آيات ۱۴ تا ۱۹ مجادله و غدیر

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مَا هُمْ مِنْكُمْ وَلَا مِنْهُمْ وَيَحْلِفُونَ عَلَى الْكَذِبِ وَهُمْ يَعْلَمُونَ ااتَّخَذُوا أَيْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ فَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ لَنْ تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلَا أَوْلَادُهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا ۚ أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعًا فَيَحْلِفُونَ لَهُ كَمَا يَحْلِفُونَ لَكُمْ ۖ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ عَلَىٰ شَيْءٍ ۚ أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ الْكَاذِبُونَ اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطَانُ فَأَنْسَاهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ ۚ أُولَٰئِكَ حِزْبُ الشَّيْطَانِ ۚ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّيْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ

«آیا به کسانی که قوم مورد خشم خدا را به دوستی گرفتند، ننگریستی؟ اینان نه از شمایند و نه از آنان، و به دروغ سوگند می‌خورند [که از شمایند] و خود آگاهند [که دروغ می‌گویند.] خدا برای آنان عذاب سختی آماده کرده است؛ زیرا آنچه را که همواره انجام می‌دادند، بسیار بد است. آنان سوگندهایشان را [برای تبرئه خود از خیانت به پیامبر و مؤمنان] سپر قرار داده‌اند، در نتیجه [مردم را] از راه خدا بازداشتند پس برای آنان عذابی خوارکننده است. هرگز اموال و اولادشان چیزی از عذاب خدا را از آنان دفع نمی‌کند، آنان اهل آتش‌اند و در آن جاودانه‌اند. روزی که خدا همه آنان را برمی‌انگیزد، پس همان‌گونه که برای شما سوگند دروغ می‌خوردند، برای خدا هم سوگند دروغ می‌خورند، و گمان می‌کنند که با سوگند دروغ می‌توانند در عرصه محشر، سودی را برای خود جلب کنند و زیانی را از خویش بگردانند، آگاه باش که آنان همان دورغگویانند! شیطان بر آنان چیره و مسلط شده و یاد خدا را از خاطرشان برده است، آنان حزب شیطانند، آگاه باش که حزب شیطان یقیناً همان زیان کارانند!»

آیه ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله

مشخصات آیه
سوره	سوره مجادله (۵۸)
آیه	۱۴ تا ۱۹
جزء	۲۸
محتوای آیه
مکان نزول	مدینه
موضوع	قابل اعتماد نبودن دشمنان دین

آيه ۱۴ تا ۱۹ مجادله از جمله آیاتی هستند که در برخی دعاهای مربوط به غدیر به کار گرفته شده‌اند.

گفته شده که خداوند در این پنج آيه از سوره مجادله گروهى را معرفى مى‏‌كند كه مورد غضب او هستند. آنگاه به بيان حيله‏‌هاى آنان مى‏‌پردازد و سپس اعلام مى‌‏كند كه شيطان كاملاً بر آنان مسلط است و بايد آنان را حزب شيطان بناميم.

با تطبيق آيات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله بر مخالفان اميرالمؤمنين ‏عليه السلام توسط برخی محققان، گفته شده که در روز غدير دستور داده ‏شده كه مصداق اين آيات مورد لعن قرار داده شوند.

آیات سوره مجادله در دعای نماز روز غدیر

آیات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله از جمله آیاتی هستند که در برخی دعاهای مربوط به غدیر به کار گرفته شده‌اند. به نظر برخی محققان، يكى از جلوه‏‌هاى قرآنى غدير كه مورد غفلت قرار گرفته، پاره‌های از دعا و زياراتى است كه در آنها به تبيين آيات مربوط به واقعه غدير پرداخته شده است. در بسيارى از دعاها و زيارات - به‌خصوص آنچه مربوط به شب و روز غدير است-  ناگفته‏‌هايى از مسئله غدير به‌چشم مى‏‌خورد كه در روايات ديگر يافت نمى‏‌شود.

متن دعا و آیات تضمین‌شده در آن

در فرازى از دعاى بعد از نماز روز غدير چنين آمده است: «فَاشْهَدُ يا الهى انَّ الامامَ الْهادِى الْمُرْشِدَ الرَّشيدَ عَلِىَّ بْنَ ابى‏طالِبٍ اميرَالْمُؤْمِنينَ الَّذى ...، جَعَلْتَ الاقْرارَ بِوِلايَتِهِ تَمامَ تَوْحيدِكَ وَ الاخْلاصَ لَكَ بِوَحْدانِيَّتِكَ وَ اكْمالَ دينِكَ وَ تَمامَ نِعْمَتِكَ عَلى جَميعِ خَلْقِكَ، فَقُلْتَ وَ قَوْلُكَ الْحَقُّ»: الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً «فَلَكَ الْحَمْدُ عَلى ما مَنَنْتَ بِهِ عَلَيْنا مِنَ الاخْلاصِ لَكَ بِوَحْدانِيَّتِكَ، وَ جُدْتَ عَلَيْنا بِمُوالاةِ وَلِيِّكَ الْهادى مِنْ بَعْدِ نَبِيِّكَ النَّذيرِ الْمُنْذِرِ، وَ رَضيتَ لَنَا الاسْلامَ ديناً بِمَوْلانا، وَ اتْمَمْتَ عَلَيْنا نِعْمَتَكَ بِالَّذى جَدَّدْتَ لَنا عَهْدَكَ وَ ميثاقَكَ، وَ ذَكَّرْتَنا ذلِكَ وَ جَعَلْتَنا مِنْ اهْلِ الاخْلاصِ وَ التَّصْديقِ لِعَهْدِكَ وَ ميثاقِكَ وَ مِنْ اهْلِ الْوَفاءِ بِذلِكَ، وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ النّاكِثينَ وَ الْمُكَذِّبينَ الَّذينَ يُكَذِّبُونَ، الْجاحِدينَ بِيَوْمِ الدّينِ، وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ الْمُغَيِّرينَ وَ الْمُبَدِّلينَ وَ الْمُحَرِّفينَ وَ الْمُبَتِّكينَ آذانَ الانْعامَ، وَ الْمُغَيِّرينَ خَلْقَ اللَّهِ، وَ مِنَ الَّذينَ اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ، وَ صَدَّهُمْ عَنِ السّبيلِ وَ الصِّراطِ الْمُسْتَقيمِ». «اللَّهُمَّ الْعَنِ الْجاحِدينَ وَ النّاكِثينَ وَ الْمُغَيِّرينَ وَ الْمُبَدِّلينَ وَ الْمُكَذِّبينَ الَّذينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدّينِ مِنَ الْأَوَّلينَ وَ الْآخِرينَ؛ الهى، من شهادت مى‌دهم كه امام هدايت‌كننده ارشاد‌كننده هدايت‌شده على بن ابى‏‌طالب اميرالمؤمنين است، كه اقرار به ولايت او را كامل‌بودن توحيدت و اخلاص در يگانگى‌‏ات و كامل‌شدن دينت و تمام نعمتت بر همه خلقت قرار دادى و فرمودى -و كلام تو حق است-: «امروز دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به‌عنوان دين شما راضى شدم». پس تو را شكر بر آنچه بر ما منت نهاده‌اى از اخلاص به توحيدت و بر آنچه بر ما كرم كرده‌‏اى، با پذيرفتن ولايت ولىّ هدايت‌كننده‌‏ات بعد از پيامبر ترساننده منذرت، و با مولايمان اسلام را به‌عنوان دين ما راضى شدى، و نعمتت را با تجديد عهد و ميثاقت بر ما تمام كردى و آن پيمان را به ياد ما آوردى و ما را از اهل اخلاص و تصديق نسبت به عهد و ميثاقت و از اهل وفا به آن قرار دادى، و ما را از عهدشكنان و تكذيب‌كنندگان قرار ندادى كه روز قيامت را تكذيب مى‏‌كنند، و ما را از تغييردهندگان و تبديل‌كنندگان و تحريف‌كنندگان و زنده‌كنندگان اعمال جاهليت و تغييردهندگان خلق خدا قرار ندادى، و از كسانى كه شيطان بال خود را بر آنان گسترانده و ياد خدا را از خاطر آنان برده و از راه راست مانع شده قرار ندادى. خدايا، لعنت كن انكاركنندگان و پيمان‌شكنان و تغييردهندگان و تبديل‌كنندگان و تكذيب‌كنندگانى كه روز قيامت را تكذيب مى‏‌كنند، از اولين و آخرين.».

در اين قسمت از دعاى روز غدير، پنج آيه به‌تصريح يا تضمين يا اشاره گنجانده شده است:

• آيه اول آيه اكمال است كه ابتدا به‌صورت اشاره با عبارت «جَعَلْتَ الاقْرارِ بِوِلايَتِهِ...، اكْمالَ دينِكَ وَ تَمامَ نِعْمَتِكَ» آمده و بعد از آن اصل آيه عيناً آورده شده است. بعد از ذكر اصل آيه، يک بار ديگر به اشاره با عبارت «وَ رَضيتَ لَنَا الاسْلامَ ديناً بِمَوْلانا وَ اتْمَمْتَ عَلَيْنا نِعْمَتَكَ». آمده است.
• آيه دوم آیه ۷ سوره رعد است كه به‌صورت تضمين در كلام آمده و با عبارت «بِمُوالاةِ وَلِيِّكَ الْهادى مِنْ بَعْدِ نَبِيِّكَ النَّذيرِ الْمُنْذِرِ» ذكر شده است.
• آيه سوم آيه ۱۱ سوره مطففین است كه دو بار در اين قسمت از دعا مطرح شده است: بار اول از قول دعاكننده و به‌عنوان نفى آن با عبارت «وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ النّاكِثينَ وَ الْمُكَذِّبينَ الَّذينَ يُكَذِّبُونَ الْجاحِدينَ بِيَوْمِ الدّينِ» و بار دوم در لعنت بر مکذبان با عبارت «اللّهُمَّ الْعَنِ...، الْمُكَذِّبينَ» الَّذينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدّينِ .
• آيه چهارم آیه ۱۱۹ سوره نساء است كه به صورت تضمين در كلام و نفى آن از دعاكننده، با عبارت «وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ الْمُغَيِّرينَ وَ الْمُبَدِّلينَ وَ الْمُحَرِّفينَ وَ الْمُبَتِّكينَ آذانَ الانْعامِ وَ الْمُغَيِّرينَ خَلْقَ اللَّهِ» ذكر شده است.
• آيه پنجم آیه ۱۹ سوره مجادله است كه عبارت فَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ از آيه قبل در آخر اين قسمت آورده شده و به صورت تضمين در كلام و نفى آن از دعاكننده با عبارت «وَ لَمْ تَجْعَلْنا... مِنَ الَّذينَ»، اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ «وَ صَدَّهُمْ عَنِ السَّبيلِ» ذكر شده است.

تفسير «اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطانُ»

گفته شده که خداوند در پنج آيه از سوره مجادله گروهى را معرفى مى‏‌كند كه مورد غضب او هستند. آنگاه به بيان حيله‏‌هاى آنان مى‏‌پردازد و سپس اعلام مى‌‏كند كه شيطان كاملاً بر آنان مسلط است و بايد آنان را حزب شيطان بناميم.

با در نظر گرفتن اينكه در اين قسمت از دعاى غدير آيات مزبور به مخالفان اميرالمؤمنين‏ عليه السلام و برگزينندگان راهى غير از غدير تفسير شده، آيات مزبور چنين معنى شده است: آيا نمى‌نگرى به قومى كه ولايت سقيفه را پذيرفته‏‌اند كه خدا بر آنان غضب كرده است. اين پيروان سقيفه نه از شمايند و نه از آنان. از شگردهاى آنان قسمِ دروغ است، در حالى كه در باطن حقيقت را مى‏‌دانند. آنان قسم‏‌هاى خود را سپرى در برابر اميرالمؤمنين ‏عليه السلام قرار داده‌‏اند، و با اين روش بر سر راه خدا مانع ايجاد مى‏‌كنند. بنابراين طرفداران سقيفه بايد منتظر عذاب خواركننده‌‏اى باشند، و آنان جهنمى‌اند و دائم در آنجا خواهند بود. آنان حتى در روز قيامت كه در پيشگاه الهى براى محاكمه آورده مى‏‌شوند دست از قسم‏‌هاى دروغين خود بر نمى‏‌دارند، و هنوز بر اين باورند كه ره‌توشه‌‏اى براى قيامت آورده‌‏اند. واقعيت آن است كه شيطان چنان بر آنان مسلط بود كه ياد خدا را از خاطر آنان محو كرده است. آنچه مى‌ماند آن است كه اينان حزب و دارودسته شيطانند، و پيداست كه حزب شيطان جز خسارت هيچ نتيجه‏‌اى به‌دست نخواهد آورد.

اميرالمؤمنين‏ عليه السلام درباره شگردهاى سقيفه كه باعث گمراهى مردم تا ابد شد، مى‏‌گوید: بدانيد كه اگر حق خالص بود، در آن اختلافى نبود و اگر باطل خالص بود، بر هيچ صاحب عقلى مخفى نمى‌ماند؛ ولى قسمتى از حق و قسمتى از باطل گرفته م‏ی‌شود و با يكديگر مخلوط مى‌شود و آنجاست كه هر دو با هم به‌صورت يک مطلب ديده مى‌شوند. در اين هنگام است كه اسْتَحْوَذَ الشَّيْطانُ عَلى اوْلِيائِهِ؛ شيطان بر اوليائش بال مى‏‌گستراند و آنان كه از سوى خداوند حسن عاقبت برايشان در نظر گرفته شده نجات مى‌يابند.

لعنت بر حزب شيطان

با تطبيق آيات ۱۴ تا ۱۹ سوره مجادله بر مخالفان اميرالمؤمنين ‏عليه السلام توسط برخی محققان، گفته شده که در روز غدير دستور داده ‏شده كه مصداق اين آيات مورد لعن قرار داده شوند. از نظر این محققان، اگر سردمداران سقيفه مورد لعن قرار می‌گیرند، به استناد قرآن اوصافى دارند كه آنان را مستحق لعن قرار می‌دهد. گفته شده که عين همان صفات مذكور در قرآن می‌توان در عبارت لعن آورد: «اللَّهُمَّ الْعَنِ الْمُغَيِّرينَ وَ الْمُبَدِّلينَ وَ الْمُكَذِّبينَ بِيَوْمِ الدّينِ ...»

در يک جمع‌بندى از آيات ذكر شده چنین آمده است: در اين قسمت از دعا، دشمنان و منكران ولايت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام را لعن مى‏‌كنيم به‌خاطر آنكه در برابر ولايتى كه در غدير توسط پيامبر صلى الله عليه و آله از طرف خداوند اعلام شد، دست به اقدامات كينه‏‌توزانه زدند كه آثار آن تا آخر روزگار محو شدنى نيست. آنان طبق اين آيات متصف به اين اوصافند: منكر، عهدشكن، تغييردهنده، تبديل‌كننده، تكذيب‌كننده، تحريف‌كننده، فراموش‌كننده ياد خدا، مانع‌شونده از صراط مستقيم و نهايتاً حزب شيطان كه زير بال او آرام گرفته‌‏اند.

در تفسیر اهل بیت علیهم السلام ذیل آیه ۱۹ سوره مجادله از امیرالمؤمنین علی علیه السلام نقل شده که «از منافقان برحذر باشید! آنها گمراه هستند و شما را هم گمراه می‌کنند. آنها اهل لغزش می‌باشند و شماها را هم می‌لغزانند، آنها به رنگ‌های مختلف در می‌آیند و فتنه‌ای دیگر می‌کنند، می‌خواهند به هر وسیله‌ای خود را به شما برسانند و شما را در دام خود بیفکنند. دل‌های آن‌ها بیمار و پر از مکر و فریب است، ولی چهره‌هاشان پاک و خوش‌اخلاق و خوش‌برخورد می‌باشند؛ آهسته و بدون اینکه کسی آنها را مشاهده کند راه می‌روند و خود را از انظار مخفی می‌دارند... آن‌ها می‌گویند و مردم را به شبهه می‌اندازند و تعریف و توصیف می‌کنند و مردم را از حق منحرف می‌سازند. منافقان راه‌ها را آسان تلقی می‌کنند و کارها را ساده می‌پندارند، تنگناها را وسیع می‌دانند، آنها جماعت شیطان می‌باشند و گرمی آتش هستند: أُولَٰئِكَ حِزْبُ الشَّيْطَانِ ۚ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّيْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ