Shamloo/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۸ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
== جایگاه و اهمیت == | == جایگاه و اهمیت == | ||
کتاب سُلَیْم بن قِیس هِلالِی یکی از مشهورترین،<ref>بحارالانوار، ج۱، ص۳۲.</ref> با اهمیت‌ترین<ref>فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۱.</ref> و پرمناقشه‌ترین<ref>فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۱.</ref> کتاب‌های روایی اسلامی و شیعی تلقی شده است. برخی محققان، آن را قدیمی‌ترین کتاب شیعی<ref>«سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref> و برخی دیگر آن را، پس از قرآن و مواریث کتبی انبیاء علیهم السلام نزد اهل بیت علیهم السلام، قدیمی‌ترین کتاب اسلامی<ref>«کتاب سلیم بن قیس الهلالی أقدم نص تاریخی عقائدی فی الإسلام»، ص۸۵.</ref> دانسته‌اند. محمد بن ابراهیم نعمانی،<ref>الغیبة، ص۱۰۱.</ref> محدث شیعه در قرن چهارم قمری، این کتاب را بزرگترین و قدیمی‌ترین اصل {{یادداشت|اصل مجموعه روایاتی است که محتوای آن از کتاب دیگری گرفته نشده، بلکه نویسنده خود این روایات را از معصوم یا کسی که بی‌واسطه از معصوم نقل کرده شنیده و آنها را نوشته است (الذریعه، ج۲، ص۱۲۶).}} شیعی و محمد بن ندیم،<ref>الفهرست، ص۳۰۷-۳۰۸.</ref> کتاب‌شناس در قرن چهارم، آن را اولین کتاب شیعی قلمداد کرده‌اند. | کتاب سُلَیْم بن قِیس هِلالِی یکی از کهن‌ترین،<ref>میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.</ref> مشهورترین،<ref>بحارالانوار، ج۱، ص۳۲.</ref> با اهمیت‌ترین<ref>فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۱.</ref> و پرمناقشه‌ترین<ref>فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۱.</ref> کتاب‌های روایی اسلامی و شیعی تلقی شده است. برخی محققان، آن را قدیمی‌ترین کتاب شیعی<ref>«سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref> و برخی دیگر آن را، پس از قرآن و مواریث کتبی انبیاء علیهم السلام نزد اهل بیت علیهم السلام، قدیمی‌ترین کتاب اسلامی<ref>«کتاب سلیم بن قیس الهلالی أقدم نص تاریخی عقائدی فی الإسلام»، ص۸۵.</ref> دانسته‌اند. محمد بن ابراهیم نعمانی،<ref>الغیبة، ص۱۰۱.</ref> محدث شیعه در قرن چهارم قمری، این کتاب را بزرگترین و قدیمی‌ترین اصل {{یادداشت|اصل مجموعه روایاتی است که محتوای آن از کتاب دیگری گرفته نشده، بلکه نویسنده خود این روایات را از معصوم یا کسی که بی‌واسطه از معصوم نقل کرده شنیده و آنها را نوشته است (الذریعه، ج۲، ص۱۲۶).}} شیعی و محمد بن ندیم،<ref>الفهرست، ص۳۰۷-۳۰۸.</ref> کتاب‌شناس در قرن چهارم، آن را اولین کتاب شیعی قلمداد کرده‌اند. | ||
به‌گفته نعمانی روایات این کتاب تنها از رسول خدا صلى الله عليه وآله، امیرالمؤمنین علیه السلام، مقداد، سلمان فارسی و ابوذر و کسانی که در مسیر آنان قرار دارند از صحابه رسول خدا امیرالمؤمنین نقل شده است.<ref>الغیبة، ص۱۰۲.</ref> این کتاب مورد تأیید برخی از ائمه علیهم السلام قرار گرفته است؛<ref>فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۲.</ref> در منابع، روایاتی از امام سجاد<ref>وسائل الشیعه، ج۸، ص۷۲.</ref> و امام صادق <ref>الذریعه، ج۲، ص۱۵۲.</ref>علیهما السلام در تأیید این کتاب آمده است. همچنین، این کتاب مورد اعتماد عالمان شیعه بوده و از آن روایاتی نقل کرده‌اند؛<ref>فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۲.</ref> کسانی چون ثقة‌الاسلام کلینی<ref>برای نمونه‌ای نگاه کنید: الکافی، ج۱، ص۲۹۷-۲۹۸.</ref> (درگذشته ۳۲۹ق)، شیخ طوسی (درگذشته ۴۶۰ق) و علامه حلی (درگذشته ۷۲۶ق) و علامه مجلسی (درگذشته ۱۱۱۰ق). | به‌گفته نعمانی روایات این کتاب تنها از رسول خدا صلى الله عليه وآله، امیرالمؤمنین علیه السلام، مقداد، سلمان فارسی و ابوذر و کسانی که در مسیر آنان قرار دارند از صحابه رسول خدا امیرالمؤمنین نقل شده است.<ref>الغیبة، ص۱۰۲.</ref> این کتاب مورد تأیید برخی از ائمه علیهم السلام قرار گرفته است؛<ref>فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۲.</ref> در منابع، روایاتی از امام سجاد<ref>وسائل الشیعه، ج۸، ص۷۲.</ref> و امام صادق <ref>الذریعه، ج۲، ص۱۵۲.</ref>علیهما السلام در تأیید این کتاب آمده است. همچنین، این کتاب مورد اعتماد عالمان شیعه بوده و از آن روایاتی نقل کرده‌اند؛<ref>فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۲.</ref> کسانی چون ثقة‌الاسلام کلینی<ref>برای نمونه‌ای نگاه کنید: الکافی، ج۱، ص۲۹۷-۲۹۸.</ref> (درگذشته ۳۲۹ق)، شیخ طوسی (درگذشته ۴۶۰ق)<ref>برای نمونه‌ای نگاه کنید: تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۷۶-۱۷۷.</ref> و علامه حلی (درگذشته ۷۲۶ق)<ref>منتهی المطلب، ج۸، ص۵۶۲.</ref> و علامه مجلسی (درگذشته ۱۱۱۰ق).<ref>برای نمونه‌ای نگاه کنید: ج۱۶، ص۸۴-۸۵.</ref> | ||
== اهمیت == | == اهمیت == | ||
برخی محققان اهمیت کتاب | حضور مؤلف کتاب سلیم بن قیس الهلالی در يكى از مهم‌ترين و حساس‌ترين مقاطع تاريخ صدر اسلام و نيز گزينش مطالبى كه نقش اساسى در تبيين تاريخ اسلام و عقايد و افكار مسلمانان دارد، نشان‌دهنده اهمیت آن دانسته شده است.<ref>فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۴.</ref> برخی محققان اهمیت این کتاب را از سه جنبه روایی، تاریخی و کلامی دانسته‌اند: | ||
* '''از نظر روایی''': این کتاب از نخستین گردآورده‌های روایی شیعه و از اولین منابع حدیث اسلامی از زمانی است که حکومت وقت سیاست منع حدیث را اعمال کرده بود. نویسنده این کتاب از جمله شیعیانی بود که با این سیاست مقابله کرد و با تدوین این کتاب برای جلوگیری از انحراف از قرآن و سنت کوشید. بر این اساس، با فرض صحت اسناد نسخه موجود، این کتاب تنها نگاشته روایی باقی‌مانده از نیمه نخست سده اول هجری خواهد بود.<ref>«گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۹-۲۰.</ref> | * '''از نظر روایی''': این کتاب از نخستین گردآورده‌های روایی شیعه و از اولین منابع حدیث اسلامی از زمانی است که حکومت وقت سیاست منع حدیث را اعمال کرده بود. نویسنده این کتاب از جمله شیعیانی بود که با این سیاست مقابله کرد و با تدوین این کتاب برای جلوگیری از انحراف از قرآن و سنت کوشید. بر این اساس، با فرض صحت اسناد نسخه موجود، این کتاب تنها نگاشته روایی باقی‌مانده از نیمه نخست سده اول هجری خواهد بود.<ref>«گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۹-۲۰.</ref> | ||
* '''از نظر تاریخی''': ارائه گزارش‌هایی دقیق، به‌همراه جزئیات، مستقیم یا با یک واسطه از حوادث پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و دوران حکومت امیرالمؤمنین علیه اسلام. همچنین، ارائه گزارش‌هایی از حوادثی که میان شیعه و اهل سنت همواره محل اختلاف و منازعه بوده است: رخدادهایی چون تأکید پیامبر بر امامت و ولایت، هجوم و آتش‌زدن خانه حضرت | * '''از نظر تاریخی''': ارائه گزارش‌هایی دقیق، به‌همراه جزئیات، مستقیم یا با یک واسطه از حوادث پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و دوران حکومت امیرالمؤمنین علیه اسلام. همچنین، ارائه گزارش‌هایی از حوادثی که میان شیعه و اهل سنت همواره محل اختلاف و منازعه بوده است: رخدادهایی چون تأکید پیامبر بر امامت و ولایت، هجوم و آتش‌زدن خانه حضرت زهرا علیها السلام، ماجرای صحیفه ملعونه. رخدادهایی که در منابع متقدم کمتر مورد توجه بوده است.<ref>«گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۰.</ref> | ||
* '''از نظر کلامی''': پرداختن به موضوع امامت و خلافت، به‌عنوان مهم‌ترین موضوع مورد اختلاف میان شیعه و اهل سنت، به‌گونه‌ای که نگاه شیعه بدون امکان توجیه و تأویل ارائه شود از جمله خصوصیت اصلی کلامی این کتاب است. در کنار این، تصریح به خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام و نام‌بردن ائمه دوازده‌گانه و جایگاه مادی و معنوی آنان توسط رسول خدا صلی الله علیه و آله و طرد و انکار نظر مخالف این از ویژگی های کلامی این کتاب است. مطالبی که اثبات آنان نقش مهمی در فیصله‌دادن به کشمکش‌های کلامی در جهان اسلام خواهد داد.<ref>«گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۰.</ref> | * '''از نظر کلامی''': پرداختن به موضوع امامت و خلافت، به‌عنوان مهم‌ترین موضوع مورد اختلاف میان شیعه و اهل سنت، به‌گونه‌ای که نگاه شیعه بدون امکان توجیه و تأویل ارائه شود از جمله خصوصیت اصلی کلامی این کتاب است. در کنار این، تصریح به خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام و نام‌بردن ائمه دوازده‌گانه و جایگاه مادی و معنوی آنان توسط رسول خدا صلی الله علیه و آله و طرد و انکار نظر مخالف این از ویژگی های کلامی این کتاب است. مطالبی که اثبات آنان نقش مهمی در فیصله‌دادن به کشمکش‌های کلامی در جهان اسلام خواهد داد.<ref>«گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۰.</ref> | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
برای کتاب سلیم بن قیس هلالی در منابع ویژگی‌هایی برشمرده شده است؛ از جمله: | برای کتاب سلیم بن قیس هلالی در منابع ویژگی‌هایی برشمرده شده است؛ از جمله: | ||
* | *این کتاب در شکل موجود آن مشتمل بر ۴۸ روایت است که بیشتر آنها طولانی است.<ref>«سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref> | ||
* | *روایاتی در منابع دیگر هست که احتمالاً منقول از این کتاب باشد، ولی در کتاب موجود سلیم نیامده است.<ref>«سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref> | ||
*محتوای این کتاب، نقل وقایع پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله، رخدادهای دوران خلافت امیرالمؤمنین، احادیثی درباره فضیلت امام و اهل بیت علیهم السلام و پیش‌بینی حوادث قرن اول قمری است.<ref>«سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.</ref> | |||
*در این کتاب از پنج امام نخست شیعه یاد شده و به ادامه سلسله ائمه علیهم السلام در نسل امام باقر علیه السلام بدون ذکر نام آنها اشاره شده است.<ref>میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.</ref> | |||
* هسته اصلی کتاب متعلق به سال‌های پایانی حکومت هشام بن عبدالملک اموی (حکومت: ۱۰۵-۱۲۵ق) است.<ref>میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.</ref> | |||
* نقطه تمرکز روایات شهر کوفه است و وضعیت شیعیان این شهر با کمی تفصیل بیان شده است.<ref>میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.</ref> | |||
* اين كتاب داراى ترتيب خاصى نيست و مؤلف در ذكر روايات هيچ‌گونه ترتيبى اتخاذ نكرده است.<ref>فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۴.</ref> | |||
== اعتبار == | == اعتبار == | ||
== نویسنده == | == نویسنده == | ||
بر اساس تحقیقات [[محمدباقر انصاری زنجانی]]، محقق غدیر، ابوصادق سلیم بن قیس هلالی از قبیله بنی‌هلال بن عامر است که از حجاز به شام و عراق مهاجرت کرده‌اند. او دو سال قبل از هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله در کوفه به دنیا آمد و او هنگام وفات پیامبر دوازده سال داشته است. سلیم در زمان حیات پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و بعد از آن، در زمان حکومت ابوبکر در مدینه نبوده، در جریان سقیفه و شهادت حضرت زهرا علیها السلام حضور نداشته است. او در حدود پانزده‌سالگی و اوائل حکومت عمر بن خطاب (حدود سال ۱۶ق) وارد مدینه شده است.<ref>اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۱۷-۱۸.</ref> | |||
از نقل از انصاری زنجانی، سلیم در جو سرکوبی که علیه اهل بیت علیهم السلام و معارف ایشان به راه افتاده بود، تصمیم می‌گیرد که وقایع را ثبت کند و برای این کار خود را در میان نزدیکان امیرالمؤمنین و اصحاب خاص او قرار می‌دهد. در دوران حکومت امیرالمؤمنین، سلیم علاوه بر نگارش وقایع، در جنگ‌ها (جمل، صفین، نهروان) در کنار حضرت قرار می‌گیرد و جزو شُرْطَةُ الخَمیس (محافظان شخصی) امیرالمؤمنین می‌گردد. او که از اصحاب خاص امیرالمؤمنین علیه السّلام بود در سه روز آخر عمر آن حضرت در کنار او بود و وصیت‌نامه امام را بدون واسطه ضبط کرد.<ref>اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۱۹-۲۱.</ref> | |||
در زمان امامت امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام، سلیم در شمار یاران آنان بود، ولی در واقعه عاشورا حضور نداشت. انصاری احتمال داده که او در شمار زندانیان ابن‌زیاد بوده و امکان حضور در کربلا را نداشته است. پس از شهادت امام حسین، سلیم از اصحاب امام سجّاد علیه السّلام گردید و در حضور او امام باقر علیه السّلام را، که در سن هفت‌سالگی یا بیشتر بود، درک کرد. با تسلط حجاج بن یوسف ثقفی (سال ۷۵ق) در عراق، اصحاب امیرالمؤمنین، از جمله سلیم، مورد تعقیب قرار گرفتند. به همین دلیل، به شهر نوبندجان گریخت در خانه پدر ابان بن ابی‌عیاش اقامت کرد. او در اواخر سال ۷۶ق، در ۷۸ سالگی در آن شهر درگذشت.<ref>اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۲۱-۲۹.</ref> | |||
== ترجمه و چاپ و نشر == | == ترجمه و چاپ و نشر == | ||
| خط ۵۷: | خط ۶۷: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* '''بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | * '''بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | ||
* '''تهذيب الأحكام'''؛ محمد بن الحسن طوسى، م ۴۶۰ق، تحقیق: حسن الموسوى خرسان، تهران: دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ق. | |||
* '''الذریعة الی تصانیف الشیعة'''؛ محمدمحسن بن علی منزوی (آقابزرگ تهرانی)، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۰۳ق. | * '''الذریعة الی تصانیف الشیعة'''؛ محمدمحسن بن علی منزوی (آقابزرگ تهرانی)، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۰۳ق. | ||
* '''«سلیم بن قیس هلالی»'''؛ سید محمد عمادی حائری، دانشنامه جهان اسلام (ج۲۴)، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۶ش. | * '''«سلیم بن قیس هلالی»'''؛ سید محمد عمادی حائری، دانشنامه جهان اسلام (ج۲۴)، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۶ش. | ||
* میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخست؛ سید حسین مدرسی طباطبایی، ترجمه: سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم: نشر مورخ، ۱۳۸۶ش. | |||
* '''الغیبة'''؛ محمد بن ابراهیم نعمانی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران: مکتبة الصدوق، ۱۳۹۷ق. | * '''الغیبة'''؛ محمد بن ابراهیم نعمانی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران: مکتبة الصدوق، ۱۳۹۷ق. | ||
* '''فرهنگ کتب حدیثی شیعه'''؛ سید محمود مدنی بجستانی، تهران: مؤسسه انتشارات امير کبير (شرکت چاپ و نشر بين‌الملل)، ۱۳۸۵ش. | * '''فرهنگ کتب حدیثی شیعه'''؛ سید محمود مدنی بجستانی، تهران: مؤسسه انتشارات امير کبير (شرکت چاپ و نشر بين‌الملل)، ۱۳۸۵ش. | ||
* '''الفهرست'''؛ محمد بن اسحاق (ابن‌ندیم)، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا. | * '''الفهرست'''؛ محمد بن اسحاق (ابن‌ندیم)، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا. | ||
* '''الکافی'''؛ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الكتب الإسلامية، ۱۴۰۷ق. | |||
* '''«کتاب سلیم بن قیس الهلالی أقدم نص تاریخی عقائدی فی الإسلام»'''؛ محمدباقر انصاری زنجانی، مجله تراثنا، سال شانزدهم، شماره ۳ و ۴، رجب تا ذوالحجه ۱۴۰۲ق. | * '''«کتاب سلیم بن قیس الهلالی أقدم نص تاریخی عقائدی فی الإسلام»'''؛ محمدباقر انصاری زنجانی، مجله تراثنا، سال شانزدهم، شماره ۳ و ۴، رجب تا ذوالحجه ۱۴۰۲ق. | ||
* '''«گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»'''؛ محمدتقی سبحانی، نشریه آینه پژوهش، شماره ۳۷، فروردين و ارديبهشت ۱۳۷۵ش. | * '''«گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»'''؛ محمدتقی سبحانی، نشریه آینه پژوهش، شماره ۳۷، فروردين و ارديبهشت ۱۳۷۵ش. | ||
* '''منتهی المطلب فی تحقیق المذهب'''؛ حسن بن یوسف (علامه حلی)، مشهد: آستانة الرضوية المقدسة (مجمع البحوث الإسلامية)، ۱۴۱۲ق. | |||
* '''وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة'''؛ محمد بن حسن حر عاملی، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.{{پایان}} | * '''وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة'''؛ محمد بن حسن حر عاملی، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.{{پایان}} | ||
نسخهٔ ۲۹ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۲۶
| اطلاعات کتاب |
|---|
جایگاه و اهمیت
کتاب سُلَیْم بن قِیس هِلالِی یکی از کهن‌ترین،[۱] مشهورترین،[۲] با اهمیت‌ترین[۳] و پرمناقشه‌ترین[۴] کتاب‌های روایی اسلامی و شیعی تلقی شده است. برخی محققان، آن را قدیمی‌ترین کتاب شیعی[۵] و برخی دیگر آن را، پس از قرآن و مواریث کتبی انبیاء علیهم السلام نزد اهل بیت علیهم السلام، قدیمی‌ترین کتاب اسلامی[۶] دانسته‌اند. محمد بن ابراهیم نعمانی،[۷] محدث شیعه در قرن چهارم قمری، این کتاب را بزرگترین و قدیمی‌ترین اصل [یادداشت ۱] شیعی و محمد بن ندیم،[۸] کتاب‌شناس در قرن چهارم، آن را اولین کتاب شیعی قلمداد کرده‌اند.
به‌گفته نعمانی روایات این کتاب تنها از رسول خدا صلى الله عليه وآله، امیرالمؤمنین علیه السلام، مقداد، سلمان فارسی و ابوذر و کسانی که در مسیر آنان قرار دارند از صحابه رسول خدا امیرالمؤمنین نقل شده است.[۹] این کتاب مورد تأیید برخی از ائمه علیهم السلام قرار گرفته است؛[۱۰] در منابع، روایاتی از امام سجاد[۱۱] و امام صادق [۱۲]علیهما السلام در تأیید این کتاب آمده است. همچنین، این کتاب مورد اعتماد عالمان شیعه بوده و از آن روایاتی نقل کرده‌اند؛[۱۳] کسانی چون ثقة‌الاسلام کلینی[۱۴] (درگذشته ۳۲۹ق)، شیخ طوسی (درگذشته ۴۶۰ق)[۱۵] و علامه حلی (درگذشته ۷۲۶ق)[۱۶] و علامه مجلسی (درگذشته ۱۱۱۰ق).[۱۷]
اهمیت
حضور مؤلف کتاب سلیم بن قیس الهلالی در يكى از مهم‌ترين و حساس‌ترين مقاطع تاريخ صدر اسلام و نيز گزينش مطالبى كه نقش اساسى در تبيين تاريخ اسلام و عقايد و افكار مسلمانان دارد، نشان‌دهنده اهمیت آن دانسته شده است.[۱۸] برخی محققان اهمیت این کتاب را از سه جنبه روایی، تاریخی و کلامی دانسته‌اند:
- از نظر روایی: این کتاب از نخستین گردآورده‌های روایی شیعه و از اولین منابع حدیث اسلامی از زمانی است که حکومت وقت سیاست منع حدیث را اعمال کرده بود. نویسنده این کتاب از جمله شیعیانی بود که با این سیاست مقابله کرد و با تدوین این کتاب برای جلوگیری از انحراف از قرآن و سنت کوشید. بر این اساس، با فرض صحت اسناد نسخه موجود، این کتاب تنها نگاشته روایی باقی‌مانده از نیمه نخست سده اول هجری خواهد بود.[۱۹]
- از نظر تاریخی: ارائه گزارش‌هایی دقیق، به‌همراه جزئیات، مستقیم یا با یک واسطه از حوادث پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و دوران حکومت امیرالمؤمنین علیه اسلام. همچنین، ارائه گزارش‌هایی از حوادثی که میان شیعه و اهل سنت همواره محل اختلاف و منازعه بوده است: رخدادهایی چون تأکید پیامبر بر امامت و ولایت، هجوم و آتش‌زدن خانه حضرت زهرا علیها السلام، ماجرای صحیفه ملعونه. رخدادهایی که در منابع متقدم کمتر مورد توجه بوده است.[۲۰]
- از نظر کلامی: پرداختن به موضوع امامت و خلافت، به‌عنوان مهم‌ترین موضوع مورد اختلاف میان شیعه و اهل سنت، به‌گونه‌ای که نگاه شیعه بدون امکان توجیه و تأویل ارائه شود از جمله خصوصیت اصلی کلامی این کتاب است. در کنار این، تصریح به خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام و نام‌بردن ائمه دوازده‌گانه و جایگاه مادی و معنوی آنان توسط رسول خدا صلی الله علیه و آله و طرد و انکار نظر مخالف این از ویژگی های کلامی این کتاب است. مطالبی که اثبات آنان نقش مهمی در فیصله‌دادن به کشمکش‌های کلامی در جهان اسلام خواهد داد.[۲۱]
ویژگی‌ها
برای کتاب سلیم بن قیس هلالی در منابع ویژگی‌هایی برشمرده شده است؛ از جمله:
- این کتاب در شکل موجود آن مشتمل بر ۴۸ روایت است که بیشتر آنها طولانی است.[۲۲]
- روایاتی در منابع دیگر هست که احتمالاً منقول از این کتاب باشد، ولی در کتاب موجود سلیم نیامده است.[۲۳]
- محتوای این کتاب، نقل وقایع پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله، رخدادهای دوران خلافت امیرالمؤمنین، احادیثی درباره فضیلت امام و اهل بیت علیهم السلام و پیش‌بینی حوادث قرن اول قمری است.[۲۴]
- در این کتاب از پنج امام نخست شیعه یاد شده و به ادامه سلسله ائمه علیهم السلام در نسل امام باقر علیه السلام بدون ذکر نام آنها اشاره شده است.[۲۵]
- هسته اصلی کتاب متعلق به سال‌های پایانی حکومت هشام بن عبدالملک اموی (حکومت: ۱۰۵-۱۲۵ق) است.[۲۶]
- نقطه تمرکز روایات شهر کوفه است و وضعیت شیعیان این شهر با کمی تفصیل بیان شده است.[۲۷]
- اين كتاب داراى ترتيب خاصى نيست و مؤلف در ذكر روايات هيچ‌گونه ترتيبى اتخاذ نكرده است.[۲۸]
اعتبار
نویسنده
بر اساس تحقیقات محمدباقر انصاری زنجانی، محقق غدیر، ابوصادق سلیم بن قیس هلالی از قبیله بنی‌هلال بن عامر است که از حجاز به شام و عراق مهاجرت کرده‌اند. او دو سال قبل از هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله در کوفه به دنیا آمد و او هنگام وفات پیامبر دوازده سال داشته است. سلیم در زمان حیات پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و بعد از آن، در زمان حکومت ابوبکر در مدینه نبوده، در جریان سقیفه و شهادت حضرت زهرا علیها السلام حضور نداشته است. او در حدود پانزده‌سالگی و اوائل حکومت عمر بن خطاب (حدود سال ۱۶ق) وارد مدینه شده است.[۲۹]
از نقل از انصاری زنجانی، سلیم در جو سرکوبی که علیه اهل بیت علیهم السلام و معارف ایشان به راه افتاده بود، تصمیم می‌گیرد که وقایع را ثبت کند و برای این کار خود را در میان نزدیکان امیرالمؤمنین و اصحاب خاص او قرار می‌دهد. در دوران حکومت امیرالمؤمنین، سلیم علاوه بر نگارش وقایع، در جنگ‌ها (جمل، صفین، نهروان) در کنار حضرت قرار می‌گیرد و جزو شُرْطَةُ الخَمیس (محافظان شخصی) امیرالمؤمنین می‌گردد. او که از اصحاب خاص امیرالمؤمنین علیه السّلام بود در سه روز آخر عمر آن حضرت در کنار او بود و وصیت‌نامه امام را بدون واسطه ضبط کرد.[۳۰]
در زمان امامت امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام، سلیم در شمار یاران آنان بود، ولی در واقعه عاشورا حضور نداشت. انصاری احتمال داده که او در شمار زندانیان ابن‌زیاد بوده و امکان حضور در کربلا را نداشته است. پس از شهادت امام حسین، سلیم از اصحاب امام سجّاد علیه السّلام گردید و در حضور او امام باقر علیه السّلام را، که در سن هفت‌سالگی یا بیشتر بود، درک کرد. با تسلط حجاج بن یوسف ثقفی (سال ۷۵ق) در عراق، اصحاب امیرالمؤمنین، از جمله سلیم، مورد تعقیب قرار گرفتند. به همین دلیل، به شهر نوبندجان گریخت در خانه پدر ابان بن ابی‌عیاش اقامت کرد. او در اواخر سال ۷۶ق، در ۷۸ سالگی در آن شهر درگذشت.[۳۱]
ترجمه و چاپ و نشر
پانویس
- ↑ میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۱، ص۳۲.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۱.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۱.
- ↑ «سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ «کتاب سلیم بن قیس الهلالی أقدم نص تاریخی عقائدی فی الإسلام»، ص۸۵.
- ↑ الغیبة، ص۱۰۱.
- ↑ الفهرست، ص۳۰۷-۳۰۸.
- ↑ الغیبة، ص۱۰۲.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۲.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۸، ص۷۲.
- ↑ الذریعه، ج۲، ص۱۵۲.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۲.
- ↑ برای نمونه‌ای نگاه کنید: الکافی، ج۱، ص۲۹۷-۲۹۸.
- ↑ برای نمونه‌ای نگاه کنید: تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۷۶-۱۷۷.
- ↑ منتهی المطلب، ج۸، ص۵۶۲.
- ↑ برای نمونه‌ای نگاه کنید: ج۱۶، ص۸۴-۸۵.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۴.
- ↑ «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۹-۲۰.
- ↑ «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۰.
- ↑ «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۰.
- ↑ «سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ «سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ «سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.
- ↑ میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.
- ↑ میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۴.
- ↑ اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۱۷-۱۸.
- ↑ اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۱۹-۲۱.
- ↑ اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۲۱-۲۹.
- ↑ اصل مجموعه روایاتی است که محتوای آن از کتاب دیگری گرفته نشده، بلکه نویسنده خود این روایات را از معصوم یا کسی که بی‌واسطه از معصوم نقل کرده شنیده و آنها را نوشته است (الذریعه، ج۲، ص۱۲۶).
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تهذيب الأحكام؛ محمد بن الحسن طوسى، م ۴۶۰ق، تحقیق: حسن الموسوى خرسان، تهران: دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ق.
- الذریعة الی تصانیف الشیعة؛ محمدمحسن بن علی منزوی (آقابزرگ تهرانی)، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- «سلیم بن قیس هلالی»؛ سید محمد عمادی حائری، دانشنامه جهان اسلام (ج۲۴)، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخست؛ سید حسین مدرسی طباطبایی، ترجمه: سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم: نشر مورخ، ۱۳۸۶ش.
- الغیبة؛ محمد بن ابراهیم نعمانی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران: مکتبة الصدوق، ۱۳۹۷ق.
- فرهنگ کتب حدیثی شیعه؛ سید محمود مدنی بجستانی، تهران: مؤسسه انتشارات امير کبير (شرکت چاپ و نشر بين‌الملل)، ۱۳۸۵ش.
- الفهرست؛ محمد بن اسحاق (ابن‌ندیم)، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
- الکافی؛ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الكتب الإسلامية، ۱۴۰۷ق.
- «کتاب سلیم بن قیس الهلالی أقدم نص تاریخی عقائدی فی الإسلام»؛ محمدباقر انصاری زنجانی، مجله تراثنا، سال شانزدهم، شماره ۳ و ۴، رجب تا ذوالحجه ۱۴۰۲ق.
- «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»؛ محمدتقی سبحانی، نشریه آینه پژوهش، شماره ۳۷، فروردين و ارديبهشت ۱۳۷۵ش.
- منتهی المطلب فی تحقیق المذهب؛ حسن بن یوسف (علامه حلی)، مشهد: آستانة الرضوية المقدسة (مجمع البحوث الإسلامية)، ۱۴۱۲ق.
- وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة؛ محمد بن حسن حر عاملی، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.