ، ج۶، ص۱۸، ح۴۱.
- ↑ کافی، ج۴، ص۵۶۶، ح۲؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۷۲، ح۵؛ و ج۱۰۰، ص۲۲۵، ح۲۱؛ و مرحوم استرآبادی در تاویل الایات الطاهرة، ص۶۸۸ قضیه را با اندک تفاوتی از حسین جمال نقل می‌کند. به تفسیر کنز الدقائق، ج۱۰، ص۵۷۸ مراجعه شود.
- ↑ کافی، ج۴، ص۵۶۷، ح۳.
- ↑ النهایه فی مجرد الفتوی، ص۲۸۶.
- ↑ السرائر، ج۱، ص۶۵۱.
- ↑ الجامع للشرائع، ص۲۳۱.
- ↑ تحریر الأحکام ، ج۱، ص۱۳۱؛ تذکرة الفقهاء، ج۱، ص۴۰۳ ؛ منتهی المطلب، ج۲، ص۸۸۹.
- ↑ الدروس الشرعیه، ج۲، ص۱۹.
- ↑ الحدائق الناظره، ج۱۷، ص۴۰۶.
- ↑ کشف الغطاء، ص۲۱۱.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۷۵.
- ↑ خلاصة الوفاء باخبار دارالمصطفی، ص۴۲۵.
- ↑ مفتاح الجنات، ج۱، ص۳۲۸.