۲۵٬۵۷۷
ویرایش
روابط بینامتنی قرآن با خطبه غدیر (مقاله) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۷ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۴۸
، ۷ فوریهٔ ۲۰۲۳بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
بازآفرينى متن پنهان يا حضور آن در متن حاضر به سه صورت انجام مى گيرد، كه از آن به عنوان قانون هاى سه گانه بينامتنى نام برده اند: | بازآفرينى متن پنهان يا حضور آن در متن حاضر به سه صورت انجام مى گيرد، كه از آن به عنوان قانون هاى سه گانه بينامتنى نام برده اند: | ||
قانون «اجترار» يا نفى جزئى، قانون «امتصاص» يا نفى متوازى و قانون «حوار» يا نفى كلى. اين قوانين سه گانه روابط بين متن حاضر و غايب را | قانون «اجترار» يا نفى جزئى، قانون «امتصاص» يا نفى متوازى و قانون «حوار» يا نفى كلى. اين قوانين سه گانه روابط بين متن حاضر و غايب را [[مفسّرین|تفسیر]] مى كند. | ||
===== الف) نفى جزئى يا اجترار ===== | ===== الف) نفى جزئى يا اجترار ===== | ||
| خط ۱۱۵: | خط ۱۱۵: | ||
==== ۳. روابط بينامتنى قرآن با خطبه غدير ==== | ==== ۳. روابط بينامتنى قرآن با خطبه غدير ==== | ||
جهت بررسى روابط بينامتنى قرآن | جهت بررسى روابط بينامتنى [[ارتباط غدیر با قرآن|قرآن کریم]] با [[خطبه غدیر]] به اين چند عنصر نيازمنديم تا اين رابطه را مورد تحليل قرار دهيم. | ||
از جمله متن حاضر كه كلام حضرت رسول صلى الله عليه و آله است، و متن غايب كه قرآن كريم است، و عمليات بينامتنى. | از جمله متن حاضر كه كلام حضرت رسول صلى الله عليه و آله است، و متن غايب كه قرآن كريم است، و عمليات بينامتنى. | ||
| خط ۱۲۴: | خط ۱۲۴: | ||
متن غايب: انه هو يبدئ و يعيد<ref>بروج / ۱۳.</ref>: او است كه آفرينش را آغاز مى كند و باز مى گرداند. | متن غايب: انه هو يبدئ و يعيد<ref>بروج / ۱۳.</ref>: او است كه آفرينش را آغاز مى كند و باز مى گرداند. | ||
عمليات بينامتنى: بخش اول از [[خطبه غدیر|خطابه غدیر]] رسول اكرم صلى الله عليه و آله ابتدا به حمد و ثناى الهى مى پردازد، كه طبيعتاً آغاز هر سخنرانى با نام پروردگار است. | عمليات بينامتنى: بخش اول از [[خطبه غدیر|خطابه غدیر]] رسول اكرم صلى الله عليه و آله ابتدا به [[ستایش|حمد]] و ثناى الهى مى پردازد، كه طبيعتاً آغاز هر سخنرانى با نام پروردگار است. | ||
با عبارت اول، علو و يگانگى و جلالت و احاطه و غلبه پروردگار اولين كلماتى بود كه بر لسان مبارک حضرت جارى شد. | با عبارت اول، علو و يگانگى و جلالت و احاطه و غلبه پروردگار اولين كلماتى بود كه بر لسان مبارک حضرت جارى شد. | ||
| خط ۱۳۵: | خط ۱۳۵: | ||
===== ب) متن حاضر ===== | ===== ب) متن حاضر ===== | ||
جلّ عن | جلّ عن تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ: خداوند والاتر از آن است كه چشم ها آن را دريابند، در حالى كه او همه چشم ها را در مى يابد و او لطف كننده آگاه است. | ||
متن غايب: | متن غايب: «لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ ۖ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ»<ref>انعام / ۱۰۳.</ref>: چشم ها او را نمى بينند ولى او چشم ها را مى بيند و او لطيف و آگاه (از همه چيز) است. | ||
===== عمليات بينامتنى ===== | ===== عمليات بينامتنى ===== | ||
| خط ۱۵۵: | خط ۱۵۵: | ||
شهادت مى دهم او است خدايى كه همه اشياء در مقابل عظمتش متواضع اند و در برابر عزتش ذليل اند، و در پيشگاه قدرتش سر تسليم فرود آوردند و در برابر هيبتش خاضع گشته اند. مالک پادشاهان و گرداننده افلاک و مسخر كننده خورشيد و ماه است، كه هر يک با مدت زمان معينى در حركت اند. شب را به روز و روز را به شب مى گرداند، در حالى كه شتابان در پى آن مى رود. | شهادت مى دهم او است خدايى كه همه اشياء در مقابل عظمتش متواضع اند و در برابر عزتش ذليل اند، و در پيشگاه قدرتش سر تسليم فرود آوردند و در برابر هيبتش خاضع گشته اند. مالک پادشاهان و گرداننده افلاک و مسخر كننده خورشيد و ماه است، كه هر يک با مدت زمان معينى در حركت اند. شب را به روز و روز را به شب مى گرداند، در حالى كه شتابان در پى آن مى رود. | ||
متن غايب | ===== متن غايب ===== | ||
«إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ ۗ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ»<ref>اعراف / ۵۴ .</ref>: | |||
پروردگار شما خداوندى است كه آسمانها و زمين را در شش روز (شش دوران) آفريد سپس به تدبير جهان هستى پرداخت با (پرده تاريک) شب روز را مى پوشاند و شب به دنبال روز به سرعت در حركت است و خورشيد و ماه و ستارگان را آفريد كه مسخّر فرمان او هستند آگاه باشيد كه آفرينش و تدبير (جهان) از آنِ او (و به فرمان او) ست پر بركت (و زوال ناپذير) است خداوند كه پروردگار جهانيان است. | پروردگار شما خداوندى است كه آسمانها و زمين را در شش روز (شش دوران) آفريد سپس به تدبير جهان هستى پرداخت با (پرده تاريک) [[شب]] [[روز]] را مى پوشاند و شب به دنبال روز به سرعت در حركت است و خورشيد و ماه و ستارگان را آفريد كه مسخّر فرمان او هستند آگاه باشيد كه آفرينش و تدبير (جهان) از آنِ او (و به فرمان او) ست پر بركت (و زوال ناپذير) است خداوند كه پروردگار جهانيان است. | ||
===== عمليات بينامتنى ===== | ===== عمليات بينامتنى ===== | ||
| خط ۱۷۵: | خط ۱۷۶: | ||
===== عمليات بينامتنى ===== | ===== عمليات بينامتنى ===== | ||
در اين بخش، حضرت ابتدا به بيان اين نكته مى پردازد كه براى خداوند تبارک و تعالى همانندى نيست و او يكتا و بى همتاست. در ادامه جملات خود با گنجاندن سوره اخلاص در كلام خود، وحدانيت خدا را ياد كرده و بر اين امر تأكيد نموده است. | در اين بخش، حضرت ابتدا به بيان اين نكته مى پردازد كه براى خداوند تبارک و تعالى همانندى نيست و او يكتا و بى همتاست. | ||
در ادامه جملات خود با گنجاندن سوره اخلاص در كلام خود، وحدانيت خدا را ياد كرده و بر اين امر تأكيد نموده است. | |||
[[امیرالمؤمنین علی علیه السلام|امیرمؤمنان علی علیه السلام]] مى فرمايد: او كسى را نزاد كه خود نيز مولود باشد، و از كسى زاده نشد تا محدود گردد... . | |||
مانندى ندارد تا با او همتا گردد، و شبيهى براى او تصور نمىشود تا با او مساوى باشد.<ref>نهج البلاغه: خطبه ۱۸۶.</ref> | |||
پيامبر صلى الله عليه و آله با [[اقتباس]] از آيات قرآن، غايب را مستقيماً در كلام خود به كار برده، و از اين طريق از رابطه نفى جزئى يا اجترار بهره برده است. | پيامبر صلى الله عليه و آله با [[اقتباس]] از آيات قرآن، غايب را مستقيماً در كلام خود به كار برده، و از اين طريق از رابطه نفى جزئى يا اجترار بهره برده است. | ||
| خط ۱۹۰: | خط ۱۹۵: | ||
===== عمليات بينامتنى ===== | ===== عمليات بينامتنى ===== | ||
در آيه شريفه مذكور، در حقيقت دليل | در آيه شريفه مذكور، در حقيقت دليل مبارک بودن ذات پاک خدا ذكر شده، و مالكيت و حاكميت او بر جهان و قدرت او بر همه چيز است. به همين دليل وجودى است زوال ناپذير و پر بركت.<ref>تفسير نمونه: ج ۲۴ ص ۳۱۶.</ref> | ||
در اين فراز از خطبه پيامبر ختمى مرتبت صلى الله عليه و آله نيز بر ولايت مطلقه خداوند بر بندگان اشاره نموده و حاكميت خداوند را بر همه مخلوقات به تصوير كشيده است، و در كلام گهربار خويش از مفهوم آيه شريفه مذكور در قالب تناص مضمون و رابطه نفى جزئى يا اجترار و نفى متوازى يا امتصاص بهره برده است. | در اين فراز از خطبه پيامبر ختمى مرتبت صلى الله عليه و آله نيز بر ولايت مطلقه خداوند بر بندگان اشاره نموده و حاكميت خداوند را بر همه مخلوقات به تصوير كشيده است، و در كلام گهربار خويش از مفهوم آيه شريفه مذكور در قالب تناص مضمون و رابطه نفى جزئى يا اجترار و نفى متوازى يا امتصاص بهره برده است. | ||
===== و) متن حاضر ===== | ===== و) متن حاضر ===== | ||
احمده كثيراً و اشكره دائماً على السرّاء و الضرّاء و الشدة و الرخاء و اومن به و بملائكته و كتبه و | احمده كثيراً و اشكره دائماً على السرّاء و الضرّاء و الشدة و الرخاء و اومن به و بملائكته و كتبه و رسله عليهم السلام: | ||
من او را سپاس بسيار گويم و همواره شكرش نمايم؛ در آسايش و در گرفتارى و در شدت و آرامش. و به او و به فرشتگان و كتابها و پيامبرانش عليهم السلام [[ایمان]] دارم. | |||
===== متن غايب ===== | ===== متن غايب ===== | ||
«آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَ مَلآئِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لاَنُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ وَ قَالُواْ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ»<ref>بقره / ۲۸۵.</ref>: | |||
پيامبر صلى الله عليه و آله به آنچه از سوى پروردگارش بر او نازل شده ايمان آورده است (و به تمام سخنان خود كاملاً ايمان دارد) و همه مؤمنان (نيز) به خدا و فرشتگان او و | پيامبر صلى الله عليه و آله به آنچه از سوى پروردگارش بر او نازل شده ايمان آورده است (و به تمام سخنان خود كاملاً ايمان دارد) و همه مؤمنان (نيز) به خدا و فرشتگان او و كتاب ها و فرستادگانش ايمان آورده اند (و مى گويند:) ما در ميان هيچ يک از پيامبران او فرق نمى گذاريم (و به همه ايمان داريم) و (مؤمنان) گفتند ما شنيديم و اطاعت كرديم پروردگارا (انتظار) آمرزش تو را (داريم) و بازگشت (ما) به سوى تو است. | ||
===== عمليات بينامتنى ===== | ===== عمليات بينامتنى ===== | ||
| خط ۲۱۲: | خط ۲۱۹: | ||
===== ز) متن حاضر ===== | ===== ز) متن حاضر ===== | ||
« يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ» فى على عليه السلام؛ يعنى فى الخلافة لعلى بن ابى طالب عليه السلام. «وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ»: | |||
«اى پيامبر آنچه را از جانب پروردگارت بر تو نازل شده ابلاغ كن» درباره على عليه السلام؛ يعنى جانشينى على بن ابى طالب عليه السلام. «و اگر چنين نكنى رسالت را به انجام نرسانده اى و خداوند تو را از آسيب مردم حفظ مى كند». | |||
===== متن غايب ===== | ===== متن غايب ===== | ||
«يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ»<ref>مائده / ۶۷ .</ref>: | |||
اى پيامبر آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده را (به مردم) برسان و اگر نكنى رسالت او را انجام نداده اى خداوند تو را از (خطرات احتمالى) مردم نگاه مى دارد و خداوند جمعيت كافران را هدايت نمى كند. | |||
===== عمليات بينامتنى ===== | ===== عمليات بينامتنى ===== | ||
در اين بخش از خطبه رسول ختمى مرتبت صلى الله عليه و آله ابتدا آيات سوره شريفه مائده را تلاوت نموده، و سپس به تفسير اين سوره مى پردازد و به همه ناظرين و مستمعين حاضر در جلسه حضرت على عليه السلام را معرفى مى نمايد، و بيان مى دارد كه خداوند درباره ولايت | در اين بخش از خطبه [[حضرت محمّد صلی الله علیه و آله|رسول ختمى مرتبت صلى الله عليه و آله]] ابتدا آيات سوره شريفه مائده را تلاوت نموده، و سپس به تفسير اين سوره مى پردازد و به همه ناظرين و مستمعين حاضر در جلسه [[امیرالمؤمنین علی علیه السلام|حضرت على عليه السلام]] را معرفى مى نمايد، و بيان مى دارد كه خداوند درباره ولايت علی عليه السلام آيه خاصى بر من نازل كرده است. از اين طريق، غايب را مستقيماً بيان نموده و از رابطه نفى جزئى يا اجترار در كلام خويش بهره برده است. | ||
===== ح) متن حاضر ===== | ===== ح) متن حاضر ===== | ||
فاعلموا معاشر الناس (ذلك فيه و افهموه و اعلموا) ان اللَّه قد نصبه لكم ولياً و اماماً. فرض طاعته على المهاجرين و الانصار و على التابعين لهم باحسان: اى مردم بدانيد كه اين آيه در مورد او است. پس آن را بفهميد، و بدانيد كه خداوند او را صاحب اختيار و امام بر شما قرار داده كه اطاعتش (بر همگان) واجب است، بر مهاجرين و انصار و بر كسانى كه از آنان به نيكى پيروى كنند. | فاعلموا معاشر الناس (ذلك فيه و افهموه و اعلموا) ان اللَّه قد نصبه لكم ولياً و اماماً. فرض طاعته على المهاجرين و الانصار و على التابعين لهم باحسان: اى مردم بدانيد كه اين آيه در مورد او است. پس آن را بفهميد، و بدانيد كه خداوند او را صاحب اختيار و امام بر شما قرار داده كه اطاعتش (بر همگان) واجب است، بر مهاجرين و انصار و بر كسانى كه از آنان به نيكى پيروى كنند. | ||
متن غايب: | متن غايب: «وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ۚ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»<ref>توبه / ۱۰۰.</ref>: | ||
پيشگامان نخستين از مهاجرين و انصار و كسانى كه به نيكى از آنها پيروى كردند، خداوند از آنها خشنود گشت، و آنها (نيز) از او خشنود شدند، و | پيشگامان نخستين از مهاجرين و انصار و كسانى كه به نيكى از آنها پيروى كردند، خداوند از آنها خشنود گشت، و آنها (نيز) از او خشنود شدند، و باغ هايى از بهشت براى آنان فراهم ساخته، كه نهرها از زير درختانش جارى است. جاودانه در آن خواهند ماند، و اين است پيروزى بزرگ. | ||
===== عمليات بينامتنى ===== | ===== عمليات بينامتنى ===== | ||
رسول اكرم صلى الله عليه و آله در اين قسمت با خطاب «اعملو معاشر الناس» وارد بخش ديگرى از سخنان خود مى شود، و به بيان مطلب اصلى مى پردازد. قبل از هرچيزى امامت على عليه السلام و وجوب اطاعت از او را مطرح نمود، و عموميت خطاب را بيان نمود و گستره آن را به دقت نشان داد. حضرت از طريق تناقص مضمون و نفى متوازى از آيات قرآن استفاده نموده است. | رسول اكرم صلى الله عليه و آله در اين قسمت با خطاب «اعملو معاشر الناس» وارد بخش ديگرى از سخنان خود مى شود، و به بيان مطلب اصلى مى پردازد. | ||
قبل از هرچيزى امامت على عليه السلام و وجوب اطاعت از او را مطرح نمود، و عموميت خطاب را بيان نمود و گستره آن را به دقت نشان داد. حضرت از طريق تناقص مضمون و نفى متوازى از آيات قرآن استفاده نموده است. | |||
===== ط) متن حاضر ===== | ===== ط) متن حاضر ===== | ||
| خط ۲۳۶: | خط ۲۴۹: | ||
'''يک.''' «افلا يتدبّرون القرآن و لو كان من عند غير اللَّه لوجدوا فيه اختلافاً كثيراً»<ref>نساء / ۸۲ .</ref>: آيا در قرآن تدبر نمى كنند كه اگر از نزد غير خدا بود اختلاف بسيارى در آن مى يافتيد. | '''يک.''' «افلا يتدبّرون القرآن و لو كان من عند غير اللَّه لوجدوا فيه اختلافاً كثيراً»<ref>نساء / ۸۲ .</ref>: آيا در قرآن تدبر نمى كنند كه اگر از نزد غير خدا بود اختلاف بسيارى در آن مى يافتيد. | ||
'''دو.''' | '''دو.''' «هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَ أُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ ۖ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ ۗ وَ مَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ ۗ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا ۗ وَ مَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ»<ref>آل عمران / ۷.</ref>: | ||
او كسى است كه اين كتاب (آسمانى) را بر تو نازل كرد كه قسمتى از آن آيات محكم (و صريح و روشن) است كه اساس اين كتاب مى باشند (و هر گونه پيچيدگى در آيات ديگر با مراجعه به اينها برطرف مى گردد) و قسمتى از آن متشابه است اما آنها كه در قلوبشان انحراف است به دنبال متشابهات اند تا فتنه انگيزى كنند (و مردم را گمراه سازند) و تفسير (نادرستى) براى آن مى طلبند درحالى كه تفسير آنها را جز خدا و راسخان در علم نمى دانند (آنها كه به دنبال فهم و درک اسرار همه آيات قرآن در پرتو علم و دانش الهى هستند) مى گويند ما به همه آن ايمان آورديم همه از طرف پروردگار ماست و جز صاحبان عقل متذكر نمى شوند (و اين حقيقت را درک نمى كنند). | او كسى است كه اين كتاب (آسمانى) را بر تو نازل كرد كه قسمتى از آن آيات محكم (و صريح و روشن) است كه اساس اين كتاب مى باشند (و هر گونه پيچيدگى در آيات ديگر با مراجعه به اينها برطرف مى گردد) و قسمتى از آن متشابه است اما آنها كه در قلوبشان انحراف است به دنبال متشابهات اند تا فتنه انگيزى كنند (و مردم را گمراه سازند) و تفسير (نادرستى) براى آن مى طلبند درحالى كه تفسير آنها را جز خدا و راسخان در علم نمى دانند (آنها كه به دنبال فهم و درک اسرار همه آيات قرآن در پرتو علم و دانش الهى هستند) مى گويند ما به همه آن ايمان آورديم همه از طرف پروردگار ماست و جز صاحبان عقل متذكر نمى شوند (و اين حقيقت را درک نمى كنند). | ||