منابع انسانی

مديريت منابع انسانى توسط پيامبرصلى الله عليه وآله در واقعه غدير

مديريت منابع انسانى توسط پيامبرصلى الله عليه وآله در واقعه غدير، با هدف شناسايى روش‏ ها و سياست‏ هاى رفتارى پيامبرصلى الله عليه وآله در به كارگيرى نيروهاى انسانى جهت تحقق فلسفه واقعه غدير خم بسيار جذاب و قابل توجه است.

در واقعه تاريخى و عظيم غدير كه پيامبرصلى الله عليه وآله ولايت و جانشينى اميرالمؤمنين ‏عليه السلام را در حضور ۱۲۰۰۰۰ نفر حاجى -  كه همراه ايشان بودند -  اعلام فرمود. حضور پيامبرصلى الله عليه وآله و اتصال ايشان به منبع وحى الهى چنان قدرتى به ايشان عطا نمود كه توانستند آن جمعيت كثير را در آن گرماى سوزان مديريت نموده، و فرمان الهى را به آنها اعلام نمايد.

پيامبرصلى الله عليه وآله براى اجراى شايسته اين مراسم اشخاصى را مسئول برپايى منبر، و گروهى را مسئول خبررسانى براى اعلام مراسم و تكرار فرمايشات ايشان به آن جمعيت، و گروهى را مسئول برقرارى آرامش و امنيت مراسم نموده است. رسول اكرم‏ صلى الله عليه وآله براى انتخاب هر كدام از اين گروه‏ ها معيارهايى را در نظر گرفته ‏اند؛ به گونه‏ اى كه آنها به نحو احسن از عهده آن كار برآيند. حضرت در پايان با بستن عمامه و گرفتن بيعت از آن جمعيت به فرمان الهى دين را كامل نمودند.

مقدمه

مديريت منابع انسانى به اين معنى است كه شخصى بتواند استعدادها، نيروها، و توانايى‏ هاى نهفته و بالقوه افراد را به فعليت در آورد. در اينجا بر آنيم كه «مديريت منابع انسانى پيامبرصلى الله عليه وآله در واقعه غدير» را بررسى كنيم؛ ببينيم پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير خم براى رسيدن به اهداف مورد نظر به چه صورت از نيروهاى در دسترس خويش استفاده نموده است. موضوعى كه تا كنون به طور مستقل و گسترده به آن پرداخته نشده است.

مديريت پيامبرصلى الله عليه وآله در آن روز از جهات مختلفى قابل ارزيابى است. اما سخن در مورد همه آنها در اين مختصر نمى‏ گنجد. لذا در اين گفتار فقط اين قسم از مديريت ايشان -  يعنى مديريت منابع انسانى -  مورد توجه قرار گرفته است. دستيابى به الگوى كاملى در مديريت منابع، خصوصاً منابع انسانى در كارهاى اجرايى مى ‏تواند از اهميت و فوايد بحث مذكور باشد.

مديريت

مديريت به معناى قدرت برنامه‏ سازى، ساماندهى، هماهنگى، فرماندهى و كنترل است. مديريت منابع انسانى نيز به اين معنى است كه شخصى بتواند استعدادها، نيروها، و توانايى‏ هاى نهفته و بالقوه افراد را به فعليت در آورد.

موفقيت هر جامعه‏ اى نيازمند مدير آگاه و كارآمد و متخصص است، كه با نبود آن ضررها و زيان‏ هاى فراوانى بر مردم و جامعه وارد مى ‏شود. غدير نيز نيازمند يک مدير آگاه و متخصص است، كه جز پيامبر اسلام‏ صلى الله عليه وآله از عهده اين مسئوليت مهم بر نمى ‏آمد. زيرا در پرتوى مديريت مناسب و آگاهانه است كه تمامى راهبردها و اهداف به سرانجام مى ‏رسد.

آماده‏ سازى منبر غدير

زمانى كه پيامبرصلى الله عليه وآله از حجةالوداع بازگشت و به محل غدير رسيد، با آيه تبليغ از طرف خداوند مأموريت يافت كه امر ولايت على‏ عليه السلام را در اجتماع مردم ابلاغ كند. هنگامى كه پيامبرصلى الله عليه وآله اين دستور را شنيد، براى اجراى آن بى ‏درنگ به مردم فرمود: شتر مرا بخوابانيد كه به خدا سوگند از اين مكان نمى‏ روم تا اينكه رسالت پروردگار خود را برسانم. پس امر فرمود براى وى از جهاز شتران منبرى بسازند.

در آنجا پنج درخت كهن و سايه‏ گستر وجود داشت. پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه وآله جاى گزيدن در زير آن را منع فرمود، تا آنجا از خار و خاشاک به كلى پاک شود. وقت ظهر كه حرارت هوا شدت يافت، مردم قسمتى از رداى خود را بر سر و قسمتى را زير پا انداختند، و براى آسايش پيامبرصلى الله عليه وآله چادرى تهيه و روى درخت افكندند تا سايبانى فراهم گشت.

پيامبرصلى الله عليه وآله اين دستور را به مقداد و سلمان و ابوذر و عمار داد، و آنان در زير سايبان بناى منبرى از سنگ را تدارک ديدند. ايشان منبر را طورى بر پا كردند كه نسبت به دو طرف جمعيت در وسط قرار بگيرد، و پيامبرصلى الله عليه وآله هنگام سخنرانى مشرف بر مردم باشند و همه آن حضرت را ببينند. زنان نيز در قسمت خاصى قرار گرفتند كه منبر را مى‏ ديدند.

جمع نمودن صد و بيست هزار نفر جمعيت در آن گرماى سوزان كارى نبوده كه هر كسى قادر به انجام آن باشد. بنابراين، رسول ‏خداصلى الله عليه وآله مى‏ بايست شخص توانايى را براى انجام اين كار انتخاب نمايد كه از عهده اين مهم برآيد. پس پيامبرصلى الله عليه وآله حضرت على‏ عليه السلام را امر فرمود تا مردم را جمع نمايد.

خبررسانى در واقعه غدير

از آنجايى كه واقعه غدير و اعلام ولايت حضرت على‏ عليه السلام خبر بزرگ و مهمى بود، پيامبرصلى الله عليه وآله بايد براى خبررسانى به مردم و مطلع ساختن همه حاضرين افرادى را انتخاب مى ‏نمود.

الف. بلال

از جمله اين افراد بلال بود، كه از دلايل انتخاب وى از سوى پيامبرصلى الله عليه وآله مى ‏تواند اين باشد كه وى اولين مؤذن اسلام بود. همچنين صداى رسا و بلندى داشته است، و نيز به اهل‏بيت پيامبرعليهم السلام وفادار بوده است.

خبررسانى بلال در واقعه غدير در چندين موقعيت و زمان به چشم مى ‏خورد. از جمله اينكه در مكه پس از مراسم حج، پيامبرصلى الله عليه وآله به بلال دستور داد تا بين مردم ندا دهد: فردا (يعنى پانزدهم ذى‏ الحجه) همه بايد به سوى غدير خم حركت كنند.

وظيفه ديگر بلال در واقعه غدير در بازگشت از حجةالوداع بود؛ آنگاه كه پيامبرخداصلى الله عليه وآله مى ‏خواست فرمان خدا را درباره خلافت على‏ عليه السلام اعلام كند، صداى اذان بلال بود كه در وادى غدير خم پيچيد و مسلمانان را پاى خطبه پيامبرصلى الله عليه وآله گرد آورد.

در پايان مراسم نيز پيامبرصلى الله عليه وآله دستور داد تا سند مكتوبى براى غدير آماده شود. براى اين كار نيز بلال ندا داد: الصلاة جامعة، تا همه جمع شوند.

ب. ربيعة بن امية بن خلف

از ديگر افرادى كه پيامبرصلى الله عليه وآله براى اين امر مهم انتخاب نمود ربيعة بن امية بن خلف بود. براى اينكه صداى پيامبرصلى الله عليه وآله به همگان برسد، حضرت به وى -  كه صداى بلند و دلنشينى داشت -  فرمان داد كه سخنان آن حضرت را تكرار كند.

نحوه چينش مردم

در هنگام سخنرانى و در حالى كه رسول اكرم ‏صلى الله عليه وآله بر فراز منبر بود، چينش مردم به گونه ‏اى بود كه خواص در رديف جلو قرار داشتند و عوام مردم در صف‏ هاى ديگر و با فاصله از منبر قرار داشتند.

درست مقابل منبر، هفت نفر از بزرگان قبائل و منافقين كنار هم نشسته بودند؛ كه عبارتند از: ابوبكر، عمر، عبدالرحمن بن عوف، سعد بن ابى‏وقاص، ابوعبيده جراح، سالم مولى ابى‏ حذيفه، مغيرة بن شعبه.

علاوه بر اينها، برخى ديگر همچون عبداللَّه بن جعفر، عمر بن ابى‏ سلمه، اسامة بن زيد، سلمان فارسى، ابوذر، مقداد و زبير نيز در مقابل پيامبرصلى الله عليه وآله قرار داشتند. زنان نيز به گونه‏ اى قرار داشتند كه منبر را مى‏ ديدند.

حفظ امنيت

هر اندازه مراسمى گسترده‏ تر و داراى اهداف بزرگ‏ترى باشد، نياز به تدابير امنيتى بيشترى است. مخصوصاً زمانى كه مردم حاضر در آن مراسم از اقشار مختلف با درجاتى متفاوت از ايمان، فرهنگ و با مليت‏ هاى مختلف باشند.

در ميان اين افراد، گروهى توطئه ‏گر و منافق وجود داشته باشد و اكثر آنان از هر فرصتى براى به هم زدن مجلس استفاده نمايند.

از آنجايى كه واقعه تاريخى غدير از مهم‏ترين قضايا و خطيرترين موضوعات در جهان اسلام است، برقرارى امنيت در روز غدير بسيار مهم بوده است، كه علاوه بر خداوند، بر عهده اشخاصى ديگرى از جمله شخص پيامبرصلى الله عليه وآله، حضرت على‏ عليه السلام و برخى  اصحاب پيامبرصلى الله عليه وآله بوده است.

در ادامه، بعد از اشاره به نحوه ايجاد امنيت توسط خداوند، چگونگى اجراى اين وظيفه را از سوى هر كدام از آنها ذكر مى كنيم:

الف. برقرارى امنيت توسط خداوند

يک. آيه تبليغ: هنگامى كه آيه تبليغ نازل شد و پيامبرصلى الله عليه وآله را مأمور به تبليغ پيامى از سوى خدا به مردم كرد، رسول‏ خداصلى الله عليه وآله براى حفظ دين احساس خطر نمود. خداوند هم در ادامه آيه مى‏ فرمايد: «و اللَّه يعصمك من الناس» .

اين قسمت از آيه وعده‏ اى است كه خداى تعالى به رسول خودصلى الله عليه وآله داده است؛ كه او را از خطراتى كه در اين ابلاغ ممكن است متوجه وى شود نگهدارى كند.

مفسرين گويند: امر مهمى كه خدا در اين آيه به پيامبرش ‏صلى الله عليه وآله تذكر مى‏ دهد، موضوع تعيين امام و جانشين است، كه اگر انجام نشود زحمات بيست و سه ساله پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه وآله پس از شهادتش به هدر مى‏ رود و مردم يک باره به جاهليت خود باز مى‏ گردند. گويا پيامبرصلى الله عليه وآله رسالت و پيام خدا را نرسانده است.

از سوى ديگر، به واسطه جنگ ‏هاى معروف و مشهور اميرالمؤمنين ‏عليه السلام -  كه پايه اسلام را محكم كرده بود -  در دل منافقين نسبت به آن حضرت كينه و خشمى ايجاد شده بود. تا جايى كه در اواخر عمر پيامبرصلى الله عليه وآله گاه و بيگاه اظهار مى ‏كردند. پيامبرصلى الله عليه وآله نيز آگاه بود كه نصب حصرت على‏ عليه السلام به مقام پيشوايى بر آنها گران و سنگين خواهد آمد و كارشكنى و فتنه ‏انگيزى خواهند كرد. از اين جهت خداى تعالى ضمانت نگهدارى پيامبرش‏ صلى الله عليه وآله را در آيه شريفه تذكر مى‏ دهد.

دو. آيات سوره حجر: مورد ديگر آيات آخر سوره حجر است، كه خداوند صريحاً به پيامبرش‏ صلى الله عليه وآله وعده خنثى ‏سازى توطئه ‏هاى منافقين و دفع خطر آنان را مى‏ دهد. چنانچه هم برگزارى مراسم سه روزه در آرامش كامل، و هم حفظ جان حضرت در كوه هرشى از خطر قتل نشان داد كه وقتى ضمانت خداوند پشتوانه عملى باشد، هيچ قدرتى توان بر هم زدن آن را ندارد.

لازم به ذكر است كه در اينجا فقط به دو موارد از آيات اشاره شد. اين در حالى است كه بيش از هشتاد آيه از افشاگرى عليه منافقين در ايام غدير، حاكى از ضمانت حفظ و حراست خداوند نسبت به پيامبرصلى الله عليه وآله و اجراى مراسم غدير است.

ب. برقرارى امنيت توسط پيامبرصلى الله عليه وآله

يكى از عمده‏ ترين موانع بر سر راه ابلاغ ولايت در غدير حضور مسخره كنندگان اسلام از داخل مسلمين بود، كه همان منافقين بودند. پيامبرصلى الله عليه وآله براى مقابله با چنين افرادى كه به عنوان مسلمان در بين اجتماع مسلمين مشغول توطئه بودند، شيوه ‏هاى مختلفى را به كار بردند. تمام اين شيوه‏ ها بر اين اصل امنيتى استوار بود كه به اصل برنامه غدير لطمه اى نزند.

به عنوان مثال، پيامبرصلى الله عليه وآله در جايى از خطبه غدير فرمود: از جبرئيل خواستم تا از خدا بخواهد تا مرا از ابلاغ اين مهم معاف بدارد، زيرا به اين نكته واقف بودم كه تعداد اهل نفاق و دغل و دورويى بر پرهيزگاران امتم غالب هستند، و مسخره كنندگان اسلام را مى ‏شناختم.

پيامبرصلى الله عليه وآله در جايى ديگر از اين خطبه، براى خنثى ‏سازى نقشه‏ ها و اهداف و توطئه‏ هاى منافقين، به آيه ۴۷ سوره نساء اشاره نمود و با صراحت فرمود: به خدا قسم قصد نشده از اين آيه مگر گروهى از اصحاب من، كه آنان را با نام و نسبشان مى ‏شناسم. ولى مأمور شدم از آنان اعراض كنم و آنان را معرفى نكنم. با اين سخن منافقين بر خود لرزيدند و احساس كردند در ادامه سخن از توطئه‏ هاى آنان پرده برداشته خواهد شد و همه از نقشه ‏هاى سرّى آنان آگاه مى‏ گردند.

ج. بر قرارى امنيت توسط حضرت على‏ عليه السلام

در آغاز سخنرانى پيامبرصلى الله عليه وآله، منافقين به ايادى و هواداران خود سپردند كه وقتى پيامبرصلى الله عليه وآله بر فراز منبر قرار مى ‏گيرد و مردم با انسجام بيشترى آماده استماع سخنرانى مى‏ شوند، در صفوف اول قرار داشته باشند و ناگهان از بين جمعيت برخيزند و پراكنده شوند، تا عملاً مجلس را بر هم زنند و نگذارند برنامه ادامه يابد!

اين نقشه عملى شد. پيامبرصلى الله عليه وآله وقتى جدى بودن توطئه را احساس كرد، به اميرالمؤمنين ‏عليه السلام دستور داد تا از منبر پايين رفته و از تفرقه مردم جلوگيرى كند و همه را مقابل منبر جمع نموده و مجلس را منظم نمايد.

د. برقرارى امنيت توسط صحابه

از ديگر اقدامات امنيتى پيامبرصلى الله عليه وآله براى حفظ آرامش و امنيت اجراى مراسم، مطلع ساختن برخى از اصحاب از توطئه‏ هاى منافقين بود. پيامبرصلى الله عليه وآله به برخى همچون مقداد، سلمان، ابوذر، حذيفه و بريده اسلمى -  كه از افراد قابل اعتماد در بين مردم بودند -  دستور داد تا حركات منافقين را زير نظر داشته باشند و به وى گزارش كنند. علت انتخاب اين افراد از سوى پيامبرصلى الله عليه وآله، علاوه بر ايمان و سابقه اسلام ايشان اين بود كه اينها از افراد مورد وثوق و اعتماد در بين مردم بودند.