تجلی عدالت علوی در حکومت مهدوی

تجلّى عدالتِ علوى در حكومت مهدوى

   محمد مجتهدى

                                                                                                                       

     چكيده

۱ . غدير به عنوان وصيتنامه اجرائى پيامبر صلى الله عليه وآله قابل ملاحظه است.

۲ . در اين وصيتنامه به آغاز و انجام هدايت الهى توجه شده است.

۳ . در اين وصيتنامه مشخصات حكومت مهدوى بيان شده است كه هفده خصوصيت است.

۴ . فرازهاى دعاى ندبه مفسّر فرازهاى خطبه غدير درباره قالب سيستم حكومتى حضرت مهدى‏ عليه السلام است.

۵ . غدير طرح دو حكومت با يک محور است: علوى و مهدوى.

۶ . آتش سقيفه بر سر غدير را جز آب عدالت مهدوى خاموش نمى ‏كند.

۷ . يک هماهنگى و وحدت روش بين اميرالمؤمنين و امام زمان‏ عليهما السلام وجود دارد.

۸ . ميزانيت حق و عدل در حكومت اميرالمؤمنين و امام زمان‏ عليهما السلام.

واقعه غدير يكى از رويدادهاى مهم تاريخ اسلام است. غدير براى حضرت امیرالمؤمنین على‏ عليه السلام مانند بعثت براى رسول خدا صلى الله عليه وآله است.

جنبه هاى تاريخى و سياسى و حقوقىِ غدير از زاويه عقل و نقل قابل بررسى و تحقيق است، اگر چه در طول تاريخ صدها شرح و تفسير در موضوعات تاريخى و مباحث استدلالى امامت آن به رشته تحرير در آمده است، اما از جنبه حقوقى و محتواى اجرايى كمتر مورد توجه واقع شده است.

غدير وصيتنامه اجرائى پيامبرصلى الله عليه وآله

از آنجا كه اسلام داراى يک نظام و سيستم جامع هدايتى با كليه ملزوماتش بوده، لذا جلوه حقيقى اجرايى آن بعد از زمان رسالت پيامبر عاليقدر اسلام ‏صلى الله عليه وآله از غدير انتظار مى ‏رفت، ولى صد افسوس كه اين آرزو جامه عمل نپوشيد.

غدير جدا از جنبه ‏هاى گوناگون، از جنبه وصيتى نيز قابل توجه است. بيان رسول خدا صلى الله عليه وآله در آخرين لحظات زندگى نسبت به اسلام و احكام آن، حكم يک وصيتنامه را دارد؛ و قاعده وصيت اين است كه به اهمّ موضوعات اشاره شود، و با اجراى موضوعات اصلى، جزئيات خواه ناخواه اجرا خواهد شد.

توجه به آغاز و انجام هدايت الهى

در وصيتنامه الهى غدير، رسول خداصلى الله عليه وآله پس از توجه دادن به عظمت توحيد، مسئله اساسى ديگرى را كه امامت و ولايت امامان بعد از خود است مطرح مى‏كند. سپس به جايگاه حضرت على ‏عليه السلام در اسلام و همچنين خودش اشاره مى‏ نمايد.

آنگاه از آخرين وصىّ خود يعنى حضرت مهدى ‏عليه السلام سخن مى‏ گويد، كه اين قسمت از پيام رسول خدا صلى الله عليه وآله قابل توجه است.

دقت در اين وصيت الهى اين مطلب را آشكار مى ‏نمايد كه نبى مكرم اسلام‏ صلى الله عليه وآله به آغاز و انجام هدايت دين توجه بيشتر دارد.

يعنى اگر هدايت جامعه بعد از رسالت با امامت و ولايت حضرت على ‏عليه السلام آغاز مى‏ شود، به طور قطع و يقين سرانجامش از آنِ حضرت مهدى ‏عليه السلام است.

مشخصات حكومت مهدوى در غدير

در اين پيام مشخصات حكومت مهدوى  -  كه صورتِ عملىِ حكومت علوى است  - بيان مى‏ گردد كه دقت در هر يک از فرازهاى اين قسمت از خطبه اين حقيقت را آشكارا بيان مى ‏كند.

رسول اكرم‏ صلى الله عليه وآله خطاب به حاضران اين گونه مى ‏فرمايند:

اى مردم! آخرين هادى اين امت مهدى از ماست و فرزند من است. با اين ويژگى‏ها:

۱ . آگاه باشيد كه او بر همه دين ها غالب آمده و حقيقت دين اسلام را ظاهر خواهد نمود.

۲ . آگاه باشيد كه او از ظالمين و ستمكاران انتقام مى‏ گيرد.

۳ . آگاه باشيد كه او تمام دژ هاى مستحكم را فتح كرده و همه را ويران خواهد كرد.

۴ . آگاه باشيد كه او نظام شرک را برچيده و نظام هدايت را جايگزين خواهد نمود.

۵ . آگاه باشيد كه او انتقام گيرنده از خون به ناحقّ ريخته اولياء خداست.

۶ . آگاه باشيد كه او ياور و حامى دين خداست.

۷ . آگاه باشيد كه او بهره گيرنده درياى ژرف حقايق است.

۸ . آگاه باشيد كه او مشخص كننده فضيلت هر صاحب فضل و جهالت هر جاهل است.

۹ . آگاه باشيد كه او انتخاب شده و برگزيده خداوند است.

۱۰ . آگاه باشيد كه او وارث همه علوم است و بر آنها احاطه و اشراف دارد.

۱۱ . آگاه باشيد كه او خبر دهنده از جانب خداوند و بيانگر مراتب ايمان و استوار كننده آيات الهى است.

۱۲ . آگاه باشيد كه او رشيد و استوار در صراط مستقيم است.

۱۳ . آگاه باشيد كه همه امور به او تفويض شده است.

۱۴ . آگاه باشيد كه به آمدن او پيشينيان بشارت داده ‏اند.

۱۵ . آگاه باشيد كه او آخرين حجت خداوند است، و بعد از او حجتى نخواهد بود و هيچ حقى نخواهد بود مگر همراه او و هيچ نورى نيست مگر نزد او.

۱۶ . آگاه باشيد كه بر او نه كسى غالب خواهد بود و نه پيروز.

۱۷ . آگاه باشيد كه او ولىّ و حكم كننده و امينِ پنهان و آشكار خداوند در زمين است.

آنگاه بعد از اين معرفى صريح و گويا مى‏ فرمايد: «اى مردم! آنچه لازم و ضرورى بود براى شما روشن كرده و تفهيم نمودم».

يعنى ديگر هيچ بهانه ‏اى براى نپذيرفتن وجود ندارد، و به يقين استمرار حاكميت علوى به حاكميت مهدوى ختم خواهد شد.

با توجه به اين شاخصه هاى گويا، و با نگاهى به فرازهايى از دعاى ندبه  -  كه آن نيز بيان معصوم ‏عليه السلام است  -  قالب سيستم حكومتى حضرت مهدى ‏عليه السلام و نوع اجراى آن به وضوح معلوم مى ‏شود.

در واقع آنچه قرار بود به دست با كفايت حضرت امام امیرالمؤمنین على ‏عليه السلام اجرا شود، به دست اين ذخيره غدير انجام خواهد گرفت.

طراحى دو حكومت علوى و مهدوى در غدير

پس در غدير تصوير دو حكومت با يک محور طراحى شده است. گويى رسول عاليقدر از نيّت منافقان و كافران خبر داشت كه چه توطئه‏اى در سر دارند، و نخواهند گذاشت سنّت نبوى به امامت علوى اتصال يابد.

گويى مى‏ بيند كه چگونه سنّتش به بدعت تبديل شده و ظلم و ستم جايگزين عدل و قسط خواهد شد؛ و چه ستم و ظلمى كه شعله آتش آن تا ظهور زبانه خواهد كشيد، و كسى جز حضرت مهدى ‏عليه السلام نخواهد توانست اين آتش شعله گرفته از سقيفه را، با آب عدالت مهدوى خاموش كند، چرا كه «اِذا قامَ الحُجَّةُ سارَ بِسيرَةِ اَميرِالمُؤمِنينَ عَلِىّ‏ عليه السلام»: «هنگامى كه حضرت مهدى ‏عليه السلام ظهور كند به مانند سيره امام على‏ عليه السلام رفتار مى ‏نمايد».

در حقيقت يک هماهنگى و وحدت روش بين اين دو امام همام برقرار است.

از آنجا كه بر اساس آيه صريح قرآن: «وَ اِذا حَكَمتُم بَينَ النّاسِ اَن تَحكُموا بِالعَدلِ» بنيان حكومت امام عصر عليه السلام بر تحقق عدل الهى در تمام زمينه ‏هاست، و روايات رسيده از معصومين‏ عليه السلام اين حقيقت را آشكار مى‏نمايد. وجود سه واژه عدل و عقل و حق، كه از نظر كاربردى در فرهنگ اسلام و تشيع بيشتر استفاده شده و از موقعيت مقدسى برخوردار است، و على رغم معانى متفاوت هر سه در نهايت به يک معنى ختم مى‏ شود و اينكه هر شى‏ء آن گونه كه خداوند مى‏ خواهد سر جايش باشد و تحقق اين امر انجام نمى‏ پذيرد، مگر به دست منتخب خداوند حكيم، عليم و مهربان.

نكته مهمتر اينكه عدالت اگر چه واژه بسيار شيرين و مورد قبول مؤمن و كافر است، اما در اجرا تلخ و ناگوار است.

بيان اميرِ كلام حضرت على ‏عليه السلام گواه اين مطلب است، آنجا كه فرمودند: «عدالت به هنگام سخن گفتن داراى ميدان وسيعى است، اما به هنگام عمل بسيار ضيق است».

وحدت روش بين اميرالمؤمنين و امام زمان‏ عليهما السلام

نكته جالب ديگر اينكه حضرت مهدى‏ عليه السلام فرزند كسى است كه رسول معظم‏ عليه السلام او را معيار حق قرار داده، هم در دنيا و هم در آخرت.

«عَلِىٌّ مَعَ الحَقِّ وَ الحَقُّ مَعَ عَلِىٍّ يَدورُ حَيثُما دار»: «على همراه حق و حق همراه على است. حق مى‏ گردد همان جا كه على مى ‏گردد».

«عَلِىٌّ مَعَ الحَقِّ وَ الحَقُّ مَعَ عَلِىٍّ وَ لَن يَفتَرِقا حَتّى يَرِدا عَلَىَّ الحَوضَ يَومَ القِيامَةِ»:

«على با حق و حق با على است، و هرگز از يكديگر جدا نمى ‏شوند تا در روز قيامت كنار حوض بر من وارد گردند».

اين حديث از احاديث عجيب است، چرا كه على‏ عليه السلام را ميزان حق معرفى مى ‏كند؛ زيرا كه حق محض ، على ‏عليه السلام است.

امام مهدى‏ عليه السلام فرزند چنين شخصيتى است و همه افعال و رفتار او حق محض است، چون پدرش حق محض بوده و او به سيره پدرش عمل خواهد كرد.

لذا تمام آنچه در دوران حكومت ايشان اتفاق مى ‏افتد و او انجام خواهد داد حق است. آن روز است كه عدل زيباترين آرزوى انسان‏ها تحقق مى ‏يابد.

به عبارت ساده بايد گفت: حضرت مهدى‏ عليه السلام در اجراى نظام عدالت پا جاى پاى حضرت على ‏عليه السلام خواهد گذاشت.

حضرت على‏ عليه السلام مى‏ فرمايد: «العَدلُ اَساسٌ بِهِ قِوامُ العالَمِ»: «عدل اساسى است كه هستى بدان استوار و محكم است».

يا در بيانى كوتاه شكل حيات را معين مى ‏نمايد: «العَدلُ حَياةٌ»: «عدل زندگى است».

در اين بيان، مولا چهار چوب زندگى را معلوم مى‏ كنند؛ و چون در زمان حيات خود با توجه به مشكلات ايجاد شده چنان كه شايسته بود اجراء نشد در حاكميّتِ سراسر عدلِ حضرت مهدى‏ عليه السلام انجام خواهد شد.

همچنين مى ‏فرمايد: «العَدلُ حَياةُ الاَحكامِ»: «حيات و روح احكام با عدل است».

حكمى كه عدل در آن نباشد حكم مرده را دارد، و در ايام حكومت حضرت بقية اللَّه ‏عليه السلام تمام احكام صادره بر اساس عدل خواهد بود.

«الرَّعِيَّةُ لا يُصلِحُها اِلاَّ العَدلُ»: «رعيت جز به عدل اصلاح نمى ‏پذيرد».

يعنى اصلاح وضع مردم در همه زمينه ها بستگى به عدالت حاكم دارد؛ و چون حاكمان با حقيقت عدالت مأنوس نيستند وضع مردم هم روز به روز بدتر مى‏ شود.

در حكومت حقّه مهدوى چون عنصر عصمت مقدم بر عدالت است، آن حضرت با روندى آسان به اصلاح وضع رعيّت و مردم مى ‏پردازد، چون براى حكومت صِرف عدالت كافى نيست، بلكه عصمت لازم است.

«اِنَّ العَدلَ ميزانُ اللَّهِ سُبحانَهُ الَّذى وَضَعَهُ فِى الخَلقِ وَ نَصَبَهُ ِلاِقامَةِ الحَقِّ فَلا تُخالِفهُ فى ميزانِهِ وَ لا تُعارِضهُ فى سُلطانِهِ»:

«عدل ترازويى است كه خداوند سبحان در ميان خلق براى برپايى حقّ قرار داده، پس با او در ميزانش مخالفت نكن و با او در حاكميّتش معارضه منما».

در اين بيان، عدل به ترازو تشبيه شده و مخالفت با آن مخالفت با حاكميت خداوند خواهد بود؛ و كسى كه توان اجراى عدالت را ندارد عملاً با خدا در حال معارضه است.

تصويرى از حكومت مهدوى بر اساس غدير

حضرت صادق‏ عليه السلام حكومت حضرت مهدى ‏عليه السلام را اين گونه به تصوير مى ‏كشد: 

«اِذا قامَ القائِمُ حَكَمَ بِالعَدلِ وَ ارتَفَعَ فى اَيّامِهِ الجَورُ وَ آمَنَت بِهِ السُّبُلُ وَ اَخرَجَتِ الاَرضُ بَرَكاتِها وَ رَدَّ كُلَّ حَقٍّ اِلى اَهلِهِ وَ لَم يَبقَ اَهلُ دينٍ حَتّى يُظهِروا الاِسلامَ وَ يَعتَرِفوا بِالايمانِ، ... وَ حَكَمَ بَينَ النّاسِ بِحُكمِ داوُدَ وَ حُكمِ مُحَمَّدٍ عليه السلام.

فَحينَئِذٍ تُظهِرُ الاَرضُ كُنوزَها وَ بَركاتِها، تُبدى زينَتَها فَلا يَجِدُ الرَّجُلُ مِنكُم يَومَئِذٍ مَوضِعاً لِصَدَقَتِهِ وَ لا لِبِرِّهِ لِشُمولِ الغِنى جَميعَ المُؤمِنينَ ... اِنَّ دَولَتَنا آخِرُ الدُّولِ وَ لَم يَبقَ اَهلُ بَيتٍ لَهُم دَولَةٌ اِلاّ مَلَكوا قَبلَنا لِئَلاّ يَقولوا:» «اِذا رَأَوا سيرَتَنا لَو مَلَكنا سِرنا مِثلَ سيرَةِ هؤُلاءِ»، وَ هُوَ قَولُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ العاقِبَةُ لِلمُتَّقين».

هنگامى كه حضرت مهدى ‏عليه السلام ظهور مى‏ كند همه چيز را اين گونه متحول مى ‏كند:

۱ . حكومتش بر اساس عدل است.

۲ . ظلم و جور در ايام حكومتش از بين مى ‏رود.

۳ . راه‏ها در پرتو حكومتش امن و امان مى ‏گردد.

۴ . زمين بركاتش را خارج مى ‏نمايد.

۵ . حقّ هر كسى به خودش مى ‏رسد.

۶ . جز اسلام دينى باقى نمى ‏ماند و همه با ايمان به اسلام شناخته مى ‏شوند.

۷ . در ميان مردم همانند حضرت داود و حضرت محمّد عليهما السلام حكم و داورى مى ‏نمايند.

۸ . به بركت وجود حضرت زمين گنج هاى خود را آشكار مى ‏سازد و بركات خود را نمايان و آشكار مى‏ نمايد.

۹ . كسى در آن زمان براى انفاق و صدقه موردى پيدا نمى‏ كند، زيرا همه بى‏ نياز و غنى هستند.

حضرت صادق ‏عليه السلام در ادامه به يک نكته اساسى اشاره دارد و مى ‏فرمايد:

دولت ما آخرين دولت است. همه كسانى كه قرار بود حكومت كنند قبل از ما به حكومت مى‏ رسند تا چنانچه روش ما را در حكومت ببينند نگويند:

«اگر ما به حكومت مى ‏رسيديم مانند اينان حكومت مى‏ كرديم»! و اين همان گفته خداوند متعال است كه فرمود: «وَ العاقِبَةُ لِلمُتَّقينَ».

آرى عاقبت از آنِ متقين است و رأس و امير آنها وجود مقدس حضرت مهدى ‏عليه السلام است. به اميد آن روز زيبا كه طلوع عدالت علوى در حكومت مهدوى است.