آداب غدیر از نگاه روایات

دو حادثه بسيار مهمّ و بزرگ در تاريخ اسلام رخ داد كه از يكى رسالت و از ديگرى امامت به وجود آمد.

نخستين حادثه، نزول وحى بود كه رسالت پيامبر صلی الله علیه و آله را در برداشت.

دومين حادثه، غدير بود كه امامت را به وجود آورد و در حقيقت ادامه رسالت بود. روز غدير و امامت همان قدر اهميت دارد كه روز بعثت و رسالت.

خداوند منّان نيز در قرآن به اين ارتباط اشاره كرده و فرموده است:

يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ

در آيه ديگر كه همان روز و بعد از آن واقعه غدير نازل شد فرمود:

الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا :

مرحوم حاج ميرزا جواد ملكى تبريزى مى گويد:

ويوم الغدير من هذا اليوم [يوم المبعث] بمنزلة الجزء الاخير من العلقة التامة، بل بمنزلة الباطن من الشىء الظاهر، وبمنزلة الروح من الانسان، لانّ كل ما فى هذا المبعث الشريف من الخير والفوز والسعادة مشروطة بولاية اميرالمؤمنين والائمة من ولده…

به دليل اهميت روز غدير به عنوان بزرگ ترين و مهم ترين اعياد اسلامى است كه براى آن آداب و اعمال و فضايل بى شمارى بيان شده است.

در اين نوشته اعمال و آداب غدير تا حدّ امكان در آيينه روايات نمايانده مى شود.

قبل از هرچيز به چند نكته اشاره مى شود:

۱ _ كثرت اعمال و آداب اين روز بسيار فوق العاده است و با اعمال هيچ روزى قابل مقايسه نيست.

در اين بررسى تا آنجا كه در توان نگارنده بود بيش از چهل مورد از آداب روز غدير در روايات گردآورى شده است.

۲ _ در آداب و اعمال غدير همه گروه ها مورد توجه و خطاب هستند و براى هر گروه با هر فكر و انديشه و هر سنّى، آدابى مناسب حال وجود دارد.

۳ _ اعمال و آداب اين روز برخوردار از ويژگى جامعيّت و به تمام ابعاد زندگى انسان (عبادى، سياسى، فقهى…) مربوط مى شود.از اين نكات استفاده مى شود كه معمار اين حادثه مهم تاريخى، مى خواهد اين روز براى هميشه در تاريخ زنده باشد.

در اين نوشته اين روز را در نگاه روايات تحت عناوين سياسى، عبادى، اجتماعى و اخلاقى دسته بندى مى كنيم و احاديث مربوط به آنها را مى آوريم:

آداب عبادى غدير

نماز

نماز روز غدير در شب و روز و نيز نماز مسجد غدير، در روايات وارد شده است كه نمونه اى از روايات آن بيان مى گردد:

الف: نماز شب غدير:

سيد بن طاووس در مورد آن چنين مى گويد:

وجدنا فيها صلاة مذكورة فى كتب العبادات والصلاة خير موضوع و خير مسموعٍ عام فى سائر الصلوات.

ذكر صفة هذه الصلاة فى ليلة الغدير وهى اثنتا عشرة ركعة لايسلّم الا فى اخراهنّ ويجلس بين كلّ ركعتين ويقرأ فى كل ركعة الحمد وقل هو اللّه أحد عشر مرّات و آية الكرسى مرّة، فاذا اتيت الثانية عشرة فاقرأ فيها الحمد سبع مرّات وقل هو اللّه أحد سبع مرّات واقنت وقل لا اله الاّ اللّهُ وَحْدَهُ لاشريك لَهُ،لَهُ الملك ولَهُ الحمد يحيى ويميت ويميت ويُحيى وهو حىّ لايموت بِيَدِه الخير وهو على كل شى قدير»

عشر مرات وتركع وتسجد وتقول فى سجودك عشر مرات سبحان مَن أحصى كل شئ علمهُ وسبحان مَنْ لاينبغى التسبيح الاّ لَهُ سبحان ذى المَنَّ والنّعم، سبحان ذى الفضل والطول، سبحان ذى العزّة والكرم، أسئلك بمعاقد العزّ من عرشِك ومنتهى الرحمة من كتابك وبالاسم الاعظم وكلماته التّامّة أن تصلّى على محمد رسولِكَ وأهل بيته الطيّبين الطاهرين واَنْ تفعل بى كذا وكذا انّك سميع مجيب».

سید بن طاووس در مورد نماز شب غدیر چنین می‌گوید:

در کتاب‌های عبادات، نمازی ذکر شده که بهترین موضوع و شنیده‌شده‌ترین نمازها است و شامل تمام نمازها می‌شود. این نماز در شب غدیر به این صورت است:

نماز شب غدیر شامل دوازده رکعت است که تنها در رکعت آخر سلام داده می‌شود. بین هر دو رکعت نشسته و در هر رکعت، سوره حمد، سوره توحید (قل هو الله أحد) یازده بار، و آیة الکرسی یک بار خوانده می‌شود.

هنگامی که به رکعت دوازدهم رسیدید، سوره حمد را هفت بار و سوره توحید را نیز هفت بار بخوانید. سپس قنوت گرفته و بگویید: «لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الملک وله الحمد یحیی و یمیت و یمیت و یحیی وهو حی لا یموت بیده الخیر وهو علی کل شیء قدیر» ده بار.

بعد از آن رکوع کرده و سجده کنید. در سجده خود ده بار بگویید: «سبحان من أحصى کل شئ علمه، سبحان من لا ینبغی التسبيح إلا له، سبحان ذی المنّ والنعم، سبحان ذی الفضل والطول، سبحان ذی العزة والكرم». سپس از خداوند درخواست کنید که حاجات خود را برآورده سازد و بگویید: «از تو به عزت عرش، رحمت کتابت، اسم اعظم و کلمات کاملت درخواست می‌کنم که بر محمد رسولت و اهل بیت پاک او درود فرستی و برای من چنین و چنان انجام دهی؛ تو شنوا و پاسخ‌دهنده‌ای.»

ب: نماز روز غدير:

شيخ طوسى درباره نماز روز غدير چنين آورده است:

اَلْحُسَيْنُ بْنُ اَلْحَسَنِ اَلْحُسَيْنِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى اَلْهَمْدَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ حَسَّانَ اَلْوَاسِطِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ اَلْحُسَيْنِ اَلْعَبْدِيُّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ اَلصَّادِقَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَقُولُ: «صِيَامُ يَوْمِ غَدِيرِ خُمٍّ يَعْدِلُ صِيَامَ عُمُرِ اَلدُّنْيَا لَوْ عَاشَ إِنْسَانٌ ثُمَّ صَامَ مَا عَمَرَتِ اَلدُّنْيَا لَكَانَ لَهُ ثَوَابُ ذَلِكَ وَ صِيَامُهُ يَعْدِلُ عِنْدَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كُلِّ عَامٍ مِائَةَ حَجَّةٍ وَ مِائَةَ عُمْرَةٍ مَبْرُورَاتٍ مُتَقَبَّلاَتٍ وَ هُوَ عِيدُ اَللَّهِ اَلْأَكْبَرُ… مَنْ صَلَّى فِيهِ رَكْعَتَيْنِ يَغْتَسِلُ عِنْدَ زَوَالِ اَلشَّمْسِ … عَدَلَتْ عِنْدَ اَللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِائَةَ أَلْفِ حَجَّةٍ وَ مِائَةَ أَلْفِ عُمْرَةٍ ….

وَ مَنْ فَطَّرَ فِيهِ مُؤْمِناً كَانَ كَمَنْ أَطْعَمَ فِئَاماً وَ فِئَاماً وَ فِئَاماً فَلَمْ يَزَلْ يَعُدُّ إِلَى أَنْ عَقَدَ بِيَدِهِ عَشْراً» ثُمَّ قَالَ «أَ تَدْرِي كَمِ اَلْفِئَامُ» قُلْتُ لاَ قَالَ «مِائَةُ أَلْفٍ كُلُّ فِئَامٍ كَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَطْعَمَ بِعَدَدِهَا «مِنَ اَلنَّبِيِّينَ وَ اَلصِّدِّيقِينَ وَ اَلشُّهَدٰاءِ» فِي حَرَمِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سَقَاهُمْ «فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ» وَ اَلدِّرْهَمُ فِيهِ بِأَلْفِ أَلْفِ دِرْهَمٍ»…

ترجمه:

«روزه گرفتن روز غدیر خم برابر است با روزه گرفتن تمام عمر دنیا. اگر انسانی تمام مدت عمر دنیا را روزه می‌گرفت، ثواب آن معادل ثواب روزه این روز می‌شد. همچنین روزه این روز نزد خداوند متعال در هر سال برابر با صد حج و صد عمره مقبول است. این روز بزرگ‌ترین عید خداوند است...کسی که در این روز دو رکعت نماز بخواند و هنگام زوال خورشید غسل کند، ثواب آن نزد خداوند متعال برابر با صد هزار حج و صد هزار عمره خواهد بود... و کسی که در این روز مؤمنی را افطار دهد، همانند کسی است که گروه‌های بزرگی از مردم را اطعام کرده باشد. پیامبر صلی الله علیه و آله تعداد گروه‌ها را تا ده بار با دست خود شمرد و سپس فرمود: «آیا می‌دانی هر گروه چند نفر است؟» گفتم: نه. فرمود: «هر گروه صد هزار نفر است.» هر کسی که این کار را انجام دهد، ثواب اطعام به تعداد آن‌ها از پیامبران، صدیقین و شهدا در حرم خداوند متعال را خواهد داشت، و آن‌ها را در روز سختی سیراب کرده باشد. همچنین ارزش یک درهم در این روز برابر با یک میلیون درهم خواهد بود.»

ج: نماز مسجد غدير:

محدث عظيم الشأن مرحوم كلينى در مورد نماز مسجد غدير مى گويد:

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: يُسْتَحَبُّ اَلصَّلاَةُ فِي مَسْجِدِ اَلْغَدِيرِ لِأَنَّ اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَقَامَ فِيهِ أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ وَ هُوَ مَوْضِعٌ أَظْهَرَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ اَلْحَقَّ .

ترجمه: ابان گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود:

خواندن نماز در مسجد غدير خم مستحب است، زيرا پيامبر صلّى اللّه عليه و اله در آن‌جا امير مؤمنان على عليه السّلام را به خلافت نصب فرمود: آن‌جايى است كه خداى عزّوجلّ‌ در آن حق را ظاهر فرمود.

روزه

درباره روزه روز غدير روايات متعددى وارد شده كه نمونه اى از آنها نقل مى شود. صدوق مى گويد:

حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَى رَضِيَ اَللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ اَلْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي اَلْحُسَيْنُ بْنُ عُبَيْدِ اَللَّهِ اَلْأَشْعَرِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنِ اَلْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَدِّهِ اَلْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنِ اَلْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ كَمْ لِلْمُسْلِمِينَ مِنْ عِيدٍ فَقَالَ أَرْبَعَةُ أَعْيَادٍ قَالَ قُلْتُ قَدْ عَرَفْتُ اَلْعِيدَيْنِ وَ اَلْجُمُعَةَ فَقَالَ لِي أَعْظَمُهَا وَ أَشْرَفُهَا يَوْمُ اَلثَّامِنَ عَشَرَ مِنْ ذِي اَلْحِجَّةِ وَ هُوَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي أَقَامَ فِيهِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ نَصَبَهُ لِلنَّاسِ عَلَماً قَالَ قُلْتُ مَا يَجِبُ عَلَيْنَا فِي ذَلِكَ اَلْيَوْمِ قَالَ يَجِبُ عَلَيْكُمْ صِيَامُهُ شُكْراً لِلَّهِ وَ حَمْداً لَهُ مَعَ أَنَّهُ أَهْلٌ أَنْ يُشْكَرَ كُلَّ سَاعَةٍ وَ كَذَلِكَ أَمَرَتِ اَلْأَنْبِيَاءُ أَوْصِيَاءَهَا أَنْ يَصُومُوا اَلْيَوْمَ اَلَّذِي يُقَامُ فِيهِ اَلْوَصِيُّ يَتَّخِذُونَهُ عِيداً وَ مَنْ صَامَهُ كَانَ أَفْضَلَ مِنْ عَمَلِ سِتِّينَ سَنَةً .

ترجمه:مفضل بن عمر مى‌گويد:به امام صادق(عليه السّلام)گفتم:مسلمانان چند تا عيد دارند؟ فرمود:چهار عيد،گفتم:من عيد فطر و قربان و جمعه را مى‌شناسم فرمود:بزرگترين و شريف‌ترين آنها روز هجدهم ذيحجه است و آن روزى است كه در آن روز پيامبر خدا(صلّى الله عليه و آله)امير المؤمنين(عليه السّلام)را بلند كرد و او را براى مردم به جانشينى نصب كرد، گفتم:در اين روز وظيفه ما چيست‌؟فرمود:بر شماست كه آن روز را به عنوان سپاسگزارى و ستايش خداوند روزه بگيريد با اينكه خداوند در هر لحظه سزاوار سپاسگزارى است.و همين طور بود كه پيامبران اوصياء خود را امر مى‌كردند كه در آن روز كه وصىّ‌ نصب مى‌شود روزه‌دار باشند و آن روز را عيد بگيرند و هر كس در آن روز روزه بگيرد بهتر از عمل شصت سال است.

همان طور كه در پايان حديث آمده است انبيا به جانشينان خود دستور مى دادند كه روز وصايت و امامت خود را عيد بدانند و روزه بگيرند.

امام در اين حديث در فضيلت روزه اين روز مى فرمايد: روزه اين روز از عمل شصت سال برتر است.

مرحوم كلينى هم در مورد روزه و اعمال ديگر چنين نقل مى كند:

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ اَلْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَدِّهِ اَلْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ لِلْمُسْلِمِينَ عِيدٌ غَيْرَ اَلْعِيدَيْنِ قَالَ نَعَمْ يَا حَسَنُ أَعْظَمُهُمَا وَ أَشْرَفُهُمَا قُلْتُ وَ أَيُّ يَوْمٍ هُوَ قَالَ هُوَ يَوْمٌ نُصِبَ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ وَ سَلاَمُهُ عَلَيْهِ فِيهِ عَلَماً لِلنَّاسِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مَا يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَصْنَعَ فِيهِ قَالَ تَصُومُهُ يَا حَسَنُ وَ تُكْثِرُ اَلصَّلاَةَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تَبَرَّأُ إِلَى اَللَّهِ مِمَّنْ ظَلَمَهُمْ فَإِنَّ اَلْأَنْبِيَاءَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهِمْ كَانَتْ تَأْمُرُ اَلْأَوْصِيَاءَ بِالْيَوْمِ اَلَّذِي كَانَ يُقَامُ فِيهِ اَلْوَصِيُّ أَنْ يُتَّخَذَ عِيداً قَالَ قُلْتُ فَمَا لِمَنْ صَامَهُ قَالَ صِيَامُ سِتِّينَ شَهْراً وَ لاَ تَدَعْ صِيَامَ يَوْمِ سَبْعٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ رَجَبٍ فَإِنَّهُ هُوَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي نَزَلَتْ فِيهِ اَلنُّبُوَّةُ عَلَى مُحَمَّدٍ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ ثَوَابُهُ مِثْلُ سِتِّينَ شَهْراً لَكُمْ .

حسن بن راشد گويد: به امام صادق عليه السّلام گفتم: قربانت گردم! براى مسلمانان جز دو عيد فطر و قربان، عيد ديگرى است‌؟

فرمود: آرى، اى حسن! بزرگتر و باشرافت‌تر از آن دو عيد.

گفتم: كدام روز است‌؟

فرمود: روزى است كه امير مؤمنان عليه السّلام در آن براى مردم به عنوان راهنما تعيين گرديد.

گفتم: فدايت شوم! در آن روز سزاوار است چه عملى را انجام دهيم‌؟

فرمود: اى حسن! در آن روز، روزه مى‌گيرى و بر محمّد و آل او صلوات بسيار مى‌فرستى و از كسانى كه در حق ايشان ستم كرده‌اند به سوى خداوند بيزارى مى‌جويى، زيراكه همۀ پيامبران صلوات اللّه عليهم به اوصياى خود دستور دادند كه روز نصب وصى را عيد بگيرند.

گويد: گفتم: پاداش كسى كه آن روز را روزه بگيرد، چيست‌؟

فرمود: پاداش شصت ماه روزه. روزۀ روز بيست و هفتم رجب را رها نكن، زيراكه آن روز، همان روزى است كه نبوّت بر محمّد صلّى اللّه عليه و اله نازل شد، و پاداش آن براى شما با شصت ماه برابر است.

در آخر حديث بعد از روزه غدير به روز مبعث اشاره شده و ثواب روزه هر دو روز برابر با ثواب روزه شصت ماه دانسته شده است و اين، ارتباط حقيقى دو روز و اهميت آن دو را مى رساند.

دعا در شب و روز غدير

از پيشوايان اسلام دعاهاى مختلفى در شب و روز اين عيد بزرگ نقل شده است كه اين مقاله گنجايش نقل آنها را ندارد.

محدثان زيادى، اين ادعيه را نقل كرده اند؛ از جمله سيد بن طاووس و علامه مجلسى و محدث قمى كه مى توان به كتب آنان مراجعه كرد.

ياد خدا و پيامبر(صلی الله علیه و آله )

در آداب غدير تأكيد شده كه در اين عيد بزرگ با روزه و نماز به ياد خدا و حضرت محمد صلی الله علیه و آله و آل او باشيد.

در اين زمينه نيز حديثى از محدث بزرگ شيعه، كلينى مى آوريم:

سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ هَلْ لِلْمُسْلِمِينَ عِيدٌ غَيْرَ يَوْمِ اَلْجُمُعَةِ وَ اَلْأَضْحَى وَ اَلْفِطْرِ قَالَ نَعَمْ أَعْظَمُهَا حُرْمَةً قُلْتُ وَ أَيُّ عِيدٍ هُوَ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ اَلْيَوْمُ اَلَّذِي نَصَبَ فِيهِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ وَ قَالَ مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاَهُ قُلْتُ وَ أَيُّ يَوْمٍ هُوَ قَالَ وَ مَا تَصْنَعُ بِالْيَوْمِ إِنَّ اَلسَّنَةَ تَدُورُ وَ لَكِنَّهُ يَوْمُ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ مِنْ ذِي اَلْحِجَّةِ فَقُلْتُ وَ مَا يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَفْعَلَ فِي ذَلِكَ اَلْيَوْمِ قَالَ تَذْكُرُونَ اَللَّهَ عَزَّ ذِكْرُهُ فِيهِ بِالصِّيَامِ وَ اَلْعِبَادَةِ وَ اَلذِّكْرِ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَوْصَى أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ أَنْ يَتَّخِذَ ذَلِكَ اَلْيَوْمَ عِيداً وَ كَذَلِكَ كَانَتِ اَلْأَنْبِيَاءُ عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ تَفْعَلُ كَانُوا يُوصُونَ أَوْصِيَاءَهُمْ بِذَلِكَ فَيَتَّخِذُونَهُ عِيداً .

سالم گويد: از امام صادق عليه السّلام سؤال كردم: آيا مسلمانان جز روز جمعه، عيد قربان و عيد فطر، عيد ديگرى دارند؟

فرمود: آرى، عيدى كه حرمت آن از آنها بزرگتر است.

گفتم: فدايت گردم! آن كدام عيد است‌؟!

فرمود: روزى است كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله امير مؤمنان على عليه السّلام را (به عنوان جانشين) نصب كرد و فرمود:«هركه من مولاى او هستم على مولاى اوست».

گفتم: آن كدام روز است‌؟

فرمود: با روز آن‌چه كار دارى‌؟ همانا سال در گردش است، ولى آن روز هيجدهم ذى الحجه است.

گفتم: در آن روز شايسته است چه عملى انجام دهيم‌؟

فرمود: با روزه و عبادت و ياد محمّد صلّى اللّه عليه و اله و آل محمّد عليهم السّلام باشيد. زيرا رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله به امير مؤمنان على عليه السّلام وصيّت نمود كه آن روز را عيد بگيرد، هم‌چنين همۀ پيامبران عليهم السّلام به اوصياى خود سفارش نمودند كه آن روز عيد قرار دهند.

درود و صلوات بر پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم)

مرحوم شيخ حرّ عاملى از محمد بن على بن الحسين چنين آورده است:

وَ عَنْهُ عَنِ اَلصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ سُلَيْمَانَ بْنِ يُوسُفَ اَلْبَزَّازِ عَنِ اَلْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَدِّهِ اَلْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: قِيلَ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ لِلْمُؤْمِنِينَ مِنَ اَلْأَعْيَادِ غَيْرُ اَلْعِيدَيْنِ وَ اَلْجُمُعَةِ قَالَ فَقَالَ نَعَمْ لَهُمْ مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنْ هَذَا يَوْمٌ أُقِيمَ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ فَعَقَدَ لَهُ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اَلْوَلاَيَةَ فِي أَعْنَاقِ اَلرِّجَالِ وَ اَلنِّسَاءِ بِغَدِيرِ خُمٍّ فَقُلْتُ وَ أَيُّ يَوْمٍ ذَلِكَ قَالَ اَلْأَيَّامُ تَخْتَلِفُ ثُمَّ قَالَ يَوْمُ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ مِنْ ذِي اَلْحِجَّةِ ، قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ اَلْعَمَلُ فِيهِ يَعْدِلُ ثَمَانِينَ شَهْراً وَ يَنْبَغِي أَنْ يَكْثُرَ فِيهِ ذِكْرُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اَلصَّلاَةُ عَلَى اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ يُوَسِّعَ اَلرَّجُلُ فِيهِ عَلَى عِيَالِهِ .

ترجمه:

«برای مؤمنان، غیر از عیدها و جمعه‌ها، روزهای دیگری هم هست؟» او پاسخ داد: «آری، برای آنان روزی بزرگ‌تر از این‌ها است؛ روزی که امیرالمؤمنین علیه السلام برپا شد.» پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ولایت ایشان را در روز غدیر خم بر گردن مردان و زنان قرار داد. من پرسیدم: «آن روز چه روزی است؟» فرمود: «روزهای مختلفی است، سپس گفت: روز شانزدهم ذی‌حجه.»حضرت در ادامه فرمودند: «عمل در آن روز، برابر با هشتاد ماه است، و باید ذکر خدا عزّوجلّ در آن زیاد شود، و بر پیامبر صلی الله علیه و آله و آلش درود فرستاده شود، و مرد باید در آن روز بر خانواده‌اش وسعت بدهد.»

امام رضا علیه السلام نيز در ضمن بيان فضيلت روز غدير مى فرمايد:

و يوم اکثار الصلاة على محمد وآل محمد.

غسل

از امام صادق علیه السلام در ضمن حديثى كه قسمتى از آن را درباره نماز نقل كرديم چنين آمده است:

يَغْتَسِلُ عِنْدَ زَوَالِ اَلشَّمْسِ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَزُولَ مِقْدَارَ نِصْفِ سَاعَةٍ يَسْأَلُ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ

ترجمه: پیش از زوال خورشید، به اندازه نیم ساعت، غسل کند و از خداوند عزّ و جلّ درخواست می‌نماید.

حمد و ستايش پروردگار و سپاس او

علامه مجلسى چنين آورده است:

وَجَدْتُ بِخَطِّ بَعْضِ اَلْأَفَاضِلِ نَقْلاً مِنْ خَطِّ اَلشَّهِيدِ مُحَمَّدِ بْنِ مَكِّيٍّ قَدَّسَ اَللَّهُ رُوحَهُمَا قَالَ رُوِيَ عَنِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : أَنَّ مِنَ اَلسُّنَنِ أَنْ يَقُولَ اَلْمُؤْمِنُ فِي يَوْمِ اَلْغَدِيرِ مِائَةَ مَرَّةٍ - اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِي جَعَلَ كَمَالَ دِينِهِ وَ تَمَامَ نِعْمَتِهِ بِوَلاَيَةِ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ .

ترجمه:یافتم به خط برخی از بزرگان، نقلی از خط شهید محمد بن مکی (خداوند روح هر دو را مقدس گرداند) که گفته است: روایت شده از پیامبر صلی‌ الله‌ علیه‌ و آله که از سنت‌ها این است که مؤمن در روز غدیر صد بار بگوید: «سپاس خدایی را که کمال دینش و تمام نعمتش را به ولایت امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام قرار داد.»

در حديث ديگرى آمده است:

هو يوم عبادة و شكر للّه و حمد له:

زيارت اميرالمؤمنين(علیه السلام)

امام رضا علیه السلام به احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى فرمود:

يا ابن أبى نصر، اين ما كنت فاحضر يوم الغدير عند اميرالمؤمنين _ عليه السلام _ فان اللّه _ تبارك و تعالى _ إِنَّ اَللَّهَ يَغْفِرُ لِكُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ وَ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ ذُنُوبَ سِتِّينَ سَنَةً وَ يُعْتِقُ مِنَ اَلنَّارِ ضِعْفَ مَا أَعْتَقَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَيْلَةِ اَلْقَدْرِ وَ لَيْلَةِ اَلْفِطْرِ وَ اَلدِّرْهَمُ فِيهِ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ….

ترجمه:«همانا خداوند برای هر مرد و زن مؤمن و هر مرد و زن مسلمان، گناهان شصت سال را می‌آمرزد و دو برابر آنچه را که در ماه رمضان و شب قدر و شب عید فطر از آتش (جهنم) آزاد کرده، آزاد می‌کند و در این روز، هر درهم (صدقه و انفاق) برابر با هزار درهم است.»

مرحوم محدث قمى مى فرمايد:

سومين عمل در روز غدير زيارت حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام است كه سزاوار است كه انسان هر كجا باشد سعى كند خود را به قبر مطهر آن حضرت برساند و از براى آن حضرت در اين سه روز زيارت مخصوصى نقل شده كه يكى از آنها زيارت معروف به امين اللّه است كه از نزديک و دور خوانده مى شود.

تعويذ

سيد بن طاووس فصلى را به آن اختصاص داده و در آن تعويذ پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) را بيان كرده كه عين عبارت او نقل مى شود:

فصل، فيما نذكره من عوذة تعوّذ بها النبى _ صلّى اللّه عليه وآله _ فى يوم الغدير، فتعوذ بها أنت أيضاً قبل شروعك فى عمل اليوم المذكور ليكون حرزاً من المحذور وهى: بسم اللّه الرحمن الرحيم خير الاسماء بسم اللّه ربّ الآخرة والاولى وربّ الارض والسّماء الذى لايضرّ مع اسمه كيد الاعداء وبها تدفع كل الاسواء…

ترجمه:

فصلی در بیان دعایی که پیامبر (صلى الله علیه و آله) در روز غدیر به آن پناه می‌برد، پس تو نیز پیش از آغاز اعمال این روز، به آن پناه ببر تا برایت حرزی از هر گونه آسیب باشد. و آن دعا این است:«به نام خداوند بخشنده مهربان، بهترین نام‌ها. به نام خداوند، پروردگار آخرت و دنیا و پروردگار زمین و آسمان؛ همان کسی که با نام او، هیچ دشمنی آسیبی نمی‌تواند برساند و به واسطه نام او، هر بدی و آسیبی دفع می‌شود.»

عبادت

امام رضاعلیه السلام در ضمن حديث مفصلى كه در فضيلت و آداب آن روز دارد مى فرمايد:

وهو اليوم الذى يزيد اللّه فى مال من عبد فيه… ويوم العبادة…:

آداب اجتماعى و اخلاقى

جشن و عيد گرفتن

در احاديث زيادى، غدير، روز عيد و بلكه بهترين عيد اسلامى دانسته شده است و شايسته است كه مردم آن روز را عيد بگيرند و جشن بر پا نمايند.

امام صادق علیه السلام فرمود:

وهو عيد اللّه الاكبر ومابعث اللّه _ عزّوجلّ _ نبيّاً قطّ إلاّ وتعيّد فى هذا اليوم وعرف حرمته:

و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

يوم غدير خمّ افضل اَعياد امّتى وهو اليوم الّذى اَمَرنى اللّه تعالى ذكره فيه بنصب اخى على بن ابى طالب علماً لامّتى…

تبريک و تهنيت

در روايات به سه نوع تبريک اشاره شده است:

الف _ تبريک به اميرالمؤمنين(علیه السلام)در روز غدير خم

علامه امينى مى گويد:

وقال المورّخ غياث الدين المستوفى ۹۴۲ فى حبيب السير :

ثمّ جلس اميرالمؤمنين بامر من النبى _ صلّى اللّه عليه وآله _ فى خيمة تخصّ به يزوره الناس ويهنئونه وفيهم عمربن الخطّاب فقال: بخٍّ بخٍّ يا ابن ابى طالب، اصبحت مولاى ومولى كل مؤمن ومؤمنة. ثم أمر النبى امّهات المؤمنين بالدخول على اميرالمؤمنين والتهنئة له.

ب _ تبريک به پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم

آن بزرگوار در اين مورد چنين مى گويد:

روى الحافظ ابوسعيد الخركوشى النيسابورى المتوفى ۴۰۷ فى تأليفه شرف المصطفى باسناده عن البراء بن عاذب بلفظ احمد بن حنبل، وباسناد آخر عن ابى سعيد الخدرى ولفظه: ثمّ قال النّبى _ صلى اللّه عليه وآله _:

هنِّئونى هنِّئونى ان اللّه تعالى خصّنى بالنبوة وخصّ اهل بيتى بالامامة، فلقى عمربن الخطاب أميرالمؤمنين.

فقال: طوبى لك يا ابا الحسن اصبحت مولاى ومولى كل مؤمن ومؤمنة

ج _ تبريک به يكديگر

اميرالمؤمنين(علیه السلام)در ضمن خطبه غدير كه قبلاً هم بآن اشاره شد فرمود:

وتهانّوا نعمة اللّه كما هنّاكم اللّه بالثواب فيه على اضعاف الاعياد قبله وبعده الاّ فى مثله.

امام هشتم فرمود:

وهو يوم التهنئة يهنئ بعضكم بعضاً فاذا لقى المؤمن اخاه يقول: الحمد للّه الذى جعلنا من المتمسكين بولاية اميرالمؤمنين والائمة _ عليهم السلام.

ديد و بازديد

شيخ طوسى مى گويد:

و روى زياد بن محمد قال: دخلت على أبى عبداللّه _ عليه السلام _ فقلت: للمسلمين عيد غير يوم الجمعة والفطر والاضحى؟

قال: نعم، أليوم الذى نصب فيه رسول اللّه _ صلّى اللّه عليه وآله _ اميرالمؤمنين _ عليه السلام _، فقلت: وأىّ يوم هو يا ابن رسول اللّه؟

فقال: وما تصنع بذلك اليوم والايّام تدور ولكنّه لثمانية عشر من ذى الحجّة، ينبغى لكم أن تتقرّبوا الى اللّه تعالى بالبرّ والصوم والصلاة وصلة الرحم وصلة الاخوان، فان الانبياء _ عليهم السلام _ كانوا اذا أقاموا اوصيائهم فعلوا ذلك وامروا به.

امام على بن موسى الرضا(ع) در ضمن حديث فضيلت غدير فرمود:

ومن زار فيه مؤمناً أدخل اللّه قبره سبعين نوراً ووسّع فى قبره ويزور قبره كل يوم سبعون الف ملك ويبشرونه بالجنّة…

افطارى دادن

اميرمؤمنان(ع) در اين باره فرمود:

ومن فطر مؤمناً فى ليلته فكانّما فطّر فئاماً وفئاماً يَعُدُّ بها بيده عشرة، فنهض ناهض فقال يا اميرالمؤمنين وما الفئام؟

قال مأة الف نبىّ وصدّيق وشهيد…

شبيه اين حديث از امام صادق علیه السلام نيز در ذيل نماز روز غدير گذشت.

همچنين در ضمن احاديث آداب سياسى نيز ديديم كه امام هشتم عدّه اى از خواص خود را كه روز غدير به حضورش رسيده بودند براى افطار در منزل خويش نگهداشت و به آنان افطارى داد و به منزل آنان نيز غذا و لباس و غيره فرستاد.

صدقه دادن

يكى ديگر از آداب روز غدير صدقه دادن به فقيراست.

امام صادق علیه السلام در حديثى كه گذشت فرمود:

والدرهم فيه بالف الف درهم.

اميرمؤمنان علیه السلام نيز در ضمن خطبه غدير فرمود:

وسائوا بكُم ضعفائكم فى مأكلكم وما تناله القدرة من استطاعتكم وعلى حب امكانكم فالدرهم فيه بمأة الف درهم والمزيد من اللّه.

انجام كارهاى شايسته روز عيد

در احاديث، آداب و اعمال متعدد ديگرى كه جنبه اخلاقى و اجتماعى دارد و مناسب روزهاى عيد و جشن است بيان شده كه به آنها فقط اشاره مى شود و سپس نمونه اى از روايات بيان مى گردد.

اين آداب و اعمال عبارتند از: هديه دادن، زينت كردن، شادى كردن، ديگران را شاد و خرّم نمودن، لباس نو و پاكيزه پوشيدن، ميهمانى دادن، گذشت و آشتى كردن، كارگشايى براى ديگران، نيكى كردن به ديگران، لباس و غذا و غيره به منزل خويشان و نزديكان فرستادن، توسعه دادن به زندگى خانواده و برادران، بشارت دادن، استراحت كردن، وام دادن، دوستى كردن، اجتناب از گناه، عقد برادرى بستن، مصافحه كردن، صله رحم، انجام عمل صالح و مهربانى و عطوفت به همديگر.

شيخ طوسى مى گويد:

و روى داود بن كثير الرقى عن ابى هارون عماربن حريز العبدى قال: دخلت على ابى عبداللّه _ عليه السلام _ فى يوم الثامن من ذى الحجّة فوجدته صائماً، فقال لى: هذا يوم عظيم، عظّم اللّه حرمته على المؤمنين واكمل لهم فيه الدين وتمّم عليهم النعمة وجدّد لهم ما اخذ عليهم من العهد والميثاق. فقيل له: ما ثواب صوم هذا اليوم قال: انه يوم عيد و فرح وسرور و يوم صوم شكراً للّه تعالى، وان صومه يعدل ستين شهراً من اشهر الحرم….

و نيز شيخ طوسى درخطبه اميرالمؤمنين آورده است كه فرمود:

عُودوا رَحمكُم اللّه بعد انقضاء مجمعكم بالتوسعة على عيالكم والبرّ باخوانِكم والشكر للّه _ عزّوجلّ _ على ما منحكم واجمعوا يجمع اللّه شملكم وتبّار واَيصِلِ اللّه اُلفتكم وتهادوا نِعَمَ اللّه كما منّأكم بالثّواب فيه على اضعاف الاعياد قبله وبعده الا من مثله والبرّ فيه يُثمر المال ويزيد فى العمر والتعاطف فيه يقتضى رحمة اللّه وعَطفه وهيّوا لاخوانكم وعيالكم من فضله بالجهد من جودكم وبما تنالُهُ القدرة من استطاعتكم واظهروا البُشر فيما بينكم والسُرور فى ملاقاتكم والحمد للّه على ما منحكم وعودوا بالمزيد من الخير على اهل التأمل لكم سائوا بكم ضُعفاء كم فى مأكلكم وما تناله القدرة من استطاعتكم وعلى حسب امكانكم فالدرهم فيه بمأة الف درهمٍ والمزيد من اللّه _ عزّوجلّ _ و صوم هذا اليوم مما ندب اللّه تعالى اليه وجعل الجزاء العظيم كفالة عنه حتى لو تعبّد له عبد من العبيد فى الشبيبة مِن ابتداء الدنيا الى انقضائها صائماً نهارُها قائما ليلُها اذا اخلص المخلص فى صومه لقصرت اليه ايام الدنيا عن كفايةٍ و من اَسْعَفَ أخاهُ مبتدئاً وبرَّهُ راغباً فله كأجْرِ من صام هذا اليوم وقام ليلةُ ومن فطَّر مؤمناً فى ليلته فكانّما فطر فئاماً وفئاماً يعُدُّها بيده عشرةً فنهض ناهض فقال يا اميرالمؤمنين وما الفئام قال مأة الف نبىّ وصدّيق وشهيد، فكيف بمن تكفّل عدداً من المؤمنين والمؤمنات وانا ضمينه على اللّه تعالى الامان من الكفر والفقر وان مات فى ليلته او يومه او بعده الى مثله من غير ارتكاب كبيرة فاجره على اللّه تعالى ومن استدال لاخوانه واعانهم فانا الضامن على اللّه ان بقّاه قضاه وان قبضه حمله عنه، واذا تلاقيتم فتصافحوا بالتسليم وتهانوا النعمة فى هذا اليوم ولُيبلَّغ الحاضر الغائب والشاهد البائن وليعد الغنّى على الفقير والقوى على الضعيف امرنى رسول اللّه بذلك.

سيد بن طاووس در ضمن حديث مفصلى در اهميت و فضيلت غدير از امام رضا(علیه السلام) چنين آورده است:

وهو يوم تنفيس الكرب ويوم تحطيط الوزر و يوم الحباء والعطية ويوم نشر العلم و يوم البشارة والعيد الاكبر و يوم يستجاب فيه الدعا ويوم الموقف العظيم ويوم ليس الثياب ونزع السواد ويوم الشرط المشروط ويوم نفى الغموم ويوم الصفح عن مذنبى شيعة اميرالمؤمنين وهو يوم السبقة ويوم اكثار الصلاة على محمد وآل محمد ويوم الرضا ويوم عيد اهل بيت محمد ويوم قبول الاعمال ويوم طلب الزيادة ويوم استراحة المؤمنين ويوم المتاجرة ويوم التودّد ويوم الوصول الى رحمة اللّه ويوم التزكية و يوم ترك الكبائر والذنوب ويوم العبادة ويوم تفطير الصائمين، الى ان قال، وهو يوم التبسّم فى وجهه الناس من اهل الايمان فمن تبسّم فى وجه اخيه يوم الغدير نظر اللّه اليه يوم القيامة بالرحمة وقضى له ألف حاجة بنى له قصراً فى الجنة من درّة بيضاء ونظّر وجهه وهو يوم الزينة فمن تزيّن ليوم الغدير غفر اللّه له كل خطيئة عملها صغيرة او كبيرة وبعث اللّه اليه ملائكته يكتبون له الحسنات ويرفعون له الدرجات الى قابل مثل ذلك اليوم.

آداب سياسى غدير

تبرّى جستن از ستمگر

در حديثى كه مرحوم كلينى و ديگران درباره روزه روز غدير از امام صادق(علیه السلام) نقل كرده اند، چنين آمده است:

تصومه يا حسن و تكثر الصلاة على محمد وآله وتبرّء الى اللّه ممن ظلمهم.

ديدار با رهبرى و بيعت

مرحوم شيخ حرّ عاملى با سندهاى مختلف چنين نقل مى كند:

عن محمد بن الليث المكى، عن أبى اسحاق بن عبداللّه العلوى العريض قال: وجد فى صدرى ما الايّام الّتى تصام، فقصدت مولانا أبا الحسن على بن محمد _ عليه السلام _ و هو بصريا ولم ابد ذلك لاحد من خلق اللّه، فدخلت عليه فلما بصر بى قال: يا ابا اسحاق جئت تسئلنى عن الايّام الّتى يصام فيهنّ وهى اربعة (الى ان قال) و يوم الغدير فيه اقام النبى _ صلّى اللّه عليه وآله _ أخاه عليّاً _ عليه السلام _ علماً للناس واماماً من بعده؛ قلت: صدقت جعلت فداك، لذلك قصدت اشهد انّك حجة اللّه على خلقه.

در حديث ديگرى از امام صادق علیه السلام اين طور آمده است:

هذا يوم عظيم عظّم اللّه حرمته على المؤمنين واكمل لهم فيه الدين و تمّم عليهم النعمة وجدّد لهم ما اخذ عليهم من العهد والميثاق.

و نيز آمده است:

واسمه فى السماء يوم العهد والمعهود وفى الارض يوم الميثاق المأخوذ…

با ملاحظه احاديث مربوط به غدير روشن مى شود كه برنامه ديدار با رهبرى و پيشواى مسلمين و بيعت با او از زمان ائمه(علیهم السلام) بويژه از زمان امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) مرسوم بوده و مردم از اطراف و اكناف براى ديدار با آنان و تجديد عهد به حضور آنان مى رسيدند.

شيخ طوسى در حديثى كه درباره اين موضوع است چنين مى گويد:

اخبرنا جماعة، عن ابى محمد هارون بن موسى التلعكبرى، قال: حدثنا ابوالحسن على بن احمد الخراسانى الحاجب فى شهر رمضان ستة سبع وثلاثين وثلثمأة، قال: حدثنا سعيد بن هارون أبى عمرو المروزى وقد زاد على الثمانين سنة، قال:

حدثنا الفياض بن محمد بن عمر الطوسى بطوس سنة تسع وخمسين ومأتين وقد بلغ التسعين، انه شهد ابا الحسن على بن موسى الرضا _ عليهما السلام _ فى يوم الغدير وبحضرته جماعة من خاصته قد احتبسهم للافطار وقد قدم الى منازلهم الطعام والبرّ والصّلات والكسوة حتى الخواتيم والنّعال وقد غيّر من احوالهم واحوال حاشيته، وجدّدت له آلة غير الآلة التى جرى الرسم بابتذالها قبل يومه وهو يذكر فضل اليوم وقدمه…

اجتماع و اتحاد

در خطبه اى كه از اميرالمؤمنين(علیه السلام) در روز غديرى كه مصادف با روز جمعه بود چنين آمده است:

واجمَعوا يجمع اللّه شملكم….

امام صادق(علیه السلام) نيز در بيان فضيلت غدير مى فرمايد:

واسمه فى السماء يوم العهد والمعهود وفى الارض يوم الميثاق المأخوذ والجمع المشهود.

منبع

محمود شريفى اقدم، فصلنامه علوم حدیث، شماره ۷.