۴٬۰۶۴
ویرایش
←سیر ضبط مکتوب خطبه طولانى غدير
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
تنها از پاره اى از شواهد بر مى آيد كه جاوانى از انديشمندان شيعى غير معروفى است كه در قرن ششم وفات كرده است. اگر چه اصل اين كتاب هم اينک موجود نيست، اما تمام يا بخش عمده اى از روايات آن - آن چنان كه گفته خواهد شد - موجود است. | تنها از پاره اى از شواهد بر مى آيد كه جاوانى از انديشمندان شيعى غير معروفى است كه در قرن ششم وفات كرده است. اگر چه اصل اين كتاب هم اينک موجود نيست، اما تمام يا بخش عمده اى از روايات آن - آن چنان كه گفته خواهد شد - موجود است. | ||
احمد بن على طبرسى <ref>وى ابو منصور احمد بن على طبرسى است كه با امين الاسلام فضل بن حسن طبرسى (م ۵۴۸ ق) مؤلف مشهور «مجمع البيان» هم عصر است. اين دو انديشمند شيعى اگر چه در يك دوره | احمد بن على طبرسى <ref>وى ابو منصور احمد بن على طبرسى است كه با امين الاسلام فضل بن حسن طبرسى (م ۵۴۸ ق) مؤلف مشهور «مجمع البيان» هم عصر است. اين دو انديشمند شيعى اگر چه در يك دوره مى زيستند و هر دو در عنوان «الطبرسى»اشتراك داشته و هر دو از اساتيد ابن شهر آشوب شمرده مى شوند، اما احتمال وحدت ايشان كاملاً و قطعاً مردود است. به طور كلى در ميان متقدمان و متأخران شيعى هفت انديشمند در عنوان «الطبرسى» اشتراك دارند كه بايد هنگام ذكر نام ايشان وجوه تمايز آنان به قدر لزوم بيان شود. </ref> (م ۵۸۸ ق)در كتاب «[[الاحتجاج (کتاب)|الاحتجاج على اهل اللجاج]]» نيز از ديگر مؤلفانى است كه خطبه طولانى غدير را با ذكر سند از امام باقر عليه السلام نقل كرده است. | ||
پس از طبرسى و جاوانى، سيد على بن طاووس (م ۶۶۴ ق)در كتاب «اليقين باختصاص مولانا على عليه السلام بإمرة المؤمنين» به نقل از كتاب «المناقب» تأليف احمد بن محمد طبرى، سند ديگرى از خطبه طولانى ارائه كرده است. اين سند اگر چه با سندى كه مرحوم طبرسى ارائه كرده تفاوت دارد، اما طريق جديدى از نقل اين خطبه را به دست نمى دهد. زيرا مؤلف «اليقين» نيز اين خطبه را همانند مؤلف «الاحتجاج» از علقمة بن محمد حضرمى از امام باقر عليه السلام<ref>بنا به نظر برخى صاحب نظران، طريق چنين روايتى بايد به صورت امام باقر عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه وآله در نظر گرفته شود. صرف نظر از درستى و اتقان چنين نظرى در سراسر اين اثر، اين طريق به صورت علقمه از امام باقر عليه السلام خوانده مى شود.</ref> نقل مى نمايد. | پس از طبرسى و جاوانى، سيد على بن طاووس (م ۶۶۴ ق)در كتاب «اليقين باختصاص مولانا على عليه السلام بإمرة المؤمنين» به نقل از كتاب «المناقب» تأليف احمد بن محمد طبرى، سند ديگرى از خطبه طولانى ارائه كرده است. اين سند اگر چه با سندى كه مرحوم طبرسى ارائه كرده تفاوت دارد، اما طريق جديدى از نقل اين خطبه را به دست نمى دهد. زيرا مؤلف «اليقين» نيز اين خطبه را همانند مؤلف «الاحتجاج» از علقمة بن محمد حضرمى از امام باقر عليه السلام<ref>بنا به نظر برخى صاحب نظران، طريق چنين روايتى بايد به صورت امام باقر عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه وآله در نظر گرفته شود. صرف نظر از درستى و اتقان چنين نظرى در سراسر اين اثر، اين طريق به صورت علقمه از امام باقر عليه السلام خوانده مى شود.</ref> نقل مى نمايد. | ||
| خط ۱۵۲: | خط ۱۵۲: | ||
مرحوم ابومنصور طبرسى - مؤلف «الاحتجاج» - سند خطبه طولانى غدير را بدين شرح ذكر كرده است: | مرحوم ابومنصور طبرسى - مؤلف «الاحتجاج» - سند خطبه طولانى غدير را بدين شرح ذكر كرده است: | ||
{{متن عربی|حدثنى السيد العالم العابد ابوجعفر مهدى بن ابىحرب الحسينى المرعشى رضى اللَّه عنه}}<ref>مهدى بن الحسن بن ابى الحرب المرعشى. عدّه المحقق الوحيد من اجلاء الطائفة و من مشايخ الاجازة من مشايخ الطبرسى. و قد وصف بالعالم العابد العادل الموثق. يروى عن الشيخ الصدوق ابى عبداللَّه جعفر بن محمد بن احمد الدوريستى، عن ابيه، عن الشيخ ابى جعفر محمد بن على بن الحسين بن بابويه القمى. الرجال، ج ۳ ص ۲۶۱. </ref>{{متن عربی|، قال: اخبرنا الشيخ ابو على الحسن بن الشيخ السعيد ابى جعفر محمد بن الحسن الطوسى رضى اللَّه عنه}}<ref>الشيخ ابوعلى الحسن بن محمد بن الحسن الطوسى، كان عالماً فاضلاً فقيهاً محدثاً جليلاً ثقة. له كتاب «الامالى»« و «شرح النهاية» . قرأ على والده جميع تصانيفه، و اليه ينتهى اكثر الاجازات عن الشيخ الطوسى. تنقيح المقال،ج ۱ ص ۳۰۶.</ref>{{متن عربی|، قال: اخبرنى الشيخ السعيد الوالد ابو جعفر قدس اللَّه روحه}}<ref>محمد بن الحسن بن على الطوسى ابو جعفر، جليل فى اصحابنا، ثقة، عين، من تلامذة شيخنا ابى عبداللَّه. له كتب. الفهرست، ص ۴۰۳. شيخ الامامية قدس اللَّه روحه، رئيس الطائفة، جليل القدر، عظيم المنزلة، ثقة عين صدوق، عارف بالاخبار و الرجال و الفقه و الاصول و الكلام و الادب، و جميع الفضائل تنسب اليه. الخلاصة، ص ۱۴۸. ولد فى شهر رمضان سنة ۳۸۵، و قدم العراق سنة ۴۰۸، و بقى فى بغداد مدة، ثم هاجر الى النجف الاشرف و بقى الى ان توفى ليلة الاثنيين الثانى و العشرين من محرم سنة ۴۶۰. كان جهبذة من جهابذة الاسلام و عظيماً من عظماء امة محمدصلى الله عليه وآله. صنّف فى علوم عصره، فكانت مصنّفاته هى الام و المرجع. و لم يجرأ على الافتاء بعده احد من علماء الشيعة الى سنين متمادية، لقوته فى الفقه و اضطلاعه فى العلوم الاسلامية. و كان فضلاء تلامذته - الذين كانوا مجتهدين من الخاصة - يزيدون على ثلاثمائة. الكنى و الالقاب، ج ۲ ص ۳۵۷ - ۳۵۹. </ref> {{متن عربی|، قال: اخبرنى جماعة عن ابى محمد هارون بن موسى التلعكبرى}}<ref>جليل القدر، عظيم المنزلة، واسع الرواية، عديم النظير، ثقة. الرجال، ص ۴۴۹. كان وجهاً فى اصحابنا ثقة معتمداً، لا يطعن عليه. الفهرست، ص ۴۳۹. </ref>{{متن عربی|، قال: اخبرنا ابو على محمد بن همّام}}<ref> ابو على محمد بن ابى بكر همام بن سهيل الكاتب الاسكافى، شيخ اصحابنا و متقدمهم. له منزلة عظيمة. كثير الحديث. ولد يوم الاثنين ۶ ذى الحجه سنة ۲۵۸، و توفى يوم الخميس ۱۹ جمادى الثانية سنة ۳۳۶. الفهرست، ص ۲۹۴. </ref>{{متن عربی|، قال: اخبرنا على السورى}}<ref>لم يذكروه، مهمل. </ref>{{متن عربی|، قال: اخبرنا ابو محمد العلوى}}<ref>يحيى المكنى ابا محمد العلوى، من بنى زيارة علوى. سيد متكلم فقيه من اهل نيشابور. له كتب كثيرة، منها كتاب فى المسح على الرجلين فى ابطال القياس، و كتاب فى التوحيد. الفهرست، ص ۳۴۵. </ref>{{متن عربی|من ولد الافطس و كان من عباد اللَّه الصالحين، قال: حدثنا محمد بن موسى الهمدانى، قال: حدثنا محمد بن خالد الطيالسى}}<ref>أو عبداللَّه محمد بن خالد الطياسى التميمى، كان يسكن بالكوفة فى صحراء جرم. له كتاب نوادر. مات ليلة الاربعاء ۲۷ جمادى الثانية سنة ۲۵۹، و هو ابن ۹۷ سنة. تنقيح المقال: ج ۲ ص ۱۱۴. </ref> {{متن عربی|، قال: حدثنا سيف بن عميره}}<ref> سيف بن عميرة النخعى، عربى ثقة كوفى. روى عن ابى عبداللَّه و ابى الحسن عليهما السلام. له كتاب يرويه جماعات من اصحابنا. | {{متن عربی|حدثنى السيد العالم العابد ابوجعفر مهدى بن ابىحرب الحسينى المرعشى رضى اللَّه عنه}}<ref>مهدى بن الحسن بن ابى الحرب المرعشى. عدّه المحقق الوحيد من اجلاء الطائفة و من مشايخ الاجازة من مشايخ الطبرسى. و قد وصف بالعالم العابد العادل الموثق. يروى عن الشيخ الصدوق ابى عبداللَّه جعفر بن محمد بن احمد الدوريستى، عن ابيه، عن الشيخ ابى جعفر محمد بن على بن الحسين بن بابويه القمى. الرجال، ج ۳ ص ۲۶۱. </ref>{{متن عربی|، قال: اخبرنا الشيخ ابو على الحسن بن الشيخ السعيد ابى جعفر محمد بن الحسن الطوسى رضى اللَّه عنه}}<ref>الشيخ ابوعلى الحسن بن محمد بن الحسن الطوسى، كان عالماً فاضلاً فقيهاً محدثاً جليلاً ثقة. له كتاب «الامالى»« و «شرح النهاية» . قرأ على والده جميع تصانيفه، و اليه ينتهى اكثر الاجازات عن الشيخ الطوسى. تنقيح المقال،ج ۱ ص ۳۰۶.</ref>{{متن عربی|، قال: اخبرنى الشيخ السعيد الوالد ابو جعفر قدس اللَّه روحه}}<ref>محمد بن الحسن بن على الطوسى ابو جعفر، جليل فى اصحابنا، ثقة، عين، من تلامذة شيخنا ابى عبداللَّه. له كتب. الفهرست، ص ۴۰۳. شيخ الامامية قدس اللَّه روحه، رئيس الطائفة، جليل القدر، عظيم المنزلة، ثقة عين صدوق، عارف بالاخبار و الرجال و الفقه و الاصول و الكلام و الادب، و جميع الفضائل تنسب اليه. الخلاصة، ص ۱۴۸. ولد فى شهر رمضان سنة ۳۸۵، و قدم العراق سنة ۴۰۸، و بقى فى بغداد مدة، ثم هاجر الى النجف الاشرف و بقى الى ان توفى ليلة الاثنيين الثانى و العشرين من محرم سنة ۴۶۰. كان جهبذة من جهابذة الاسلام و عظيماً من عظماء امة محمدصلى الله عليه وآله. صنّف فى علوم عصره، فكانت مصنّفاته هى الام و المرجع. و لم يجرأ على الافتاء بعده احد من علماء الشيعة الى سنين متمادية، لقوته فى الفقه و اضطلاعه فى العلوم الاسلامية. و كان فضلاء تلامذته - الذين كانوا مجتهدين من الخاصة - يزيدون على ثلاثمائة. الكنى و الالقاب، ج ۲ ص ۳۵۷ - ۳۵۹. </ref> {{متن عربی|، قال: اخبرنى جماعة عن ابى محمد هارون بن موسى التلعكبرى}}<ref>جليل القدر، عظيم المنزلة، واسع الرواية، عديم النظير، ثقة. الرجال، ص ۴۴۹. كان وجهاً فى اصحابنا ثقة معتمداً، لا يطعن عليه. الفهرست، ص ۴۳۹. </ref>{{متن عربی|، قال: اخبرنا ابو على محمد بن همّام}}<ref> ابو على محمد بن ابى بكر همام بن سهيل الكاتب الاسكافى، شيخ اصحابنا و متقدمهم. له منزلة عظيمة. كثير الحديث. ولد يوم الاثنين ۶ ذى الحجه سنة ۲۵۸، و توفى يوم الخميس ۱۹ جمادى الثانية سنة ۳۳۶. الفهرست، ص ۲۹۴. </ref>{{متن عربی|، قال: اخبرنا على السورى}}<ref>لم يذكروه، مهمل. </ref>{{متن عربی|، قال: اخبرنا ابو محمد العلوى}}<ref>يحيى المكنى ابا محمد العلوى، من بنى زيارة علوى. سيد متكلم فقيه من اهل نيشابور. له كتب كثيرة، منها كتاب فى المسح على الرجلين فى ابطال القياس، و كتاب فى التوحيد. الفهرست، ص ۳۴۵. </ref>{{متن عربی|من ولد الافطس و كان من عباد اللَّه الصالحين، قال: حدثنا محمد بن موسى الهمدانى، قال: حدثنا محمد بن خالد الطيالسى}}<ref>أو عبداللَّه محمد بن خالد الطياسى التميمى، كان يسكن بالكوفة فى صحراء جرم. له كتاب نوادر. مات ليلة الاربعاء ۲۷ جمادى الثانية سنة ۲۵۹، و هو ابن ۹۷ سنة. تنقيح المقال: ج ۲ ص ۱۱۴. </ref> {{متن عربی|، قال: حدثنا سيف بن عميره}}<ref> سيف بن عميرة النخعى، عربى ثقة كوفى. روى عن ابى عبداللَّه و ابى الحسن عليهما السلام. له كتاب يرويه جماعات من اصحابنا. الفهرست، ص ۱۴۳. </ref>{{متن عربی|و صالح بن عقبة}}<ref> صالح بن عقبة قيس بن سمعان بن ابى ربيحة، مولى رسول اللَّه صلى الله عليه و آله. قيل انه روى عن ابى عبداللَّه عليه السلام. له كتاب يرويه جماعة. منتهى المقال: ص ۱۶۳. </ref>{{متن عربی|جميعاً، عن قيس بن سمعان}}<ref>روى عنه ابنه عقبة. ذكره النجاشى فى ترجمة صالح بن عقبة بن قيس. معجم الرجال ، مدخل ۹۶۵۴. </ref>{{متن عربی|، عن علقمة بن محمد الحضرمى}}<ref>علقمة بن محمد الحضرمى، هو اخو عبداللَّه بن محمد الحضرمى، اختيار معرفة الرجال، ص ۳۵۴. امامى صحيح المذهب ظاهراً. </ref>{{متن عربی|، عن ابى جعفر بن على، انه قال: ...}} | ||
====== چند نكته راجع به سند «الاحتجاج»: ====== | ====== چند نكته راجع به سند «الاحتجاج»: ====== | ||
| خط ۱۶۹: | خط ۱۶۹: | ||
نكته پنجم: صالح بن عقبه يكى ديگر از روات اين سند نيز از سوى متقدمان و متأخران شيعه تضعيف شده است. ابن غضائرى<ref>غال كذّاب لا يلتفت اليه. كتاب الضعفاء، ص ۶۹ . </ref> و ابن داود<ref> ليس حديثه بشىء. كذّاب غال كثير المناكير. الرجال، ص ۴۶۲. </ref> و علامه حلى <ref>كذّاب غال، لا يلتفت اليه. الخلاصة، ص ۲۳۰. </ref>او را به غلوّ، كذب و كثرت در نقل احاديث منكر وصف كرده اند. البته جرح نسبت داده شده به او به هيچ وجه آسيب زننده نيست، زيرا تضعيفات ابن داود و علامه حلى در مورد او به پيروى از رأى ابن غضائرى است، و انتساب كتاب رجال موجود به ابن غضائرى مورد تأييد نيست. <ref>در خصوص كتاب رجالى منتسب به ابن الغضائرى در ادامه بيشتر سخن خواهيم گفت.</ref> لذا هيچ يك از تضعيفات معطوف به او قابل اعتنا نيست. | نكته پنجم: صالح بن عقبه يكى ديگر از روات اين سند نيز از سوى متقدمان و متأخران شيعه تضعيف شده است. ابن غضائرى<ref>غال كذّاب لا يلتفت اليه. كتاب الضعفاء، ص ۶۹ . </ref> و ابن داود<ref> ليس حديثه بشىء. كذّاب غال كثير المناكير. الرجال، ص ۴۶۲. </ref> و علامه حلى <ref>كذّاب غال، لا يلتفت اليه. الخلاصة، ص ۲۳۰. </ref>او را به غلوّ، كذب و كثرت در نقل احاديث منكر وصف كرده اند. البته جرح نسبت داده شده به او به هيچ وجه آسيب زننده نيست، زيرا تضعيفات ابن داود و علامه حلى در مورد او به پيروى از رأى ابن غضائرى است، و انتساب كتاب رجال موجود به ابن غضائرى مورد تأييد نيست. <ref>در خصوص كتاب رجالى منتسب به ابن الغضائرى در ادامه بيشتر سخن خواهيم گفت.</ref> لذا هيچ يك از تضعيفات معطوف به او قابل اعتنا نيست. | ||
هم چنين بايد توجه نمود كه صالح بن عقبه به همراه سيف بن عميره در سند اين روايت در يك طبقه قرار دارد، و وثاقت سيف بن عميره ثابت شده است. شيخ طوسى<ref>الفهرست، ص ۲۲۴: ثقة. </ref> و نجاشى <ref> | هم چنين بايد توجه نمود كه صالح بن عقبه به همراه سيف بن عميره در سند اين روايت در يك طبقه قرار دارد، و وثاقت سيف بن عميره ثابت شده است. شيخ طوسى<ref>الفهرست، ص ۲۲۴: ثقة. </ref> و نجاشى <ref>الفهرست، ص ۱۸۹: ثقة.</ref> سيف بن عميره را توثيق كرده اند. | ||
در نتيجه همان گونه كه ملاحظه مى شود، طبق ديدگاه رجالى مشهور متأخران امامى اعتبار اين سند در دست نيست. | در نتيجه همان گونه كه ملاحظه مى شود، طبق ديدگاه رجالى مشهور متأخران امامى اعتبار اين سند در دست نيست. | ||