۲۵۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
== موقعیت جغرافیایی غدیر خم<ref>سید محمد باقر نجفی.</ref> == | == موقعیت جغرافیایی غدیر خم<ref>سید محمد باقر نجفی.</ref> == | ||
بکری اندلسی جغرافی | بکری اندلسی جغرافی دان ( مـتوفّای ۴۸۷ هـجری ، در معجم ما استعجم ، جلد۱ ، صفحه ۴۹۲ ) به گفته سکونی استناد کرده که : « مَوضِع غدیر خم یـقال له الخرّار » . | ||
وادی « الخرّار » که امروزه به « الظهر » شهرت دارد ، در امتداد « وادی الخانق » است . پس ، از خود پرسـیدم چگونه می توان مـوقعیت جـُحفه را در این وادی شناخت ؟ تا براساس چنین موقعیّتی ، مکان تاریخیِ غدیر خم را پیدا کرد ؟ ! | وادی « الخرّار » که امروزه به « الظهر » شهرت دارد ، در امتداد « وادی الخانق » است . پس ، از خود پرسـیدم چگونه می توان مـوقعیت جـُحفه را در این وادی شناخت ؟ تا براساس چنین موقعیّتی ، مکان تاریخیِ غدیر خم را پیدا کرد ؟ ! | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
آن بادیه نشین : « أشار الی نخلات مطلع الشمس فقال : هـذیک الغـُربة ، و یـقع شرق رابغ بما یقرب من ۲۶ کیلا » | آن بادیه نشین : « أشار الی نخلات مطلع الشمس فقال : هـذیک الغـُربة ، و یـقع شرق رابغ بما یقرب من ۲۶ کیلا » | ||
اولا : در هیچ مأخذی نیافتم که مورّخ یا سیّاح و جغرافی دان و ادیبی ، غدیر خـم را در غـربه دانسته باشد . آن چه ما از مسیر کاروان ها میان مکه و مدینه دانسته ایم و | اولا : در هیچ مأخذی نیافتم که مورّخ یا سیّاح و جغرافی دان و ادیبی ، غدیر خـم را در غـربه دانسته باشد . آن چه ما از مسیر کاروان ها میان مکه و مدینه دانسته ایم و بـا نقشه هـای تـاریخی آن ها آشناییم ، هیچ جا مسیر قوافل ، شرق وادی مر نبوده است ، آن چه که وجود دارد و مـی توان به آن اطمینان داشت ، مسیرجحفه رو به شمال از طریق العزرویه بوده است و نه از کـنار حره ذویبان و در همین مـسیر ، بـنای مسجد غدیر محلّ عبادت راهیان حج بوده است . | ||
ثانیاً : اگرحصن جحفه را مرکز جحفه بدانیم ، محل غدیر خم به زعم عاتق بلادی ، در ۸ کیلومتری ؛ یعنی ۱۷ میلی شمال شرقی جـحفه است و این فاصله را در هیچ مدرک تاریخی نمی توانیم بیابیم ، هر چه هست سخن از ۱ تا ۳ میل ، یعنی حدّ اکثر ۲ تا ۵ کیلومتر است . | ثانیاً : اگرحصن جحفه را مرکز جحفه بدانیم ، محل غدیر خم به زعم عاتق بلادی ، در ۸ کیلومتری ؛ یعنی ۱۷ میلی شمال شرقی جـحفه است و این فاصله را در هیچ مدرک تاریخی نمی توانیم بیابیم ، هر چه هست سخن از ۱ تا ۳ میل ، یعنی حدّ اکثر ۲ تا ۵ کیلومتر است . | ||
ثالثا : اگر محلّ میقات را مرکز جحفه بگیریم ، فاصله غدیر خـم تـا میقات ، ۱۴ | ثالثا : اگر محلّ میقات را مرکز جحفه بگیریم ، فاصله غدیر خـم تـا میقات ، ۱۴ کیلومتر می شود و این در راه های کاروانی کاروان های حجاج راه کمی نیست که جغرافی دانان ومورّخان را به اشتباه اندازد تا بنگارند : « غدیر خم ، عند جحفة . . . » | ||
رابعا : چگونه می توان بـه گـفته فردی اعتماد کرد که نشانی غدیرخم را بعد از قرن ها به عنوان چاهی در نظر می آورد که چند نخل در اطراف آن روییده شده است ! حال آن که همه محقّقان از محل غدیر خـم بـه عنوان بنای مسجدی به نام غدیر خم یاد کرده اند که لا اقل ۵ قرن در معرض دید جغرافی دانان و محل عبادت راهیان مکه و مدینه بوده است . | رابعا : چگونه می توان بـه گـفته فردی اعتماد کرد که نشانی غدیرخم را بعد از قرن ها به عنوان چاهی در نظر می آورد که چند نخل در اطراف آن روییده شده است ! حال آن که همه محقّقان از محل غدیر خـم بـه عنوان بنای مسجدی به نام غدیر خم یاد کرده اند که لا اقل ۵ قرن در معرض دید جغرافی دانان و محل عبادت راهیان مکه و مدینه بوده است . | ||
| خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
و ۷ قـرن بعد ،سمهودی در وفاء الوفا<ref>ج۲ ، ص۱۰۱۸.</ref> محل غدیر خم را مسجدی به نام غدیرخم دانسته ، می گوید : « وَأخبرنی مُخبر أنّه رأی هـذا المـسجد عـلی نحو هذه المسافة من الجحفة ، و قد هدم السیل بعضه » . | و ۷ قـرن بعد ،سمهودی در وفاء الوفا<ref>ج۲ ، ص۱۰۱۸.</ref> محل غدیر خم را مسجدی به نام غدیرخم دانسته ، می گوید : « وَأخبرنی مُخبر أنّه رأی هـذا المـسجد عـلی نحو هذه المسافة من الجحفة ، و قد هدم السیل بعضه » . | ||
به شـک دیـگری افتادم که شاید کسانی که خطبه پیامبر را در غدیرخم روایت کرده اند ، مکان دیگری غیر از جحفه را نـشان دادهـ انـد . به بررسی پرداختم ، در مجموعه چنین اسنادی ، همه نظرها به غدیری است کـه در جـحفه وجـود داشته و از زمان های دور به آن | به شـک دیـگری افتادم که شاید کسانی که خطبه پیامبر را در غدیرخم روایت کرده اند ، مکان دیگری غیر از جحفه را نـشان دادهـ انـد . به بررسی پرداختم ، در مجموعه چنین اسنادی ، همه نظرها به غدیری است کـه در جـحفه وجـود داشته و از زمان های دور به آن «مَهْیَعَه» می گفتند . | ||
تأکید می کنم : جحفه یا مهیعه ای کـه در مـنابع مـتعدّد به آبگیرهای آن در مسیر ارتباطی میان مکه و مصر و عراق و شام اشاره شده ، در مـسیر بـازگشت پیامبر از مکه به سوی مدینه قرار داشته است . برای این منظور به ذکـر چـند مـدرک تاریخی مورد اعتماد بسنده می کنیم : | تأکید می کنم : جحفه یا مهیعه ای کـه در مـنابع مـتعدّد به آبگیرهای آن در مسیر ارتباطی میان مکه و مصر و عراق و شام اشاره شده ، در مـسیر بـازگشت پیامبر از مکه به سوی مدینه قرار داشته است . برای این منظور به ذکـر چـند مـدرک تاریخی مورد اعتماد بسنده می کنیم : | ||
| خط ۱۲۲: | خط ۱۲۲: | ||
دلیل تاریخی تأکید ایـن سند بر جمله « خـارجاً مـن الجحفة » می باشد .<ref>کتاب المـغازی ، تحقیق : مارسدن جونس ، جزء ثالث ، ص ۱۰۹۶ ، چاپ ۱۹۶۶ م . مصر : دارالمعارف .</ref> | دلیل تاریخی تأکید ایـن سند بر جمله « خـارجاً مـن الجحفة » می باشد .<ref>کتاب المـغازی ، تحقیق : مارسدن جونس ، جزء ثالث ، ص ۱۰۹۶ ، چاپ ۱۹۶۶ م . مصر : دارالمعارف .</ref> | ||
مفهومجغرافیایی « خارجاًمن الجحفة » ؛ | مفهومجغرافیایی « خارجاًمن الجحفة » ؛ یعنی خارج ازمحدوده مسکونی جحفه است که بعدها دارای حصاری شد و بقایای آخرین بنای آن تاکنون باقی است . ازاین روی ، چاه غدیر به دوراز مکان میقات و در کنار بناهای مرکز جـحفه قرون دوم و سوم جای داشته است . | ||
اکنون اجازه دهید این موضوع را بیشتر مورد پژوهش قرار دهیم و به جای برهم نهادن اسناد و اقوال تاریخی ، بر مفهوم جغرافیای واژه ها در مستندات تاریخی ، عمیق شویم و آن را بـا مـوقعیت جغرافیای فعلی منطقه جحفه تطبیق دهیم : | اکنون اجازه دهید این موضوع را بیشتر مورد پژوهش قرار دهیم و به جای برهم نهادن اسناد و اقوال تاریخی ، بر مفهوم جغرافیای واژه ها در مستندات تاریخی ، عمیق شویم و آن را بـا مـوقعیت جغرافیای فعلی منطقه جحفه تطبیق دهیم : | ||
| خط ۱۳۲: | خط ۱۳۲: | ||
ولی از اسـدی نـپرسیده که مفهوم عین در این عبارت چیست ؟وقتی بررسی کردم دیدم حربی درباره آن گفته است : « عین فی بطن الوادی علیها حصن و بابان و المنازل فی السوق داخل الحصن » ، ( ص۴۵۷ ) . | ولی از اسـدی نـپرسیده که مفهوم عین در این عبارت چیست ؟وقتی بررسی کردم دیدم حربی درباره آن گفته است : « عین فی بطن الوادی علیها حصن و بابان و المنازل فی السوق داخل الحصن » ، ( ص۴۵۷ ) . | ||
پس اگر میان مسجد مـیقات وچـشمه ( = عین ) الغیضه قراردارد و بنا به دلایل و مستندات ارائه شده ، در فاصله | پس اگر میان مسجد مـیقات وچـشمه ( = عین ) الغیضه قراردارد و بنا به دلایل و مستندات ارائه شده ، در فاصله ۴ ـ ۵ کیلومتری مسجد میقات ، تردیدی نیست که محل الغیضه که به تصریح امام حربی در قرن ۳هجری « و هی غدیر خم » در هـمین مـجموعه بـقایای بناهایی است که در کنار جـحفه اسـت . | ||
پس ایـن که البکری در « معجم ما استعجم » ( | پس ایـن که البکری در « معجم ما استعجم » ( ص۴۹۲ ) می نویسد : | ||
« موضع غدیر خمّ یقال له الخرار » اشاره به یک فاصله دوری از این بناها نیست ؛ زیـرا البـکری در هـمان منبع ولی در صفحه ۳۶۸ نوشته است که : « و هی الغیضة التـی تـسمّی خمّ » . | « موضع غدیر خمّ یقال له الخرار » اشاره به یک فاصله دوری از این بناها نیست ؛ زیـرا البـکری در هـمان منبع ولی در صفحه ۳۶۸ نوشته است که : « و هی الغیضة التـی تـسمّی خمّ » . | ||
| خط ۱۶۲: | خط ۱۶۲: | ||
ایـن نظر با دلیـل تـاریخی دیگری روشن تر مـی شـود . توجه کنید : | ایـن نظر با دلیـل تـاریخی دیگری روشن تر مـی شـود . توجه کنید : | ||
سمهودی ذیل فصل سوّم « فیما ینسب الیه ( صلّی الله علیه وآله ) من المساجد التـی بـین مکّة و المدینة » ( ص ۱۰۰۱ ) از همه مساجد میان ایـن راه چـهارصد کیلومتری نـام بـرده ، ولی چـون به منطقه جحفه رسـیده ، فقط نامی ازمسجدالجحفه برده و موقعیت آن را بسیار اجمال وصف و سپس دنباله آن مسجد غدیر خم را نام بـرده اسـت و بعد از آن مسجد قدید که همین خـیمه | سمهودی ذیل فصل سوّم « فیما ینسب الیه ( صلّی الله علیه وآله ) من المساجد التـی بـین مکّة و المدینة » ( ص ۱۰۰۱ ) از همه مساجد میان ایـن راه چـهارصد کیلومتری نـام بـرده ، ولی چـون به منطقه جحفه رسـیده ، فقط نامی ازمسجدالجحفه برده و موقعیت آن را بسیار اجمال وصف و سپس دنباله آن مسجد غدیر خم را نام بـرده اسـت و بعد از آن مسجد قدید که همین خـیمه امّ مـعبد اسـت . | ||
پس مـسجد الائمه و عزور کـجاست ، اگـر « الائمه » را میقات ندانیم و عزور را غدیر خم نخوانیم ؟ . . . مسلّماً نام عزور در زمان الحربی همان مسجد غدیر خـم در مـنابع تـاریخی جغرافیایی قرن های سه تا اوایل شـشم اسـت کـه از هـمان قـرن ویـران شده و سمهودی از ویرانی آن خبری یافته و تا به امروز در کنار ویرانه های جحفه نام و نشانی ندارد . | پس مـسجد الائمه و عزور کـجاست ، اگـر « الائمه » را میقات ندانیم و عزور را غدیر خم نخوانیم ؟ . . . مسلّماً نام عزور در زمان الحربی همان مسجد غدیر خـم در مـنابع تـاریخی جغرافیایی قرن های سه تا اوایل شـشم اسـت کـه از هـمان قـرن ویـران شده و سمهودی از ویرانی آن خبری یافته و تا به امروز در کنار ویرانه های جحفه نام و نشانی ندارد . | ||
| خط ۱۸۸: | خط ۱۸۸: | ||
مراجعه شود به کتاب « بنو سلیم » ، تألیف : عبدالقدوسی الأنصاری ، چـاپ عـربستان و کـتاب « صبح الأعشی » اثر : القلقشندی در نیمه قرن پنجم هجری ، که نوشته است در زمان او : « و من الجحفة و حـولها الی ثنیة المعروفة بعقبة السویس لسلیم » ( ج۴ ، ص۳۸۵ ) . | مراجعه شود به کتاب « بنو سلیم » ، تألیف : عبدالقدوسی الأنصاری ، چـاپ عـربستان و کـتاب « صبح الأعشی » اثر : القلقشندی در نیمه قرن پنجم هجری ، که نوشته است در زمان او : « و من الجحفة و حـولها الی ثنیة المعروفة بعقبة السویس لسلیم » ( ج۴ ، ص۳۸۵ ) . | ||
وقتی تحقیق کردم که مصریان و مغربیان کشتی نـشین چگون می توانستند در سـفر حـج محرم شوند ، بی آن که در میقات جحفه توقف کنند ؟ توقّفی که به هرحالمی | وقتی تحقیق کردم که مصریان و مغربیان کشتی نـشین چگون می توانستند در سـفر حـج محرم شوند ، بی آن که در میقات جحفه توقف کنند ؟ توقّفی که به هرحالمی توانستم وجب رونق و بازسازی خرابی ها شود ، پی بردم که آنان هنگام رسیدن کشتی به رابغ ، در ساحل شرقی بحر احمر تـوقّفی برای این منظور به جای می آوردند ، بی آن که عازم جحفه شوند معیار را بر حد حرم می نهادند . حتی در بسیاری از موارد بی آن که در ساحل رابغ پیاده شوند ، چون کشتی مقابل رابـغ مـی رسیده مسافران رسم احرام را به جای می آوردند . | ||
ابراهیم رفعت پاشا در « مرآة الحرمین » ( ج۱ ، ص۱۵ ) ، ضمن شرح سفر حج مصریان در سال ۱۳۱۸ هجری برابر با مارس ۱۹۰۱ م . به آن اشاره کوتاهی کرده است . | ابراهیم رفعت پاشا در « مرآة الحرمین » ( ج۱ ، ص۱۵ ) ، ضمن شرح سفر حج مصریان در سال ۱۳۱۸ هجری برابر با مارس ۱۹۰۱ م . به آن اشاره کوتاهی کرده است . | ||
| خط ۱۹۶: | خط ۱۹۶: | ||
سقوط فاطمی هـا در سـال ۵۶۷ هجری به دست صلاح الدین ایّوبی و روی کار آمدن ایّوبیان مصر ۵۶۴ ـ ۶۴۸ هجری برابر با ۱۱۶۹ ـ ۱۲۵۰ م . است که متأسفانه باعث شد تا رونق دادن به بندر جده ، جحفه رو به ویرانی نهد و خوشحال بـاشند از ایـن کـه به جای فهم درست تـاریخ ، تـوانسته انـد تاریخ را حذف کنند ! | سقوط فاطمی هـا در سـال ۵۶۷ هجری به دست صلاح الدین ایّوبی و روی کار آمدن ایّوبیان مصر ۵۶۴ ـ ۶۴۸ هجری برابر با ۱۱۶۹ ـ ۱۲۵۰ م . است که متأسفانه باعث شد تا رونق دادن به بندر جده ، جحفه رو به ویرانی نهد و خوشحال بـاشند از ایـن کـه به جای فهم درست تـاریخ ، تـوانسته انـد تاریخ را حذف کنند ! | ||
اکنون که بنای مسجد میقات نوسازی شده و امکانات رفاهی برای مردمی که می خواهند از این میقات ، ترک خـود کـنند تـا خود را در برابر او نهند ، فرصتی است که با احـیای بـنای مسجد غدیر در سمت شمال شرقی بقایای بنای تاریخی ، تاریخ | اکنون که بنای مسجد میقات نوسازی شده و امکانات رفاهی برای مردمی که می خواهند از این میقات ، ترک خـود کـنند تـا خود را در برابر او نهند ، فرصتی است که با احـیای بـنای مسجد غدیر در سمت شمال شرقی بقایای بنای تاریخی ، تاریخ مهم ترین مکان در مسیر بازگشت پیامبر از حجّة الوداع را زنده نگهدارند . به هـمان اعـتبار تـاریخی و شرعی که به همت نوسازان مسجد میقات ، بنای مسجد بـدر را در بدر و بنای مسجد العقبه را در منا و مسجد عمر و مسجد علی ( علیه السلام ) را در مدینه بازسازی و مرمّت کردند . | ||
شاید جحفه بار دیـگر مـوقعیت تـاریخی ـ فرهنگی خود را در کنار این دو مسجد تاریخی اسلام باز یابد . | شاید جحفه بار دیـگر مـوقعیت تـاریخی ـ فرهنگی خود را در کنار این دو مسجد تاریخی اسلام باز یابد . | ||