آیه ۳ مائده و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

در آيه شريفه اكمال هم كه خداوند مى ‏فرمايد: «امروز دين شما را كامل كردم و ...»، يعنى از روز آغاز بعثت كه معارف و دستورات الهى تدريجاً نازل مى‏شد همه در انتظار روزى بودند كه دين خدا كامل گردد و پرونده جامع آن در اختيار مردم قرار گيرد.خداوند با اين اعلان به آن انتظار خاتمه بخشيد و خبر داد كه امروز هنگام آن وعده فرا رسيد و دين كامل شد. اميرالمؤمنين‏ عليه السلام در اين باره مى‏ فرمايد: انَا النَّبَأُ الْعَظيمُ الَّذى اكْمَلَ اللَّه تَعالى بِهِ الدّينَ يَوْمَ غَديرِ خُمٍ: منم آن خبر مهمى كه خداوند دين را در روز غدير خم با آن كامل كرد.<ref>الفضائل (شاذان): ص ۸۴ .</ref>همچنين كلمه «الْيَوْمَ» نقطه اصلى آيه است، چرا كه علت كمال دين و تمام نعمت و رضايت رب در متن آيه ذكر نشده، و اين «الْيَوْمَ» است كه اين راز را كشف مى‏ كند و پرده از آن برمى ‏دارد. يعنى آن واقعه ‏اى كه در «امروز» اتفاق افتاده باعث كمال دين و تمام نعمت و رضايت پروردگار است.

با توجه به بحثى كه در تعيين زمان نزول اين آيه شد<ref>مراجعه شود به كتاب: غدير در قرآن: ج ۱ ص ۱۵۲ - ۱۶۰.</ref> طبعاً معناى «الْيَوْمَ» و اينكه آن روز روزِ غدير است، روشن خواهد بود. نتيجتاً جهتى كه در روز غدير به عنوان شاخص اين روز است يعنى «اعلام ولايت و صاحب اختيارى دوازده امام ‏عليهم السلام» باعث كمال دين و تمام نعمت و رضايت رب است، و اين همان نقطه پرگار است كه از كلمه «الْيَوْمَ» استفاده مى ‏شود.اكثر احاديثى كه از ائمه ‏عليهم السلام درباره آيه اكمال وارد شده در صدد تبيين هر چه بيشتر آن چيزى است كه در روز غدير باعث كمال دين شده، كه ذيلاً نكته‏ هاى روشنگرانه آنها را ذكر مى‏ كنيم:

۱. اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مى‏ فرمايد: انَا الَّذى قالَ اللَّه تَعالى فِىَّ وَ فى حَقّى: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً»: منم آن كسى كه درباره من و در حق من چنين نازل شده است: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ...».<ref>الفضائل (شاذان): ص ۸۴ .</ref>

۲. امام باقر عليه السلام فرمود: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى» بِعَلِىِّ بْنِ ابى ‏طالِبٍ ‏عليه السلام: آيه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ...» يعنى به وسيله على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام.<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۷۱ ح ۵۱ . تفسير فرات: ص ۳۷. عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۱۴۶ ح ۲۱۵.</ref>

۱. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: انَّ كَمالَ الدّينِ وَ تَمامَ النِّعْمَةِ وَ رِضَى الرَّبِّ بِارْسالى الَيْكُمْ بِالْوِلايَةِ بَعْدى لِعَلِىِّ بْنِ ابى ‏طالِبٍ: كامل شدن دين و نعمت و رضايت خدا با فرستادن من به سوى شما با پيام ولايت براى على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام بعد از من، بوده است.<ref>امالى الصدوق: ص ۲۹۰ ح ۱۰. عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۴۰.</ref>

۲. امام صادق ‏عليه السلام فرمود: جبرئيل به پيامبر صلى الله عليه و آله چنين عرض كرد: به امتت بگو: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» بِوِلايَةِ عَلِىِّ بْنِ ابى‏ طالِبٍ...: «امروز دين شما را» با ولايت على بن ابى‏ طالب «برايتان كامل نمودم».<ref>تفسير العياشى: ج ۱ ص ۲۹۳ ح ۲۱. عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۱۳۷ ح ۲۰۱.</ref>

۳. پيامبر صلى الله عليه و آله بعد از نزول آيه فرمود: تَمامُ نُبُوَّتى وَ تَمامُ دينِ اللَّه وِلايَةُ عَلِىٍّ بَعْدى: كامل شدن نبوت من و تكميل دين خدا ولايت على بعد از من است.<ref>كتاب سليم: ص ۱۹۸. عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۲۳۴. فرائد السمطين: ج ۱ ص ۳۱۲ ح ۲۵۰.</ref>

۴. همچنين فرمود: مَعاشِرَ النّاسِ، انَّما اكْمَلَ الله دينَكُمْ بِامامَتِهِ: اى مردم، خداوند دين شما را با امامت او كامل نمود.<ref name=":3">مراجعه شود به عنوان: اسرار غدير: ص ۱۴۶ بخش ۵ .</ref>

۵. خداوند به پيامبرش خطاب كرد: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...» بِوِلايَةِ وَلِيّى وَ مَوْلى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ، عَلِىٍّ ... : «امروز دين شما را كامل كردم...» با ولايت وليم و صاحب اختيار هر مرد و زن مؤمنى، يعنى على ... .<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۲۰۲ ح ۸۶ .</ref>

۱. امام صادق‏ عليه السلام مى‏ فرمايد: «أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى» بِوِلايَتِنا : «نعمتم را بر شما تمام كردم» يعنى با ولايت ما.<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۵۶ ح ۳۹. مناقب ابن شهرآشوب: ج ۳ ص ۲۳.</ref>

۲. امام حسن عسكرى‏ عليه السلام مى ‏فرمايد: فَلَمّا مَنَّ اللَّه عَلَيْكُمْ بِاقامَةِ الاوْلِياءِ بَعْدَ نَبِيِّكُمْ قالَ اللَّه عَزَّوَجَلَّ: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً»: آنگاه كه خدا با منصوب كردن اوليائش بعد از پيامبرتان بر شما منت گذاشت فرمود: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...».<ref>علل الشرائع: ج ۱ ص ۲۴۹.</ref>

در روايتى پيروى از مقام ولايت مناط و خصوصيت روز غدير ذكر شده است: خداوند به پيامبرصلى الله عليه وآله خطاب فرمود: كَمالُ تَوْحيدى وَ دينى وَ اتْمامُ نِعْمَتى عَلى خَلْقى بِاتِّباعِ وَلِيّى وَ طاعَتِهِ : كامل شدن توحيد من و دينم و تكميل نعمتم بر خلقم با پيروى از وليم و اطاعت اوست.<ref>الاحتجاج: ج ۱ ص ۶۶ . بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۲۰۲ ح ۸۶ .</ref>

در روايتى اصل ولايت و برائت عصاره غدير خوانده شده است:خداوند خطاب به پيامبرش در زمينه نزول آيه اكمال فرمود: فَانّى لَمْ اقْبِضْ نَبِيّاً مِنَ الانْبِياءِ الا مِنْ بَعْدِ اكْمالِ دينى وَ حُجَّتى وَ اتْمامِ نِعْمَتى بِوِلايَةِ اوْلِيائى وَ مُعاداةِ اعْدائى : من هيچ پيامبرى از پيامبرانم را قبض روح نمى ‏كنم مگر بعد از كمال دينم و حجتم و تكميل دينم با ولايت اوليائم و دشمنى دشمنانم.<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۲۰۲ ح ۸۶ . عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۱۷۶. اليقين: ص ۳۴۴.</ref>

در روايتى معرفى حافظ دين خدا ريشه كامل شدن دين ذكر شده است:امام صادق‏ عليه السلام مى‏ فرمايد: «اليوم اكملت دينكم» بِاقامَةِ حافِظِهِ ...: «امروز دين شما را كامل گردانيدم» با منصوب كردن حفظ كننده دين ... .<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۵۶ ح ۳۹. مناقب ابن شهرآشوب: ج ۳ ص ۲۳.</ref>با توجه به اين شش دسته روايات، اين نكته روشن مى‏ شود كه محور در همه اينها همان نقطه اصلى غدير يعنى «ولايت» است.ولى در بعضى از آنها صاحب ولايت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام به عنوان اولين منصوب شده اين مقام ذكر شده است.در بعضى ديگر همه صاحبان ولايت يعنى دوازده امام‏ عليهم السلام ذكر شده ‏اند.در عده‏ اى از روايات آثار ولايت مطرح شده كه در موردى اطاعت مطلق مردم از مقام ولايت است.در موردى ديگر دوستى با دوستان صاحب ولايت و دشمنى با دشمنان او است.در جايى ديگر حضور صاحب ولايت براى حفظ دين به عنوان مظاهر اين ولايت ذكر شده ‏اند.

=== قسمت دوم آيه: «أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» ===

بايد توجه داشت كه از نظر ادبى اين شكل از عطفِ سه جمله با در نظر گرفتن مفاهيم آن، اين جهت را تداعى مى‏كند كه اصل مطلب همان كمال دين است، و همين كمال را خداوند تمام نعمت حساب كرده و به خاطر همين كمال اسلام را به عنوان دين مردم راضى شده است.عكس اين مطلب نيز صحيح خواهد بود كه اگر دين كامل نشده بود نه خداوند نعمت را تمام شده اعلام مى‏ كرد و نه از دين كامل نشده راضى مى ‏شد.در بيان كلمه «الْيَوْمَ» روشن شد كه كامل شدن دين با ولايت بوده است، و اينک به بررسى عميق براى دريافت معناى دقيق و چگونگى اين كمال مى‏ پردازيم:

به همين جهت پيامبر صلى الله عليه و آله پايه ‏هاى اصلى معارف دين را از توحيد و نبوت گرفته تا نماز و روزه و زكات و غير اين ها بيان فرمود و از شاخصه‏ هاى اصلى دين فقط حج و ولايت باقى ماند.در اين سفر [[حجةالوداع]] حج را هم تبيين فرمود تا آنكه در غدير آخرين حكم اصيل اسلام يعنى ولايت را هم ابلاغ فرمود، و بدين گونه دين الهى از نظر شكل گرفتن اسكِلت اصلى آن و استوارى پايه ‏ها و ستون هايش كامل شد، و اين رسالتى بود كه مقام نبوت بر دوش كشيد تا آن را به هدف رسانيد. چنانكه جبرئيل از طرف خدا به پيامبر صلى الله عليه و آله چنين گفت:به امتت بگو: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...، وَ لَسْتُ انْزِلُ عَلَيْكُمْ بَعْدَ هذا. قَدْ انْزَلْتُ الَيْكُمْ الصَّلاةَ وَ الزَّكاةَ وَ الصَّوْمَ وَ الْحَجَّ وَ هِىَ الْخامِسَةُ، وَ لَسْتُ اقْبَلُ هذِهِ الارْبَعَةَ الا بِها: امروز دين شما را كامل كردم ... ، و بعد از اين ديگر چيزى نازل نمى ‏كنم. نماز و زكات و روزه و حج را نازل كردم و ولايت پنجمى است كه آن چهار را بدون اين پنجمى نمى‏ پذيرم».<ref>عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۱۳۷ ح ۲۰۱. تفسير العياشى: ج ۱ ص ۲۹۳ ح ۲۱.</ref>

ناگفته ‏هاى معارف دين كه در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله فرصتى براى ابلاغش نبوده، توسط مقام ولايت -  كه در غدير معرفى شده -  بيان مى‏ شود، و اين مطلب را امام صادق‏ عليه السلام از آيه اكمال استخراج فرموده است:آن حضرت فرمود: ما مِنْ شَىْ‏ءٍ يَحْتاجُ الَيْهِ وُلْدُ آدَمَ الاّ وَ قَدْ خَرَجَتْ فيهِ السُّنَّةُ مِنَ اللَّه وَ مِنْ رَسُولِهِ وَ لَوْ لا ذلِكَ مَا احْتَجَّ:

چيزى نيست كه فرزند آدم بدان نياز داشته باشد مگر آنكه درباره آن دستورى از خدا و رسولش صادر شده است؛ و اگر چنين نبود خداوند اتمام حجت نمى ‏فرمود!پرسيدند: با چه چيزى خداوند اتمام حجت فرموده است؟ فرمود: كلام خداوند: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً». سپس فرمود: اگر خداوند سنت و فرائضش و آنچه مردم بدان نياز دارند را تكميل نكرده، پس به چه چيزى اتمام حجت فرموده است؟!<ref>بصائر الدرجات: ص ۵۳۸ ح ۵۰ . مختصر البصائر: ص ۶۶ .</ref>

حضور حافظ دين به تنهايى يكى از كمالات دين است. يعنى دينى كه بدون سرپرست رها شده باشد به گونه ‏اى كه با سوء استفاده از اين بى‏سرپرستى هر كس بخواهد به گوشه ‏اى از آن دستبرد بزند يا در صدد نابودى آن بر آيد، اين در واقع از نقايص آن دين است، و پيداست كه نازل كننده ‏اش فقط به فكر هدايت يک نسل بوده و براى آيندگان فكرى نكرده و عملاً كارآيى آن براى نسل‏ هاى بعدى را در معرض خطر قرار داده است.اين نگهبانان الهى دين هستند كه با الهام از پروردگار در تمام ادوار تاريخ -  كه ظالمان نقشه ‏هاى شومى بر ضد دين خواهند داشت -  با برخوردهاى حساب شده و تصميم گيرى‏ هاى لازم و هدايت و ارشاد متناسب با موقعيت مردم، هم دين كامل را و هم كمال دين را بيمه مى ‏كنند.در اين باره امام صادق ‏عليه السلام آيه را چنين تفسير مى ‏فرمايد: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» بِاقامَةِ حافِظِهِ: «امروز دين شما را« با منصوب كردن حافظ دين »كامل نمودم».

مسئله «حب و بغض» اصل دين است، و با كنار گذاشتن آن يا نيافتن مناط آن نه تنها دين كامل نيست، بلكه جسمى بى‏ روح خواهد بود. تعيين جانشينان پيامبر صلى الله عليه و آله در واقع حفظ روح اين جسم و كمال آن از اين جهت است.اميرالمؤمنين ‏عليه السلام همين نتيجه را از آيه اكمال بيان كرد و فرمود: منم كه خداوند درباره من و در حق من چنين نازل كرده است: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...»، پس هر كس مرا دوست بدارد مسلمانِ مؤمن و با دينِ كامل خواهد بود.با مطالعه آنچه در بيان مفهوم كمال دين گفته شد معلوم گرديد كه پيامبر صلى الله عليه و آله با همان يک سخنرانى بر فراز منبر غدير، هم آنچه از معارف دين باقى مانده بود را با معرفى مقام ولايت و مبيِّن معارف الهى يك جا ابلاغ كرد و دين را كامل نمود، و هم اين ولايت بود كه باقى مانده بود، ولى به آخر گذاشتن ولايت به خاطر كارآيى آن بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله و در آينده‏ هاى بلند مدت اسلام بود.

آنچه باعث دقت بيشتر در فهم اين فراز آيه مى‏ شود آن است كه «دين» در «أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» مجموعه ‏اى مشخص از طرف خداست و كامل شدن آن به معناى پرونده كامل آن معارف است، ولى «نعمت» در «أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى» مرزى براى خود نمى‏ شناسد و نِعَم الهى هم از نظر ارزش و هم از نظر كثرت با بى‏ نهايت پيوند خورده است.اكنون كه خدا مى‏ فرمايد: «نعمتم را بر شما تمام كردم» چه معنايى از اين جمله مى‏ توان فهميد؟ آيا ولايت آخرين نعمت الهى است؟ كه قطعاً اين طور نيست و نعمت ‏هاى الهى هر روز تجديد مى‏ شود و پايان پذير نيست! اگر معناى «اتمام نعمت» را در اينجا به خوبى تبيين كنيم به اين سؤال كه «چگونه با ولايت نعمت‏ هاى الهى تمام شده؟» پاسخ داده خواهد شد.«اتمام نعمت» يعنى به حدّ اعلا رساندن آن و چشاندن شيرين‏ ترين جلوه آن و ظهور زيباترين نمونه آن، كه البته تشخيص اين «ترين‏ها» با خالق نعمت است نه با مخلوق!اگر قضاوت و تشخيص با بندگان خدا بود در غدير عده ‏اى گفتند: اگر از خدا مى‏ خواست تا گنجى ظاهر كند تا اصحابش از فقر بيرون آيند، يا ملائكه ‏اى را در برابر دشمنانش به يارى او بفرستد، بهتر از آن چيزى بود كه به عنوان تعيين صاحب اختيار مردم بعد از خود آورده است!!؟<ref>كتاب سليم: ص ۳۴۴. امالى الطوسى: ص ۲۷۹. الاحتجاج: ج ۱ ص ۲۳۳.</ref>خداوند به بشر نعمت‏ هاى فراوانى ارزانى داشته كه بعضى مربوط به ظاهر جسم اوست مثل خوردن و پوشيدن، و بعضى ديگر راحتى جسم و روح اوست مثل خوابيدن و تماشاى مناظر زيبا، و بعضى سازنده فكر اوست مثل بعثت انبياء و علومى كه در اختيار بشر قرار داده است.چنين خداى ذوالفضل و الانعام نعمت خوراک و پوشاک بشر را مهم به حساب نياورده، و نعمت‏ هاى روحى را هم به بزرگى ياد نكرده، و از ميان نعمت‏ هاى سازنده فكر و اعتقاد هم فقط «ولايت» را حد اعلاى انعام خويش بر بشر اعلام كرده است.چنانكه اميرالمؤمنين ‏عليه السلام فرمود: بِوِلايَتى اتَمَّ عَلى هذِهِ الامَّةِ النِّعَمَ: با ولايت من نعمت‏ها بر اين امت به اعلا درجه رسيد.<ref>بصائر الدرجات: ص ۲۲۱.</ref>اكنون بر ماست كه در پرونده اعتقاد خود صفحه خاصى به عنوان «عظيم‏ ترين نِعَم الهى» باز كنيم و جايگاه «ولايت» را در دل خود در درجه‏اى از اهميت قرار دهيم كه تابلوى «أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى» بر فراز آن بدرخشد، چنانكه امام صادق ‏عليه السلام مى‏ فرمايد: اعْظَمُ نِعَمِ اللَّه عَلى خَلْقِهِ ... ، هِىَ وِلايَتُنا: عظيم‏ترين نعمت خدا بر مخلوقاتش... ، ولايت ماست.<ref>بحار الانوار: ج ۲۴ ص ۵۹ ح ۳۵ و ج ۶۴ ص ۱۴۷ ح ۲.</ref>اين كلام امام‏ عليه السلام كه متعلق نعمت را مخلوقات قرار مى‏دهد نشانگر ارتباط مستقيم ولايت اهل ‏بيت ‏عليهم السلام با همه موجودات است؛ و انسان را به ياد فرمايش اميرالمؤمنين‏ عليه السلام در غوغاى سقيفه مى‏ اندازد كه فرمود: اگر اين امت از زمانى كه خداوند پيامبرش را قبض روح كرده تابع من مى‏ شدند و مرا اطاعت مى‏ كردند، از بالاى سرشان و از زير پايشان تا روز قيامت -  با خوشى و وسعت -  از نعمت ‏هاى الهى استفاده مى ‏كردند.<ref>كتاب سليم: ص ۲۱۱ ح ۱۱.</ref>يعنى اين نعمت تأمين كننده دين و دنيا و آخرت و همه جوانب زندگى است و رشته ناگسستنى نعمت است كه سر رشته آن خدا است. امام صادق ‏عليه السلام درباره منزلت اين نعمت يادآور مى‏ شود كه روز قيامت اين نعمت مورد سؤال قرار خواهد گرفت:

نَحْنُ اهْلُ الْبَيْتِ النَّعيمُ الَّذى انْعَمَ اللَّه بِنا عَلَى الْعِبادِ ... ، وَ هُوَ النِّعْمَةُ الَّتى لا تَنْقَطِعُ، وَ اللَّه سائِلُهُمْ عَنِ حَقِّ النَّعيمِ الَّذى انْعَمَ بِهِ عَلَيْهِمْ: ما اهل‏ بيت آن نعمت هستيم كه خدا آن را بر بندگانش نعمت حساب كرد ... ، و آن نعمتى ناگسستنى است كه قطع نمى ‏شود، و خداوند درباره اداى حق اين نعمتى كه به آنان عطا فرموده بازخواست خواهد كرد.<ref>بحار الانوار: ج ۲۴ ص ۴۹.</ref>

اكنون معلوم شد كه خداوند در فراز دوم آيه اكمال كه مى‏ فرمايد: «أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى»، از يک سو ولايت دوازده امام ‏عليهم السلام را بزرگ‏ترين نعمت خويش بر مردم اعلام مى‏ كند، و از سوى ديگر به آنان هشدار مى‏ دهد كه اگر بناى قدردانى و سپاسگزارى لسانى و عملى از خداست در رأس همه بايد قدردان نعمت «ولايت» باشيم، و بايد با اطاعت كامل و انقياد مطلق در برابر مقام عصمت عملاً تشكر خود را از اين نعمت عظماى الهى اعلام كنيم.از همين جاست كه بايد خود را آماده روز سؤال نماييم كه خداوند فرموده: «لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ»<ref>تكاثر /  ۸ .</ref>: «درآن روز از نعمت‏ ها سؤال مى‏ شويد». امام رضا عليه السلام در بيان اين آيه و نعمتى كه مورد سؤال قرار مى ‏گيرد، فرمود: «نعيم محبت و ولايت ما اهل ‏بيت است، كه خداوند بعد از توحيد و نبوت درباره آن از مردم سؤال مى‏ كند».<ref>بحار الانوار: ج ۶۳ ص ۳۱۷.</ref>از نگاهى ديگر، نعمت ولايت آن قدر عظيم و بلندمرتبه است كه به مقدار لياقت و آمادگى هر انسانى، خداوند از اين نعمت به او بيشتر عنايت مى‏ كند، چنانكه فرموده است:ولايت على ‏عليه السلام نعمتى است كه به هر كدام از بندگانم كه دوست دارم عنايت كرده ‏ام. هر كس از بندگانم را كه دوست بدارم ولايت و معرفتش را به او عنايت مى ‏كنم، و هر كس را مبغوض بدارم به خاطر فاصله او از معرفت و ولايت على مبغوضش مى ‏دارم.<ref>بحار الانوار: ج ۳۸ ص ۹۸.</ref>اكنون كه سخن به اطاعت بى چون و چرا از امام معصوم‏ عليه السلام رسيد جا دارد يادى از هارون مكى نماييم كه با عمل خود به ديگران فهمانيد كه از غدير چيزى نفهميده ‏اند و در آغاز راهند، و به ما آموخت كه كجاى غدير آموختنى است:

در نگاه اول مشابهتى بين معناى اين جمله با عبارت «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» به نظر مى ‏آيد كه كمال دين همان رضايت رب است، ولى اين در واقع نوعى تلازم است و جمله آخر آيه مفاهيم اضافه ‏اى در خود دارد كه نتايج مهمى را به ارمغان مى ‏آورد.از نظر ادبى بايد توجه داشت كه كلمه «دِيناً» در آخر جمله تميز بوده و بر طرف كننده ابهامِ جمله است، بدين معنى كه وقتى خداوند مى ‏فرمايد: «اسلام را براى شما راضى شدم» اين سؤال مطرح مى‏ شود كه از چه جهت اسلام را براى ما راضى شده است؟كلمه «دِيناً» پاسخ به اين سؤال است و مى ‏فهماند كه اگر در پى دينى هستيد كه خدا آن را قبول دارد، اسلام را بپذيريد. بنابراين مى‏ توان جمله «رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً» را چنين معنى كرد كه «اين است آن اسلامى كه به شما گفته بودم»، و به عبارت ديگر «اين آن دينى است كه نزد من نام اسلام كاملاً بر آن صدق مى ‏كند».با در نظر گرفتن اين معنى سه نتيجه از اين قسمت آيه مى ‏توان گرفت:

عده ‏اى بر آن خيالند كه بايد همه را زير پرچم اسلام بپذيريم، و عده ‏اى ديگر بر اين باورند كه بايد در جستجوى فرقه ناجيه باشيم. در روايات متعددى كه پيامبر صلى الله عليه و آله اختلاف را به هفتاد و سه گروه بيان فرموده تأكيد نموده است: فِرْقَةٌ واحِدَةٌ فِى الْجَنَّةِ وَ الْباقى فِى النّارِ: يک گروه در بهشتند و بقيه در آتشند.<ref>بحار الانوار: ج ۲۸ ص ۵ .</ref>

اين دقيقاً همان معنايى است كه در «رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً» نهفته است. يعنى اگر سرزمين پهناورى را در نظر بگيريم كه همه مسلمانان جهان -  از هر فرقه ‏اى با هر درجه‏ اى از اعتقاد -  از روز اول بعثت تا روز قيامت از همه كره زمين در آن جمع شوند، و بدانند كه فقط يك گروه از اين همه در بهشت خواهند بود، اولين سؤالى كه مطرح خواهند كرد اين است كه مناط و تابلوى شناخت آن گروه كه خداوند متعال آنان را پسنديده و به اسلام آنان رضايت داده و دينشان مورد قبول خدا واقع گشته، چيست؟

پاسخ اين سؤال را آيه «رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً» داده است كه مى ‏فرمايد: «امروز -  كه روز غدير است -  اسلام را به عنوان دين شما راضى شدم»، يعنى تابلوى بلند ولايت مناط شناخت فرقه ناجيه است، و معتقدان به ولايت دوازده امام‏ عليهم السلام آن گروهى ‏اند كه خداوند نام «اسلام» را زيبنده آنان مى‏ داند و لياقت اين عنوان را دارند، و غير اين گروه را خداوند به نام اسلام قبول ندارد و از آنان راضى نيست.اين مطلب را پيامبر صلى الله عليه و آله در متن خطبه بلافاصله پس از قرائت آيه اكمال مطرح فرموده و با ضميمه آيه ديگرى از قرآن منظور خود را رسانده است، آنجا كه مى ‏فرمايد: «وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلامِ دِيناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِى الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ»<ref>آل عمران /  ۸۵ .</ref>: «هركس غير از اسلام -  يعنى همين اسلامى كه در رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً آمده -  در پىِ دينِ ديگرى باشد هرگز از او قبول نمى‏ شود و در آخرت از زيان كاران است».<ref>مراجعه شود به كتاب: اسرار غدير: ص ۱۴۶ بخش ۴.</ref> «غَيْرَ الْإِسْلامِ» و «لن يُقْبَلَ» در آيه دوم دقيقاً در مقابل «الإسلام» و «رضيت» در آيه اول است. يعنى اسلامى كه يكى از اركان آن ولايت و امامت بلافصل دوازده امام ‏عليهم السلام بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله است، مورد قبول خداست و اسلامى كه بدون ولايت باشد هرگز قبول نمى‏ شود و هيچ فرضى براى قبول آن وجود ندارد و اين مطلب از كلمه «لَنْ» -  كه به معناى نفى ابدى است -  استفاده مى‏ شود.

اسلام بدون ولايت ناقص است و با نداشتن اسلام مساوى است. اين نكته مهم است كه اسلامِ ناقص به اندازه باقيمانده‏اش هم قبول نيست و ارزش ندارد. اين بدان جهت است كه اسلام مجموعه واحدى است كه ولايت روح جارى در كالبد آن است و بدون آن جسم بى‏ جانى است كه كم‏ترين قيمتى نمى ‏تواند داشته باشد. در اين باره پيامبر صلى الله عليه و آله در خطبه غدير با اشاره به آيه اكمال مى‏ فرمايد: مَعاشِرَ النّاسِ، انَّما اكْمَلَ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ دينَكُمْ بِامامَتِهِ. فَمَنْ لَمْ يَأْتَمَّ بِهِ وَ بِمَنْ يَقُومُ مَقامَهُ مِنْ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ الى يَوْمِ الْقِيامَةِ وَ الْعَرْضِ عَلَى اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ فَاولئِكَ الَّذينَ حَبِطَتْ اعْمالُهُمْ فِى الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ فِى النَّارِ هُمْ خالِدُونَ: اى مردم، خداوند عز و جل دين شما را با امامت او كامل كرده است. بنابراين هركس او و كسانى را كه جانشين اويند از فرزندان من از صلب او تا روز قيامت و روز عرضه بر پروردگار به امامت قبول نكند، چنين كسانى اعمالشان در دنيا و آخرت نابود مى‏ شود و در آتش دائمى خواهند بود.<ref>مراجعه شود به كتاب: اسرار غدير: ص ۱۴۵ بخش ۴.</ref> اين كلام كه لحظاتى بعد از نزول آيه اكمال بر لسان مبارک پيامبر صلى الله عليه و آله جارى شده به قدرى صريح در ردّ اسلام بدون ولايت دوازده امام ‏عليهم السلام از سوى خداوند است، كه چنين اعتقادى گذشته از اعتقاد حتى اعمال آنان را به فساد و نابودى و هدر رفتن مى‏ كشاند؛ و بالاتر از آن نه تنها روز قيامت دست خالى به پاى ميزان الهى مى ‏آيند، بلكه به خاطر همين اسلامِ ناقص به جهنم خواهند رفت؛ و نه تنها اهل آتش‏ اند كه دائمى بودن آنان و مخلد بودنشان از طرف خداوند امضا شده است. معناى اين برخورد خداوند فراتر از عدم رضايت است، بلكه حاكى از انزجار ذات الهى از اسلامى است كه نامى از على بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام تا مهدى موعود عليه السلام در آن نيست، و به معناى منفور بودن اسلامى است كه به جاى دوازده امام‏ عليهم السلام دشمنان آنان و غاصبين حقشان چنين مقامى را در دست گرفته باشند و مردمى آنان را در پرونده اعتقاد خود خلفاى اسلام بدانند.

خدا به پيامبرش‏ صلى الله عليه وآله امر كرد كه به امتش بگويد: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ»... ، قَدْ انْزَلَتْ الَيْكُمْ الصَّلاةَ وَ الزَّكاةَ وَ الصَّوْمَ وَ الْحَجَّ وَ هِىَ الْخامِسَةَ، وَ لَسْتُ اقْبَلُ هذِهِ الارْبَعَةِ الاّ بِها: «امروز دين شما را كامل كردم»... ، و من نماز و زكات و روزه و حج را براى شما فرستادم و اين ولايت پنجمى است، و اين چهار عمل را قبول نمى‏كنم جز با ولايت».<ref>عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۱۳۷ ح ۲۰۱. تفسير العياشى: ج ۱ ص ۲۹۳ ح ۲۱.</ref>

ولايت چگونه فريضه است و چرا آخرين فريضه است؟ «فريضه» به معناى واجب است، و پيداست كه منظور فقط واجبات عَمَلى مثل نماز و روزه نيست بلكه در برگيرنده همه آنچه است كه خداوند الزاماً از بندگانش مى ‏خواهد و درباره آنها رخصت و اجازه براى ترک نداده است. اينک ولايت را كه واجب اعتقادى است و تأثير مستقيم در عمل دارد دستور داده است.قبلاً بيان شد كه طبق تدريجى كه در ابلاغ احكام و فرامين الهى بود، خداوند ولايت را آخرين آنها قرار داد و بعد از آن چيزى نازل نشد.<ref>مراجعه شود به كتاب: غدير در قرآن: ج ۱ ص ۳۸ - ۴۰، ۲۹۹ - ۳۰۶.</ref> امام باقر عليه السلام در اين باره مى ‏فرمايد: آخِرُ فَريضَةٍ انْزَلَهَا اللَّه تَعالى الْوِلايَةُ، ثُمَّ لَمْ يَنْزِلْ بَعْدَها فَريضَةً، ثُمَّ نَزَلَ: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...»: «آخرين فريضه‏ اى كه خداوند تعالى نازل كرد ولايت بود، و بعد از آن فريضه‏ اى نازل نكرد و سپس آيه اكمال را نازل كرد».<ref>عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۱۲۲ ح ۱۷۰،۱۶۹. تفسير القمى: ج ۱ ص ۱۴۵. تفسير العياشى: ج ۱ ص ۲۹۲ ح ۲۰.</ref>  

امام باقر عليه السلام معناى «أَكْمَلْتُ لَكُمْ» را دقيقاً مطابق با «لا انْزِلُ بَعْدَهُ» قرار داده فرمود:

كانَتِ الْفَريضَةُ تَنْزِلُ بَعْدَ الْفَريضَةِ الاخْرى، وَ كانَتِ الْوِلايَةُ آخِرَ الْفَرائِضِ. فَانْزَلَ اللَّه عَزَّوَجَلَّ: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى»؛ يَقُولُ الله عَزَّوَجَلَّ: لا انْزِلُ عَلَيْكُمْ بَعْدَ هذِهِ الْفَريضَةِ فَريضَةً، اكْمَلْتُ لَكُمُ الْفَرائِضَ:

فرائض يكى پس از ديگرى نازل مى‏ شد، و ولايت آخرين فريضه بود. لذا خداوند عزوجل اين آيه را نازل كرد: «امروز دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم»؛ در واقع خدا مى‏ فرمايد: «بعد از اين فريضه، فريضه ديگرى بر شما نازل نمى ‏كنم، و فرائض شما را كامل نمودم».<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۳۸. الكافى: ج ۱ ص ۲۸۹ ح ۴. تفسير العياشى: ج ۱ ص ۲۹۳. دعائم الاسلام: ج ۱ ص ۱۵.</ref>جالب است كه منافقين هم با احساس نزديكى رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله سؤالى مطرح كردند كه از پاسخ آن آخرين بودن ولايت روشن شد. آنان از حضرت پرسيدند: آيا بعد از آنچه بر ما واجب كرده‏اى چيز ديگرى نزد پروردگارت مانده كه آن را هم واجب كنى تا خيالمان راحت شود كه چيز ديگرى باقى نمانده است؟!خداوند در اين باره اين آيه را نازل كرد: «قُلْ إِنَّما أَعِظُكُمْ بِواحِدَةٍ»: «من شما را به يک چيز نصيحت مى ‏كنم». بعد امام باقر عليه السلام فرمود: يعنى ولايت ... ، و بعد از ابلاغ آن فرمود: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ ...».<ref>بحار الانوار: ج ۹۰ ص ۱۲۲. الاحتجاج: ج ۱ ص ۳۷۹.</ref>

البته جالب است كه با اين فاصله هفتاد روزه باز هم آن را به فراموشى سپردند، چنانكه حضرت زهرا عليها السلام خطاب به آنان فرمود: انَسيتُمْ قَوْلَ رَسُولِ الله‏ صلى الله عليه و آله يَوْمَ غَديرِ خُمٍّ: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ»؟: آيا سخن پيامبر صلى الله عليه و آله در روز غدير خم را فراموش كرديد كه فرمود: «هركس من مولى و صاحب اختيار اويم على مولى و صاحب اختيار اوست»؟<ref>الغدير: ج ۱ ص ۱۹۷. بحار الانوار: ج ۳۶ ص ۳۵۲. اثبات الهداة: ج ۲ ص ۱۱۲.</ref>

براى رسيدن به اين نتيجه كه اعلان ولايت در آخرين درجه عظمت برگزار شده، با نگاهى به مراسم غدير مى‏توان دريافت كه آن برنامه ريزى پر ماجرا براى يک اتمام حجت عادى نيست. در تاريخ شش هزار ساله انبياء عليهم السلام تا آن روز هيچ پيامبرى در مجلسى با صد و بيست هزار مستمع كه همه او را ببينند و صدايش را بشنوند سخنرانى نكرده است.از سوى ديگر برنامه‏ ريزى اين خطابه در بيابان و ساختن آن منبر استثنايى و سپس ايستادن پيامبر و على‏ عليهما السلام بر فراز آن [[سخنرانی|منبر]] و يک ساعت تمام به حالت ايستاده سخنرانى نمودن، شكل بى‏ سابقه ‏اى در طول عمر پيامبر صلى الله عليه و آله است.همچنين بلند كردن اميرالمؤمنين‏ عليه السلام با دو دست كه پاهاى حضرت تا محاذى زانوان پيامبر صلى الله عليه و آله قرار بگيرد و در آن حال «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ» گفتن، و از فراز منبر جملاتى را به عنوان بيعت لسانى مطرح كردن و تكرار مردم بعد از آن حضرت، همه اينها برخوردهاى تازه با منبر و سخنرانى بود كه مردم براى اولين بار مى‏ ديدند.بيانات بسيار مفصل در همه جوانبِ «ولايت» در طول يک ساعت، به حدى كه هيچ ابهامى نماند، نيز گونه ‏اى منحصر به فرد در خطابه ‏هاى پيامبر صلى الله عليه و آله است.مراسم سه روزه بيعت آن هم به صورت يک نفرى كه هر كدام ابتدا در برابر پيامبر صلى الله عليه و آله بايستند و با او بيعت كنند و سپس در برابر على‏ عليه السلام بايستند و «السَّلامُ عَلَيْكَ يا اميرَالْمُؤْمِنينَ» بگويند و دست بيعت دهند، عظيم ‏ترين و منظم‏ ترين برنامه بيعت در طول تاريخ به حساب مى ‏آيد.به قدرى آن برنامه ‏ريزى عجيب و غير منتظره و فوق ‏العاده بود كه در روايات به صراحت آمده است كه خبر آن روز به عنوان «يوم الولاية» به سرعت در مناطق مختلف منتشر شد و در شهرها شايع گرديد و به گوش همگان رسيد. حتى عده ‏اى از غير مسلمانان هم در غدير حضور يافتند، و خبر آن تا اقصى نقاط جهان در آن روز يعنى ايران و روم و چين رسيد.<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۳۶ و ج ۳۹ ص ۳۳۶ و ج ۴۱ ص ۲۲۸. عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۶۸ .</ref>چنين برنامه مفصل با محتواى قوى در آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله به معناى سنگ تمام در اتمام حجت و اقدام به آن در اعلا درجه بود، چنانكه اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مى‏ فرمايد: ما عَلِمْتُ انَّ رَسُولَ الله‏ صلى الله عليه وآله تَرَكَ يَوْمَ الْغَديرِ لاحَدٍ حُجَّةً وَ لا لِقائِلٍ مَقالاً : پيامبر صلى الله عليه و آله در روز غدير براى احدى عذرى و براى كسى سخنى باقى نگذاشت.<ref>اثبات الهداة: ج ۲ ص ۱۱۵ ح ۴۷۶.</ref>مسئله حارث فهرى كه به نمايندگى از منكرين ولايت رو در روى خدا ايستاد و گفت: «خدايا، عذابت را خريدارم ولى امر ولايت تو را نمى‏ پذيرم»، و پاسخ فورى خداوند كه با عذاب آسمانى او را هلاک كرد و همه آن منظره را ديدند، به خوبى فرمايش امام رضا عليه السلام را به ما مى‏ فهماند كه فرمود:

مَثَلُ الْمُؤْمِنينَ فى قَبُولِهِمْ وِلاءَ اميرِالْمُؤْمِنينَ ‏عليه السلام فى يَوْمِ غَديرِ خُمٍّ كَمَثَلِ الْمَلائِكَةِ فى سُجُودِهِمْ لِآدَمَ‏ عليه السلام، وَ مَثَلُ مَنْ ابى وِلايَةَ اميرِالْمُؤْمِنينَ‏ عليه السلام فى يَوْمِ الْغَديرِ مَثَلُ ابْليسَ، وَ فى هذَا الْيَوْمَ انْزِلَتْ هذِهِ الْآيَةِ: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...»:

مَثَل مؤمنين در قبول ولايت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام در روز غدير خم مَثَل ملائكه در سجودشان مقابل حضرت آدم ‏عليه السلام است، و مَثَل كسانى كه در روز غدير از قبول ولايت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام سر باز زدند مثل ابليس است؛ و در اين روز اين آيه نازل شده است: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...».<ref>الاقبال: ج ۲ ص ۲۶۳.</ref>

قَدْ قُبِضَ رَسُولُ اللَّه‏ صلى الله عليه وآله وَ قَدْ اكْمَلَ الدّينَ وَ بَيَّنَ لَكُمْ سَبيلَ الْمَخْرَجِ، فَلَمْ يَتْرُكْ لِجاهِلٍ حُجَّةً. فَمَنْ جَهِلَ اوْ تَجاهَلَ اوْ انْكَرَ اوْ نَسِىَ اوْ تَناسى فَعَلَى اللَّه حِسابُهُ:

انَّ اللَّه لَمْ يَقْبِضْ نَبِيَّهُ حَتّى اكْمَلَ لَهُ الدّينَ ... . وَ انْزَلَ فى حَجَّةِ الْوِداعِ -  وَ هِىَ فى آخِرِ عُمْرِهِ - : «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً». وَ امْرُ الامامَةِ مِنْ تَمامِ الدّينِ. وَ لَمْ يَمْضِ‏ صلى الله عليه وآله حَتّى بَيَّنَ لِأُمَّتِهِ مَعالِمَ دينِهِمْ وَ اوْضَحَ لَهُمْ سَبيلَهُمْ وَ تَرَكَهُمْ عَلى قَصْدِ سَبيلِ الْحَقِّ. فَمَنْ زَعَمَ انَّ اللَّه لَمْ يَكْمُلْ دينَهُ فَقَدْ رَدَّ كِتابَ اللَّه، وَ مَنْ رَدَّ كِتابَ اللَّه فَهُوَ كافِرٌ بِهِ:

ما مِنْ شَىْ‏ءٍ يَحْتاجُ الَيْهِ وُلْدُ آدَمَ الاّ وَ قَدْ خَرَجَتْ فيهِ السُّنَّةُ مِنَ اللَّه وَ مِنْ رَسُولِهِ وَ لَوْ لا ذلِكَ مَا احْتَجَّ. فَقالَ: بِمَا احْتَجَّ؟ فَقالَ ابُو عَبْدِاللَّه‏ عليه السلام: قَوْلُهُ «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً». فَلَوْ لَمْ يَكْمُلْ سُنَنَهُ وَ فَرائِضَهُ وَ ما يَحْتاجُ الَيْهِ النّاسُ، بِمَا احْتَجَّ بِهِ؟!

چيزى نيست كه فرزندان آدم بدان نياز داشته باشند مگر آنكه درباره آن دستورى از خدا و رسول صادر شده است، و اگر چنين نبود خداوند اتمام حجت نمى‏كرد. راوى پرسيد: خداوند به چه چيزى اتمام حجت فرموده؟ امام صادق‏ عليه السلام فرمود: كلام خدا «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ ...». اگر سنت‏ ها و فرائض و آنچه مردم بدان نياز دارند را كامل نكرده، پس با چه چيزى اتمام حجت فرموده؟<ref>بصائر الدرجات: ص ۵۳۸ ح ۵۰ . مختصر البصائر: ص ۶۶ .</ref>

امام باقر عليه السلام در دمشق وقتى خليفه اموى را مفتضح كرد و نمونه ‏اى از كامل عيار بودن مقام امامت را به او نشان داد، با استناد به آيه اكمال چنين فرمود: انّا نَحْنُ نَتَوارَثُ الْكَمالَ وَ التَّمامَ اللَّذَيْنِ انْزَلَهُمَا اللَّه عَلى نَبِيِّهِ فى قَوْلِهِ «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً»، وَ الارْضُ لا تَخْلُو مِمَّنْ يَكْمُلُ هذِهِ الامُورَ الَّتى يَقْصُرُ غَيْرُنا عَنْها:

لا يَقْبَلُ اللَّه ايمانَ عَبْدٍ الاّ بِوِلايَتِهِ وَ الْبَرائَةِ مِنْ اعْدائِهِ<ref>بحار الانوار: ج ۲۶ ص ۲۲۹.</ref>: خداوند ايمان بنده ‏اى را نمى‏ پذيرد جز با ولايت على و بيزارى از دشمنانش.

لا يَقْبَلُ اللَّه مِنْ عَبْدٍ حَسَنَةً حَتّى يَسْأَلَهُ عَنْ حُبِّ عَلِىِّ بْنِ ابى‏ طالِبٍ‏ عليه السلام<ref>بحار الانوار: ج ۱۶ ص ۳۱۸ ح ۷.</ref>: خدا از هيچ بنده‏ اى حسنه ‏اى قبول نمى ‏كند تا از او درباره محبت على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام سؤال كند.

لا يَقْبَلُ اللَّه مِنَ الْعِبادِ الاعْمالَ الصّالِحَةَ الَّتى يَعْمَلُونَها اذا تَوَلَّوْا الامامَ الْجائِرَ الَّذى لَيْسَ مِنَ اللَّه تَعالى<ref>بحار الانوار: ج ۲۴ ص ۴۳ ح ۷.</ref>: خداوند از بندگان اعمال صالحى را كه انجام مى ‏دهند نمى‏ پذيرد هنگامى كه صاحب اختيارى امام ظالمى را بپذيرند كه از سوى خدا تعيين نشده است.

با توجه به همين ريشه كمال دين است كه امام صادق ‏عليه السلام به شيعيان مى‏ فرمايد: لا يَقْبَلُ اللَّه مِنَ الْعِبادِ يَوْمَ الْقِيامَةِ الاّ هذَا الدّينَ الَّذى انْتُمْ عَلَيْهِ: خداوند در روز قيامت از بندگان نمى ‏پذيرد جز اين دينى كه شما به آن اعتقاد داريد.<ref>بحار الانوار: ج ۶ ص ۱۴۸.</ref>

يهوديان به عمر گفتند: اگر اين آيه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...» بر ما يهوديان نازل شده بود و ما روز نزول آن را مى دانستيم، آن روز را عيد خود قرار مى ‏داديم.<ref>بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۵۶.</ref>

صاحبان هر دينى وقتى به عنوان آن اعتقاد به مجموعه خود توجه كنند، به خوبى در مى ‏يابند كه بالاترين عيد و جشنشان بايد مهم‏ ترين روزى باشد كه با دين آنان ارتباط دارد، و آن روزى خواهد بود كه دينشان به اعلا درجه كمال برسد و از طرف خداوند امضاى نهايى بر آن زده شود.از اين ديدگاه يهوديت و مسيحيت سندى براى كامل شدن دينشان ندارند؛ ولى ما مسلمانان در متن قرآن نه فقط سند كامل شدن دينمان را داريم بلكه رضايت و امضاى پروردگار را هم از اسلام به صراحت در دست داريم و روز نزول اين تأييد نهايىِ خدا را هم خوب مى‏ دانيم؛ و آن روز غدير است كه خداوند لوح «أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» را بدست پيامبرش داد و امضاى «رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً» را بر پاى آن گذاشت.

يَوْمُ غَديرِ خُمٍّ افْضَلُ اعْيادِ امَّتى ... ، وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذى اكْمَلَ اللَّه فيهِ الدّينَ وَ اتَمَّ عَلى امَّتى فيهِ النِّعْمَةَ وَ رَضِىَ لَهُمُ الاسْلامَ ديناً: روز غدير خم مهمترين عيد امت من است ... ، و آن روزى است كه خداوند دين را در آن كامل كرد و نعمت را در آن روز بر امتم تمام نمود و اسلام را به عنوان دين آنان راضى شد.<ref>بحار الانوار: ج ۹۴ ص ۱۱۰ ح ۲. امالى الصدوق: ص ۷۶.</ref>اميرالمؤمنين‏ عليه السلام همين نكته را با اشاره به ثمره آن بيان مى‏ فرمايد كه كامل شدن دين باعث چشم روشنى متديّنين خواهد بود و چه جشنى شيرين‏تر از آنكه انسان در روز روشنى چشم خود جشن بگيرد.

اين مطلب را حضرت در جشن غديرى كه بعد از ۲۵ سال براى اولين بار در كوفه گرفته شد چنين بيان فرمود: فَكَمَّلَ اللَّه دينَهُ وَ اقَرَّ عَيْنَ نَبِيِّهِ وَ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُتابِعينَ ...  وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّه الْحُسْنى عَلَى الصّابِرينَ: خداوند دين خود را كامل كرد و چشم پيامبرش و مؤمنين و پيروان اسلام را روشن فرمود ... ، و وعده نيک خدا بر صابرين به انجام رسيد.<ref>بحار الانوار: ج ۹۴ ص ۱۱۵. مصباح المتهجد: ص ۵۲۴ .</ref>

امام صادق‏ عليه السلام عيد بودن اين روز را به نزول چنين آيه ‏اى نسبت مى ‏دهد و در پاسخ كسى كه از حضرت مى ‏پرسد: آيا مسلمانان عيدى با فضيلت تر از فطر و قربان و جمعه و روز عرفه دارند؟ مى‏فرمايد: نَعَمْ، افْضَلُها وَ اعْظَمُها وَ اشْرَفُها عِنْدَ اللَّه مَنْزِلَةً هُوَ الْيَوْمُ الَّذى اكْمَلَ اللَّه فيهِ الدّينَ وَ انْزَلَ عَلى نَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً». ... وَ انَّهُ الْيَوْمَ الَّذى نَصَبَ فيهِ رَسُولُ اللَّه ‏صلى الله عليه وآله عَلِيّاً لِلنّاسِ عَلَماً وَ انْزِلَ فيهِ ما انْزِلَ وَ كَمَلَ فيهِ الدّينُ وَ تَمَّتْ فيهِ النِّعْمَةُ عَلَى الْمُؤْمِنينَ:

آرى، با فضيلت‏ ترين و با عظمت‏ ترين و شريف‏ ترين آنها نزد خداوند روزى است كه خداوند در آن دين را كامل كرد و اين آيه را بر پيامبرش نازل فرمود: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...». و آن روزى است كه پيامبر صلى الله عليه و آله على را به عنوان عَلَم و علامت براى مردم منصوب فرمود و درباره او مطالبى نازل شد و دين در آن روز كامل شد و نعمت بر مؤمنين به اعلاترين درجه رسيد.<ref>عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۱۴۵ ح ۲۱۳، ص ۲۱۰ ح ۲۹۱. بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۶۹ ح ۴۶. تفسير فرات: ص ۱۲. مستدرک الوسائل: ج ۶ ص ۲۷۷ ح ۴.</ref>اين باور آنگاه عميق ‏تر مى‏ شود كه بدانيم پيامبران هم پيشاپيش اين روز را جشن مى‏ گرفته‏ اند، چنانكه امام صادق‏ عليه السلام مى‏ فرمايد: خداوند هيچ پيامبرى را نفرستاده مگر آنكه اين روز را عيد گرفته و حرمت آن را نگه داشته است.<ref>عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۲۱۴.</ref>