قَسَم

منافقين و قَسَم‏ هاى دروغ در غدير

از جمله آياتى كه در ماجراى غدير و در ارتباط با منافقين بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شد اين آيه بود:

»يَحْلِفُونَ بِاللَّه ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ بَعْدَ إِسْلامِهِمْ وَ هَمُّوا بِما لَمْ يَنالُوا وَ ما نَقَمُوا إِلاَّ أَنْ أَغْناهُمُ اللَّه وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنْ يَتُوبُوا يَكُ خَيْراً لَهُمْ وَ إِنْ يَتَوَلَّوْا يُعَذِّبْهُمُ اللَّه عَذاباً أَلِيماً فِى الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ ما لَهُمْ فِى الْأَرْضِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ«××× 2 توبه /  74. ×××:

»به خدا قسم ياد مى‏كنند كه چنين سخنى نگفته‏اند، در حالى كه كلمه كفر را بعد از اسلامشان گفته‏اند و هدفى را قصد كرده‏اند كه بدان دست نيافته‏اند و از چيزى ناراحت نشدند مگر براى اينكه خدا و رسولش آنان را از فضل خويش مستغنى ساختند. اگر توبه كنند براى آنان بهتر خواهد بود و اگر روى گردانند خداوند آنان را به عذاب دردناك در دنيا و آخرت معذب مى‏نمايد، و در آخرت هم سرپرست و ياورى نخواهند داشت« .

اين آيه از دو بُعد قابل بررسى است:

1-  موقعيت تاريخى

در طول سفر يك ماهه غدير، منافقين با يقين به نزديكى رحلت پيامبرصلى الله عليه وآله و تصميم حضرت درباره اعلان رسمى ولايت، با شدت تمام و به صورت همه جانبه‏اى دست به كار توطئه‏ها و نقشه‏هاى گوناگون براى مقابله با اقدامات آن حضرت بودند.

آنان سعى در كتمان برنامه‏هاى خود داشتند، ولى از يك سو خداوند از غيب پيامبرش را آگاه مى‏ساخت و از سوى ديگر اصحاب باوفاى آن حضرت همچون سلمان و ابوذر و مقداد و حذيفه و عمار با مجالس مخفى آنان برخورد مى‏كردند و به حضرتش گزارش مى‏دادند.

تنها حربه‏اى كه دشمنان درونى و منافقين در برابر اين افشاگرى‏ها داشتند قسم دروغ بود، به اين صورت كه وقتى پيامبرصلى الله عليه وآله آنان را احضار مى‏كرد و گفتار يا كردار يا نقشه آنان را بر ملا مى‏ساخت قسم ياد مى‏كردند كه چنين سخنى را نگفته و چنان كارى را انجام نداده‏اند.

قسم دروغ از كسانى كه در باطن كافرند فقط با پرده بردارى خداى كاشف الاسرار و علام الغيوب مى‏شكند و باطن كثيف قسم ياد كنندگان را نشان مى‏دهد كه هم بر ضد خدا توطئه مى‏كنند و هم به خدا قسم دروغ ياد مى‏كنند. اين افشاگرى خداوند با آيه »يَحْلِفُونَ بِاللَّه ما قالُوا وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ ...« : »به خدا قسم ياد مى‏كنند كه چنين نگفته‏اند، در حالى كه سخن كفر را بر زبان آورده‏اند ...« صورت گرفت و آنان را رسوا كرد.

تحليل تاريخى اول

قبل از ذكر تفصيل مواردى كه به اين آيه مربوط مى‏شود يادآورى سه نكته ضرورى به نظر مى‏رسد:

نكته اول: آيه در هفت مورد

در غدير هفت مورد اتفاق افتاد كه اسرار و نقشه‏ها و گفته‏هاى جسورانه منافقين فاش شد و پيامبرصلى الله عليه وآله آنان را احضار كرد و با افشاى توطئه آنان را بازخواست نمود. اين هفت مورد عبارتند از:

1. در برابر منبر غدير

گفتارهاى ناهنجار منافقين در مقابل منبر غدير هنگامى بود كه با معرفى اميرالمؤمنين‏عليه السلام و اعلان جمله معروف »مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ« ، آتش غيظ و كينه منافقين به قدرى جوش گرفت كه طاقت نياوردند تا سخنرانى حضرت به پايان برسد، و در همان لحظه در گوش يكديگر و يا به گونه‏اى كه اطرافيانشان مى‏شنيدند و حتى گاهى با صداى بلند مخالفت خود را ابراز كردند و در مواردى مسخره هم كردند؛ و اين حركات آنان پس از سخنرانى به پيامبرصلى الله عليه وآله گزارش شد.

2. پس از خطابه در خيمه

پس از اتمام خطابه كه همه به خيمه‏هاى خود بازگشتند، گروهى از آنان مخفيانه گرد هم آمده بودند و مطالبى را بر ضد ولايت على‏عليه السلام نجوا مى‏كردند. بعضى از اصحاب با وفاى پيامبرصلى الله عليه وآله از بيرون خيمه سخنان آنان را شنيدند و آنان را فراخوانده بازخواست كردند و گفتند كه اين اقدام مخفيانه شما را به حضرت خبر خواهيم داد.

آنان التماس كردند كه كتمان نمايند، و وقتى ديدند نمى‏پذيرند به صراحت گفتند: »ما هم به دروغ قسم ياد خواهيم كرد كه چنين سخنى نگفته‏ايم« !!!

3. هنگام بيعت

هنگام بيعت در غدير نيز حركات و گفتارهاى ناهنجارى از منافقين سر زد كه خدا به پيامبرش خبر داد و حضرت آنان را مؤاخذه فرمود، ولى آنان قسم ياد كردند كه آن كارها را انجام نداده‏اند.

4. در جمع خصوصى منافقين

در ماجراى سوسمار كه بعد از بيعت منافقين در جمع خود به عنوان استهزاء مطرح كردند، پس از آنكه پيامبرصلى الله عليه وآله آنان را مؤاخذه نمود آنان با قسم دروغ انكار كردند.

5 . در مكه پس از امضاى صحيفه

مسئله صحيفه ملعونه كه قبل از خروج از مكه در كعبه بر ضد ولايت امضا شد، اساسى‏ترين موردى بود كه خدا و پيامبرصلى الله عليه وآله به افشاگرى آن پرداختند و باز هم منافقين با حربه قسم به مقابله آمدند.

6 . پس از خنثى شدن توطئه قتل پيامبرصلى الله عليه وآله

توطئه قتل پيامبرصلى الله عليه وآله در كوه »هَرْشى« بزرگ‏ترين توطئه‏اى بود كه تا مرحله اجرا پيش رفت، ولى خداوند آن را خنثى كرد. حتى در اين مورد كه مانند روز روشن معلوم شد چه كسانى بر فراز كوه نقشه را اجرا كردند، باز هم رو در روى پيامبرصلى الله عليه وآله قسم دروغ ياد كردند و انكار نمودند.

7. پس از خنثى شدن توطئه قتل اميرالمؤمنين‏عليه السلام

آخرين مورد توطئه قتل اميرالمؤمنين‏عليه السلام بود كه آن هم به صورت قرار دادى امضا شد. وقتى خبر آن به پيامبرصلى الله عليه وآله رسيد و آنان را احضار فرمود، بار ديگر قسم ياد كردند كه هرگز چنين قصدى نداشته‏اند.