نمایش مبدأ برای صبر امیر المؤمنین علیه السلام


==صبرِ اميرالمؤمنين‏ عليه السلام<ref>غدير در قرآن: ج ۱ ص ۴۶۷ و ج ۲ ص ۲۶۲، ۲۷۵ - ۲۷۹. سخنرانى استثنائى غدير: ص ۱۷۹ - ۱۸۶.</ref>==
پس از معرفى [[امیرالمؤمنین علی علیه السلام|امیرالمؤمنین ‏علیه السلام]] توسط [[حضرت محمّد صلی الله علیه و آله|پیامبر صلی الله علیه و آله]] در روز [[غدیر]] و [[بیعت]] همگانى براى حضرت در طول سه روز، همگان شاهد معجزه‏ اى بزرگ از اميرالمؤمنين ‏عليه السلام بودند: 

[[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] همراه ديگر سران [[منافقین]] -  كه از اين همه بزرگى و فضيلت به غيظ آمده بودند -  رسماً دست به كار شدند و به فكر عملى كردن نقشه‏ هايشان افتادند. 

خداوند هم پيامبر صلى الله عليه و آله را از اين اقدامات آنان با خبر نمود.<ref>تفسير الامام العسكرى‏ عليه السلام: ص ۱۱۱ - ۱۲۳. عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۱۵۴ - ۱۶۱. بحار الانوار: ج ۳۰ ص ۲۲۳ - ۲۲۶ و ج ۳۷ ص ۱۴۲ - ۱۴۸. مدينة المعاجز: ج ۱ ص ۴۳۸. تأويل الآيات: ج ۱ ص ۴۰ ح ۱۱. تفسير البرهان: ج ۱ ص ۵۹ ح ۱. اثبات الهداة: ج ۳ ص ۵۷۳ .</ref> 

همچنين خداوند اشاره به صبرِ فوق درک اول مظلوم عالم اميرالمؤمنين على بن ابى ‏طالب ‏عليه السلام نمود:

لِيَعْلَمُوا انَّهُ لايَكُفُّ عَنْهُمُ انْتِقامَهُ مِنْهُمْ الاّ بِامْرِ اللَّه الَّذى لَهُ فيهِ وَ فيهِمُ التَّدبيرُ الَّذى هُوَ بالِغُهُ، وَ الْحِكْمَةُ الَّتى هُوَ عامِلٌ بِها وَ مُمْضٍ لِما يُوجِبُها<ref>عوالم العلوم: ج ۳/۱۵ ص ۱۵۶.</ref>:

تا بدانند كه ولى خدا انتقام خود را از آنان باز نمى‏دارد مگر به امر خدايى كه درباره او و آنان تدبيرى دارد كه آن را عملى خواهد كرد و حكمتى دارد كه آن را به انجام خواهد رساند و طبق آن اراده خود را پيش مى‏ برد. 

يكى از آياتى كه پيامبر صلى الله عليه و آله در مورد امتحان امت در [[خطبه غدیر]] به آن استشهاد فرمود آيه ۱۴۴ سوره آل عمران است:

«وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ، أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّه شَيْئاً وَ سَيَجْزِى اللَّه الشَّاكِرِينَ»<ref>آل عمران /  ۱۴۴.</ref>:

«و محمد نيست جز رسولى كه قبل از او پيامبران بوده ‏اند. آيا اگر بميرد يا كشته شود به عقب باز مى‏ گرديد، و هركس به عقب باز گردد به خدا هيچ ضررى نمى‏ رساند و به زودى خدا شاكرين را جزا مى‏ دهد». 

پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه و آله در فرازى از بخش ششم خطبه غدیر و پس از اِخبار از [[ارتداد امت]] پس از شهادت خود، اشاره به مقام صبر و شكر اميرالمؤمنين و امامان معصوم ‏عليهم السلام داشتند: 

مَعاشِرَ النّاسِ، انْذِرُكُمْ انّى رَسُولُ اللَّه قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِىَ الرُّسُلُ، افَإِنْ مِتُّ اوْ قُتِلْتُ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّه شَيْئاً وَ سَيَجْزِى اللَّه الشَّاكِرِينَ الصّابِرينَ. الا وَ انَّ عَلِيّاً هُوَ الْمَوْصُوفُ بِالصَّبْرِ وَ الشُّكْرِ، ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ: 

اى مردم، من شما را مى‏ ترسانم و انذار مى‏ نمايم كه من رسول خدا هستم و قبل از من پيامبران بوده ‏اند، آيا اگر من بميرم يا كشته شوم شما عقبگرد مى‏ نماييد؟ 

هر كس به عقب باز گردد به خدا ضررى نمى ‏رساند؛ و خداوند به زودى شاكرين و صابرين را پاداش مى‏ دهد. بدانيد كه على است توصيف شده به صبر و شكر و بعد از او فرزندانم از نسل او چنين ‏اند.<ref>اسرار غدير: ص ۱۴۹،۱۴۸ بخش ۶ .</ref> 

آنچه در اينجا مورد اشاره است فراز پنجم: «سَيَجْزِى اللَّه الشَّاكِرِينَ» است. منظور از «شاكرين» در پايان اين آيه و پس از جمله «فَلَنْ يَضُرَّ اللَّه شَيْئاً»، كسانى هستند كه به جاى ارتداد و بازگشت از راه بيست و سه ساله پيامبر صلى الله عليه و آله -  كه در واقع كفران اين نعمت عظمى است -  راه قدردانى از اين سفره آماده را پيش گرفتند و در حفظ آن نهايت تلاش خود را مبذول داشتند. 

اين بخش آيه در خطابه پيامبر صلى الله عليه و آله به صراحت تفسیر شده و منظور از آن بيان گرديده است. 

نكته ‏اى كه در خطبه جلب توجه مى‏ كند كلمه «صابرين» پس از آخرين كلمه آيه است، و مى‏ تواند تفسير گونه ‏اى بر «شاكرين» باشد، يعنى قدردانى از چنين نعمتى در فتنه هولناک سقيفه و ادامه آن در روزگاران بعد صبرى عظيم مى‏ طلبد و دست و پنجه نرم كردن با مشكلات بسيارى را به دنبال دارد. 

آنگاه پيامبر صلى الله عليه و آله مى ‏فرمايد: بدانيد على است كه به صبر و شكر متّصف است، و بعد از او فرزندانم از صلب او موصوف به اين دو صفت‏ اند. 

اين بدين معنى است كه مركز و قطب صبر و شكر در نعمت ولايت، دوازده امام بعد از پيامبرند، و هم از ايشان بايد كيفيت صبر و شكر در اين امر عظمى را آموخت، چنانكه به شيعيانشان مى ‏آموختند. 

اميرالمؤمنين‏ عليه السلام در حيات پيامبر صلى الله عليه و آله مى ‏فرمود: خداوند عزوجل مى ‏فرمايد:

محمد نيست مگر رسولى كه قبل از او پيامبرانى گذشته ‏اند، آيا اگر بميرد يا كشته شود به عقب باز مى‏ گرديد؟ آنگاه حضرت در پاسخ اين سؤال خداوند در قرآن مى‏ فرمود:

به خدا قسم به عقب باز نمى‏گرديم بعد از آنكه خدا ما را هدايت كرده است. به خدا قسم اگر او از دنيا برود يا كشته شود، طبق آنچه او مى‏ جنگيد خواهم جنگيد تا بميرم.

به خدا قسم من برادر و پسر عمو و وارث او هستم، پس چه كسى سزاوارتر از من به اوست؟!<ref>بحار الانوار: ج ۳۲ ص ۳۱۴،۲۹۴. الاحتجاج: ج ۱ ص ۲۹۱.</ref>

همچنين آن حضرت صبر عظيم خود بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله را با اين بيان فرمود:

انَّ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ امْتَحَنَنى بَعْدَ وَفاةِ نَبِيِّهِ فى سَبْعَةِ مَواطِنَ، فَوَجَدَنى فيهِنَّ -  مِنْ غَيْرِ تَزْكِيَةٍ لِنَفْسى -  بِمَنِّهِ وَ نِعْمَتِهِ صَبُوراً:

خداوند عز و جل بعد از رحلت پيامبرش در هفت مورد مرا امتحان فرمود، و در همه اين موارد با منت و نعمتش بر من مرا صبور يافت؛ و من با اين گفتار در صدد تقديس خود نيستم.

سپس مسئله غصب خلافت را مطرح كرد و فرمود: فَكانَ هذا اقْرَحُ ما وَرَدَ عَلى قَلْبى: و اين مجروح كننده ‏ترين چيزى بود كه بر قلبم وارد شد.<ref>بحار الانوار: ج ۳۶ ص ۴۵.</ref>

داستان اين صبر را از دل پر غصه اميرالمؤمنين ‏عليه السلام شنيدن، عظمت آن را روشن مى‏ كند:

اللّهمَّ انّى اسْتَعْديكَ عَلى قُرَيْشٍ فَانَّهُمْ قَطَعُوا رَحِمى وَ اصْغَوْا انائى وَ صَغَّرُوا عَظيمَ مَنْزِلَتى وَ اجْمَعُوا عَلى مُنازَعَتى حَقّاً كُنْتُ اوْلى بِهِ مِنْهُمْ فَسَلَبُونيهِ، ثُمَّ قالُوا: الاّ انَّ فِى الْحَقِّ انْ تَأْخُذَهُ وَ فِى الْحَقِّ انْ تُمْنَعَهُ، فَاصْبِرْ كَمَداً اوْ مُتْ اسَفاً وَ حَنَقاً.

فَنَظَرْتُ فَاذا لَيْسَ مَعى رافِدٌ وَ لا ذابٌّ وَ لا ناصِرٌ وَ لا مُساعِدٌ الاّ اهْلَ‏بَيْتى، فَضَنَنْتُ بِهِمْ عَنِ الْمَنَيَّةِ، فَاغْضَيْتُ عَلَى الْقَذى وَ تَجَرَّعْتُ ريقى عَلَى الشَّجى وَ صَبَرْتُ مِنْ كَظْمِ الْغَيْظِ عَلى امَرَّ مِنَ العَلْقَمِ وَ آلَمَ لِلْقَلْبِ مِنْ حَزِّ الشِّفارِ:

خدايا من از تو در برابر قريش كمک مى‏ خواهم، چرا كه اينان با من قطع رحم كردند و كاسه مرا كج كردند (كنايه از بى ‏حرمتى) و مقام عظيم مرا كوچک شمردند و همگى براى نزاع بر سر حق من -  كه از آنها بدان سزاوارتر بودم -  اتفاق كردند و آن را از من گرفتند. سپس گفتند: حق را مى ‏توانى بگيرى و مى‏ توانى از آن دفاع كنى. يا با غصه صبر كن و يا از تأسف و بغض بمير!

من نگاهى كردم و ديدم همراهم كمكى و مدافعى و ياورى و مساعدى جز اهل ‏بيتم نيست، و نخواستم آنان را هم به كام مرگ بفرستم. اين بود كه خار را در چشم تحمل كردم و سكوت نمودم و آب دهانم را بر استخوان در گلو مانده فرو دادم و به گونه‏ اى خشم خود را فرو دادم كه از حنظل تلخ‏تر بود و قلب مرا بيش از پاره كردن چاقو به درد مى‏ آورد.<ref>بحار الانوار: ج ۳۳ ص ۵۶۹ .</ref>

اكنون ما تاريخِ صبر على‏ عليه السلام را پيش رو داريم و بر آن دلِ پر غصه اشک مى ‏ريزيم كه سى سال در مصيبت زهرايش سوخت و فرمود:

اوَ تُضْرَبُ الزَّهْراءُ نَهْراً ! فَلَيْتَ ابْنُ ابى‏طالِبٍ ماتَ قَبْلَ يَوْمِهِ فَلا يَرَى الْكَفَرَةَ الْفَجَرَةَ قَدِ ازْدَحَمُوا عَلى ظُلْمِ الطّاهِرَةِ الْبَرَّةِ؛ فَقَدْ عَزَّ عَلَى ابْنِ ابى ‏طالِبٍ انْ يَسْوَدَّ مَتْنُ فاطِمَةَ ضَرْباً، فَلا يَثُورَ الى عَقيلَتِهِ وَ لا يَصِرَّ دُونَ حَليلَتِهِ:

آيا فاطمه چنين با جسارت زده مى‏ شود؟ اى كاش پسر ابى‏طالب قبل از چنين روزى مرده بود و كافران فاجر را نمى‏ديد كه براى ظلم بر بانوى طاهره ازدحام كرده ‏اند!

بر پسر ابى‏ طالب سخت است كه كمر فاطمه در اثر ضربت سياه شود و او نتواند به كمک بانويش رود و از همسرش دفاع كند!!<ref>نوائب الدهور: ج ۳ ص ۱۵۸.</ref>

و استمرار اين صبر را چنين بر زبان آورد كه: امّا حُزْنى فَسَرْمَدٌ، وَ امّا لَيْلى فَمُسَهَّدٌ، وَ هَمٌّ لا يَبْرَحُ مِنْ قَلْبى اوْ يَخْتارَ اللَّه لى دارَكَ الَّتى انْتَ فيها مُقيمٌ، كَمَدٌ مُقَيِّحٌ وَ هَمٌّ مَهيِّجٌ:

حزن من دائمى شده و شب‏هايم به بيدارى مى‏گذرد، و اين غصه ‏اى است كه از قلبم پاک نخواهد شد تا خداوند براى من هم خانه‏اى كه تو را در آن مقيم ساخته اختيار نمايد. اين غصه ‏اى است چركين كننده دل و غمى است هيجان آورنده دردها.<ref>بحار الانوار: ج ۴۳ ص ۱۹۳.</ref>

على جان، اى مظهر صبر! از دل و جان صبر عظيمت را مى‏ ستاييم كه خدايت ستوده است. بگذار ما هم سخنِ دل را آميخته با محبت و خجالت بر زبان آوريم:

كُنْتَ لِلْمُؤْمِنينَ اباً رَحيماً اذْ صارُوا عَلَيْكَ عِيالاً، فَحَمَلْتَ اثْقالَ ما عَنْهُ ضَعُفُوا وَ حَفِظْتَ ما اضاعُوا وَ رَعَيْتَ ما اهْمَلُوا وَ عَلَوْتَ اذْ هَلَعُوا وَ صَبَرْتَ اذْ جَزَعُوا وَ ادْرَكْتَ اذْ تَخَلَّفُوا وَ نالُوا بِكَ ما لَمْ يَحْتَسِبُوا:

تو براى مؤمنين پدر مهربان بودى كه آنان خانواده تو به حساب آمدند. لذا سنگينى آنچه از تحمّل آن عاجز بودند بر دوش گرفتى، و آنچه از حفظش كوتاهى داشتند حفظ نمودى و آنچه نسبت به آن بى‏ توجه بودند مواظبت كردى، و آنگاه كه وحشت كردند تو با اراده بلند نترسيدى، و آنگاه كه صبرشان لبريز شد تو همچنان صابر بودى، و آنگاه كه عقب ماندند تو پيش افتادى، و مؤمنين به بركت تو به آنچه فكرش را نمى‏ كردند دست يافتند.<ref>بحار الانوار: ج ۴۲ ص ۳۰۳.</ref>

پيامبر صلى الله عليه و آله در [[خطبه غدیر]] «شاكرين» را با «صابرين» قرين فرمود، و على و امامان ‏عليهم السلام را مصداق اين شكر و صبر معرفى كرد.

[[امام صادق‏ علیه السلام]] صبر شيعيان را به عنوان دنباله آن صبر عظيم معرفى مى ‏كند و مى ‏فرمايد:

نَحْنُ صُبَّرٌ وَ شيعَتُنا اصْبَرُ مِنّا، وَ ذلِكَ انّا نَصْبِرُ عَلى ما نَعْلَمُ وَ هُمْ صَبَرُوا عَلى ما لا يَعْلَمُونَ، يعنى:

«ما بسيار صبر كننده ‏ايم و شيعيانمان از ما صبر كننده ترند! اين بدان جهت است كه ما صبر مى‏ كنيم بر آنچه مى‏ دانيم و آنان صبر مى ‏كنند بر آنچه نمى‏ دانند».<ref>بحار الانوار: ج ۲۴ ص ۲۱۶ و ج ۷۱ ص ۸۴،۸۰ .</ref>

چه بسا منظور حضرت اين باشد كه ما پشت پرده قضايا را مى ‏دانيم و عظمت [[ثواب]] و جزاى الهى بر اين صبر برايمان روشن است، ولى شيعيان به خاطر محبت و ولايت ما و به عنوان اطاعت از دستور ما صبر مى ‏كنند، با آنكه دقيقاً ثواب عظيم اين صبر را نمى‏ دانند و از پشت پرده بسيارى از توطئه‏ هاى دشمنانمان خبر ندارند.

== پانویس ==
[[رده:امام شناسی]]