متولّی امر: تفاوت میان نسخه‌ها

و اما تفصيل اين موارد:

سيد مرتضى از مُبَرَّد نقل كرده كه او پس از تأويل آيه «ذلِكَ بِأنَّ اللَّهَ مَولَى الَذينَ آمَنُوا»<ref>محمد صلى الله عليه وآله /  ۱۱.</ref>: اين بدان سبب است كه خدا مولاى مؤمنان است، گفته است: ولىّ و مَولى هم معنى هستند، و خدا سزاوار به آفريدگانش و متولّى امور آن هاست.<ref>الشافى فى الامامة: ص ۱۲۳ به نقل از كتاب: العبارة عن صفات الله (مُبَرَّد).</ref>

سيوطى در معرفى كتب غريب القرآن مى ‏نويسد: از بهترين آنها «المفردات» راغب است. راغب اصفهانى در همين كتاب مى ‏گويد: وِلاء و توالى آن است كه دو يا چند شى‏ء چنان پديد آيند كه بين آنها چيزى كه از آنها نيست، نباشد. اين معنى به طور استعاره، براى نزديكى از حيث مكان يا نسبت يا دين يا دوستى و يارى و اعتقاد به كار مى‏ رود. ولايت به عهده گرفتن امر است و «ولىّ» و «مَولى» در همه اينها استعمال مى ‏شوند؛ هم در معناى فاعلى يعنى مُوالى، و هم در معناى مفعولى يعنى مُوالى. به مؤمن مى‏ گويند: او ولىّ خداست، اما مراد اين نيست كه او مولاى خداست.<ref>المفردات: ص ۵۳۳ .</ref>

ابوالحسن واحدى مى‏ نويسد: «ثُمَّ رُدُّوا» يعنى بندگان به سبب مرگ باز مى‏ گردند.  

زاهد درواجكى در [[تفسیر]] آيه «مَأواكُمُ النارُ هىَ مَولاكُم وَ بِئسَ المَصيرُ»<ref>حديد (۵۷) / ۱۵.</ref> مى ‏نويسد: مَولى در لغت: هر كس كه عهده‏ دار مصالح تو شود مولاى تو است. او به امور تو مى ‏پردازد و تو را در برابر دشمنانت يارى مى‏ كند. از همين رو است كه پسرعمو و آزادكننده بنده را مَولى ناميده‏ اند. سپس اين واژه اسم گشته براى كسى كه ملازم چيزى شود، چنانكه مى‏ گويند: اخ الفقراء، اخ المال.<ref>تفسير زاهدى (مخطوط).</ref>

زَمخشرى در تفسير آيه «أنتَ مَولانا فَانصُرنا»<ref>بقره /  ۲۸۶.</ref>: تو مولاى مايى پس ما را يارى كن، مى‏ نويسد: «مَولانا» تو آقا و سرور مايى و ما بندگان توييم، يا يعنى ياور ما، يا متولّى امور ما. «فَانصُرنا» از حقوق مَولى اين است كه بندگانش را يارى كند، چرا كه عادت تو اين است. يا اينكه يارى ما از جمله امور ماست كه عهده ‏دارى‏ اش بر تو است.<ref>الكشّاف: ج ۱ ص ۳۳۳.</ref>

احمد بن يوسف كواشى ذيل آيه «أنتَ مَولانا فَانصُرنا عَلَى القَومِ الكافِرينَ»<ref>بقره (۲) / ۲۸۶.</ref> مى‏ نويسد: به سبب وجود «فاء» در «فَانصُرنا عَلَى القَومِ الكافِرينَ» نبايد بر سر «أنتَ مَولانا» وقف كرد. مَولانا يعنى سرور ما و متولّى امور ما، زيرا جمله فَانصُرنا نتيجه «أنتَ مَولانا» است؛ يعنى بى ‏گمان تو سرور ما هستى و سرور بندگانش را يارى مى‏ كند.<ref>التلخيص فى التفسير (مخطوط). در كتابخانه ناصريّه نسخه‏ اى از اين كتاب هست كه در سال ۶۷۷ هجرى -  يعنى در زمان حيات مؤلف -  كتابت شده است.</ref>

ناصرالدين بَيضاوى در تفسير آيه «مَأواكُمُ النارُ هىَ مَولاكُم»<ref>حديد /  ۱۵.</ref> مى‏ نويسد: يعنى آن به شما سزاوارتر است. مانند شعر لبيد:

یا اينكه مَولاكُم يعنى متولّى شما؛ يعنى آتش متولّى شماست و كار شما را به عهده خواهد گرفت. چنانكه شما در دنيا عهده‏دار انجام موجبات آن بوديد. و آتش بد بازگشتگاهى است.<ref>تفسير بَيضاوى: ص ۷۱۶.</ref>

نَسَفى گويد: «أنتَ مَولانا» يعنى تو سرور ما هستى و ما بندگان تو هستيم. يا يعنى ياور ما و متولّى امور ما.<ref>تفسير نَسَفى: ج ۱ ص ۱۴۴.</ref>

ابوحيّان در [[تفسیر]] آيه «هُوَ مَولانا»<ref>توبه /  ۵۱.</ref> مى‏ نويسد: «هُوَ مَولانا» يعنى ناصر و حافظ ما. اين قول جمهور است. كلبى گويد: يعنى: در مرگ و زندگى نسبت به ما از خود ما سزاوارتر است.

بنابراين واجب است كه نسبت به آنچه از سوى او صادر مى‏ شود خشنود باشيم. و خود فرموده است: «ذلِكَ بِأنَّ اللَّهَ مَولَى الَذينَ آمَنُوا وَ أنَّ الكافِرينَ لا مَولى لَهُم»<ref>محمد صلى الله عليه و آله /  ۱۱.</ref>: اين بدان سبب است كه خدا مولاى مؤمنان است و كافران مولايى ندارند. پس او مولاى ماست كه متولّى امور ماست و ما نيز او را ولىّ خود قرار داده ‏ايم.<ref>البحر المحيط: ج ۵ ص ۵۲ .</ref>

نظام ‏الدين نيشابورى ذيل آيه «أنتَ مَولانا» مى ‏نويسد:

و در تفسير آيه «وَ اعتَصِمُوا بِحَبلِ اللَّهِ»<ref>آل‏ عمران /  ۱۰۳.</ref>: و به ريسمان خدا چنگ زنيد، مى ‏نويسد: تا اينكه به او ملحق شويد. او متولّى فانى كردن شما از خودتان است، و در از ميان بردن هستى شما مولاى خوبى است، و ياورى نيكو است در اينكه شما را به وجود خداوندتان باقى بدارد.<ref>تفسير نيشابورى: ج ۱۷ ص ۱۲۶.</ref>

جلال ‏الدين سيوطى در معناى آيه «أنتَ مَولانا» مى ‏نويسد: سرور ما و متولّى امور ما. و ذيل «فَاعلَمُوا أنَّ اللَّهَ مَولاكُم» مى ‏گويد: ياور شما و متولّى امور شما.

همچنين در تفسير آيه «لَن يُصيبَنا إلاّ ما كَتَبَ اللَّهُ لَنا»: جز آنچه خدا براى ما مقدّر كرده كه به ما برسد به ما نخواهد رسيد، و آيه «هُوَ مَولانَا»<ref>توبه /  ۵۱ .</ref>: او مولاى ماست، مى‏ گويد: يعنى يار ما و متولّى امور ما.<ref>تفسير جلالين: ص ۶۶، ۲۴۰، ۲۵۶.</ref>

گُجَراتى در اين باره كلام [[ابن ‏اثیر]] در «نهايه» -  كه در بالا گذشت -  را نقل كرده است.<ref>مجمع البحار: «ولى».</ref>

سعيد چلبى در تفسير آيه «هِىَ مَولاكُم» گويد: متولّى شما، يعنى متصرّف در كار شما.<ref>حاشيه چَلَبى بر تفسير بَيضاوى.</ref>

آمدن «مَولى» به معناى «متولّى امر» به قدرى واضح است كه فخر رازى -  كه مى ‏كوشد تا آمدن اين واژه به معناى «أولى» را انكار كند -  در تفسير آيه «أنتَ مَولانا فَانصُرنا عَلَى القَومِ الكافِرينَ»<ref>بقره /  ۲۸۶.</ref>: تو مولاى مايى پس ما را در برابر كافران يارى كن، مى‏ نويسد: