راویان حدیث غدیر از صحابه

الف. راويان حديث غدير از صحابه

در اين بخش راويان حديث غدير از صحابه -  كه ۱۴۷ نفر هستند -  را همراه با كتاب يا كتبى كه حديث غدير را از آن صحابى نقل كرده ‏اند مى‏ آوريم:

۱. ابن‏ ارقم

مغازلى در «المناقب» و ابن ‏طاووس در «الطرائف» و مجلسى در «بحار الانوار» و ابن ‏بطريق در «العمدة» حديث غدير را از فردى به نام ابن ‏ارقم نقل كرده ‏اند.

۲. ابو بسطام خادم اسامة بن زيد

ابن ‏عساكر حديث غدير را از ابو بسطام نقل كرده است.

۳۴.جرير بن حميد حميرى

جعابى در «نخب المناقب» حديث غدير را از وى نقل كرده است.

۳۶. جُندب انصارى

شهاب ‏الدين در «تشنيف الآذان» حديث غدير را از او نقل كرده است.

۴۱. حبّاب بن عتبه

جعابى در «نخب المناقب» وى را از راويان حديث غدير معرفى كرده است

۵۴ . خويلد (خالد) بن خالد بن محرث هذلى، ابوذويب(م در خلافت عثمان)

وى از شعراى زمان جاهليت و عصر اسلام است.

۵۶. رفاعة بن رافع انصارى

ابن‏ عقده در كتاب «الموالاة» و جعابى در «نخب المناقب» حديث غدير را از او نقل كرده ‏اند.

۵۷. رفاعة بن عبدالمنذر انصارى

ابن ‏عقده در كتاب «الموالاة» و جعابى در «نخب المناقب» و منصور رازى در «كتاب الغدير»حديث غدير را از رفاعة بن عبدالمنذر انصارى نقل كرده ‏اند. در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.

۵۹ . زيد بن ارقم انصارى خزرجى (م ۶۶ يا ۶۷ يا ۶۸ ق)

احمد بن حنبل در سه مورد از مسند خود حديث غدير را از زيد بن ارقم روايت نموده است. هم چنين در مدارک زير حديث غدير را از او نقل كرده ‏اند؛ كه بعضاً همراه با بيان ماجراى غدير و يا حديث ثقلين است، و در بعضى مدارک با چند نقل و اسناد متعدد آمده است

۶۳. زيد بن عبداللَّه انصارى

ابن‏ عقده در كتاب «الموالاة» حديث غدير را از زيد بن عبداللَّه انصارى نقل كرده است.

۶۹. سعيد بن سعد بن عباده انصارى

70. سلمان فارسى، ابوعبداللَّه )م 36 يا 37 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و حموينى »فرائد السمطين« و قاضى بهلول بهجت در »تاريخ آل‏محمدعليهم السلام« حديث غدير را از سلمان روايت كرده‏اند. همچنين شمس‏الدين جزرى در »اسنى المطالب« وى را در شمار راويان حديث غدير از صحابه شمرده است.××× 5 كتاب الولاية: ص 194. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. اسنى المطالب )جزرى( : ص 48. تاريخ آل‏محمدعليهم السلام: ص 67 . فرائد السمطين )حموينى( : ج 1 ص 315 ح 250. ××× در كتب شيعه نيز سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« و سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده‏اند.××× 6 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

71. سلمة بن عمرو بن اكوع اسلمى، ابومسلم )م 74 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از مسلمة بن عمرو روايت كرده‏اند.××× 1 كتاب الولاية: ص 208 ح 38. ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

72. سمرة بن جندب فزارى، ابوسليمان هلالى )م 58 يا 59 يا 60 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و شمس‏الدين جزرى در »اسنى المطالب« ، سمرة بن جندب را يكى از راويان حديث غدير شمرده‏اند. همچنين ابن‏عساكر در »تاريخ مدينة دمشق« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 3 كتاب الولاية: ص 208 ح 37. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ترجمة الامام على‏عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق: ج 2 ص 71 ح 570 . اسنى المطالب: ص 48. ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 4 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

73. سهل بن حنيف انصارى اوسى )م 38 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از سهل بن حنيف نقل كرده‏اند. همچنين ابن‏اثير در »اسد الغابة« حديث غدير را در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه از اصبغ بن نباته نقل كرده، كه از جمله كسانى كه در مناشده حضرت به حديث غدير گواهى دادند سهل بن حنيف است. جزرى شافعى نيز در »اسنى المطالب« او را از جمله راويان حديث غدير از صحابه به شمار آورده است.××× 5 كتاب الولاية: ص 195 ح 32. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 3 ص 307. اسنى المطالب )جزرى( : ص 48. ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 6 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

74. سهل بن سعد انصارى خزرجى ساعدى، ابوالعباس )م 91 ق(

سمهودى در »جواهر العقدين« از طريق ابن‏عقده و قندوزى در »ينابيع المودة« حديث غدير را در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه نقل كرده‏اند، كه از جمله كسانى كه در مناشده حضرت به حديث غدير گواهى دادند سهل بن سعد است. همچنين ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« در »تاريخ آل‏محمدعليهم السلام« وى را در شمار راويان حديث غدير ثبت كرده است.××× 1 كتاب الولاية: ص 196 ح 30. ينابيع المودة: ص ج 3 ص 118 ح 42. تاريخ آل‏محمدعليهم السلام: ص 67 . جواهر العقدين: ج 2 ص 171 170. ×××

در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

75. شداد بن اوس بن ثابت خزرجى انصارى، ابويعلى )م 58 ق(

بهجت افندى در »تاريخ آل‏محمدعليهم السلام« وى را از راويان حديث غدير شمرده است.××× 3 تاريخ آل‏محمدعليهم السلام: ص 67 . ×××

76. صدى بن عجلان باهلى، ابوامامه )م 86 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« حديث غدير را با ذكر سند از صدى بن عجلان روايت كرده است.××× 4 كتاب الولاية: ص 240 ح 79. ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

77. ضميره اسدى

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و منصور رازى در »كتاب الغدير« و جعابى ذر »نخب المناقب« حديث غدير را از ضمرة بن حديد نقل كرده‏اند. ظاهراً وى همان ضميرة بن جندب يا ضميرة بن حبيب باشد.××× 1 كتاب الولاية: ص 227 ح 60 . مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

78. طلحة بن عبيداللَّه تميمى )م 36 ق(

مسعودى در »مروج الذهب« و حاكم »المستدرك« و خوارزمى در »المناقب« و حافظ هيثمى در »مجمع الزوائد« و سيوطى در »جمع الجوامع« و ابن‏حجر در »تهذيب التهذيب« و حافظ نسائى و متقى هندى در »كنز العمال« و ابن‏عساكر، همه نقل كرده‏اند كه طلحه در جنگ جمل براى اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير شهادت داده است.

همچنين در مدارك زير حديث غدير را از طلحة بن عبيداللَّه نقل كرده‏اند: ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« ، جعابى در »نخب المناقب« ، خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« ، بدخشانى در »نزل الابرار« ، سيد محمد بن حسين جلال در »كشف الاستار« ، بزّاز در »المسند« ، حافظ عاصمى در »زين الفتى فى شرح سورة هل‏اتى« ، ابن‏كثير در »البداية و النهاية« ، ابن‏مغازلى در »المناقب« ، جزرى شافعى در »اسنى المطالب« ، مزّى در »تهذيب الكمال« ، حاكم در »المستدرك« ، ذهبى در »تلخيص المستدرك« ، حسام‏الدين حميد بن احمد محلى در »الحدائق الوردية« ، احمد بن عبدالرحمن بنا در »بلوغ الامانى« ، سيد جميلى در »العشرة المبشّرون بالجنة« .××× 3 كتاب الولاية: ص 163 ح 9. مروج الذهب: ج 2 ص 11. المستدرك )حاكم( : ج 3 ص 171. المناقب )خوارزمى( : ص 112. مجمع الزوائد )هيثمى( : ج 9 ص 107. تهذيب التهذيب )ابن‏حجر( : ج 1 ص 391. كنز العمال: ج 6 ص 154  83. ترجمة الامام على‏عليه السلام من تاريخ دمشق: ج 2 ص 56 ح 555 . البداية و النهاية: ج 7 ص 349. اسنى المطالب: ص 3. مناقب آل ابى طالب: ج 2 ص 228. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. نزل الابرار: ص 52 . كشف الاستار: )چاپ در ذيل »شمس الاخبار«  (  : ج 1 ص 102. مناقب على بن ابى‏طالب‏عليه السلام: ص 27 ح 37. مسند بزّاز: ج 3 ص 171 ح 958. تهذيب الكمال: ج 3 ص 441 440 ح 595 . المستدرك على الصحيحين: ج 3 ص 371. تلخيص المستدرك )چاپ در ذيل »المستدرك«  (  : ج 3 ص 371. الحدائق الوردية: ج 1 ص 360. بلوغ الامانى )چاپ در ذيل »الفتح الربانى«  (  : ج 23 ص 127 ح 280. العشرة المبشرون بالجنة: ص 125 124. ×××

در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 1 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

79. عامر بن عمير نميرى

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و ابن‏حجر در »الاصابة« حديث غدير را عامر بن عمير نقل كرده است.××× 2 كتاب الولاية: ص 238 ح 76. الاصابة )ابن‏حجر( : ج 2 ص 255. ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 3 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

80 . عامر بن ليلى بن ضمره غفارى

ابن‏حجر در »الاصابة« و ابن‏اثير جزرى در »اسد الغابة« حديث غدير را در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه نقل كرده، كه از جمله كسانى كه در مناشده حضرت به حديث غدير گواهى دادند عامر بن ليلى غفارى است.

همچنين در مدارك زير حديث غدير همراه با ماجراى غدير از او نقل شده است: ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« ، ابن‏اثير در »اسد الغابة« ، ابن‏صباغ مالكى، اسعد بن ابى‏الفضائل در »الموجز« ، ابن‏حجر در »الاصابة« ، سمهودى، احمد ابوالفضل بن محمد باكثير مكى شافعى در »وسيلة المآل فى مناقب الآل‏عليهم السلام« ، خطيب خوارزمى در مقتل خود، در كتاب »الفصول المهمة« .××× 4 كتاب الولاية: ص 232 ح 69 . اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 3 ص 93 92. الاصابة )ابن‏حجر( : ج 2 ص 257. الفصول المهمة: ص 41. ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

81 . عامر بن واثله ليثى، ابوالطفيل )م 100 يا 102 يا 108 يا 110 ق(

احمد بن حنبل در مسند خود حديث غدير را در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه از عامر بن واثله نقل كرده است. همچنين در مدارك زير حديث غدير را از او روايت كرده‏اند:

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« ، نسائى در »الخصائص« ، حاكم در »المستدرك« ، ابومحمد عاصمى در »زين الفتى« ، ابن‏اثير در »اسد الغابة« ، خوارزمى در »المناقب« ، گنجى شافعى در »كفاية الطالب« ، طبرى در »الرياض النضرة« ، ابن‏حمزه حنفى دمشقى در »البيان و التعريف« ، ابن‏كثير در »البداية و النهاية« ، ابن‏حجر در »الاصابة« و »تعجيل المنفعة« ، متقى هندى در »كنز العمال« ، سمهودى در »جواهر العقدين« ، قندوزى حنفى در »ينابيع المودة« ، ابن‏عساكر در »تاريخ مدينة دمشق« ، ذهبى در »تلخيص المستدرك« ، سيد محمد بن حسين جلالى در »كشف الاستار« ، المرشد باللَّه يحيى بن حسين شجرى در »الامالى الخميسيّة« ، مباركفورى در »تحفة الاحوذى« ، بدخشانى در »نزل الابرار« .××× 1 مسند احمد: ج 1 ص 118 و ج 4 ص 370. كتاب الولاية: ص 195 ح 29 و ص 234 ح 70. الخصائص )نسائى( : ص 17 15. صحيح ترمذى: ج 2 ص 298. المستدرك )حاكم( : ج 3 ص 109. اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 3 ص 92 و ج 5 ص 376. المناقب )خوارزمى( : ص 217 93. كفاية الطالب )گنجى( : ص 15. الرياض النضرة )طبرى( : ج 2 ص 179. البداية و النهاية )ابن‏كثير( : ج 5 ص 211 و ج 7 ص 348 246. الاصابة )ابن‏حجر( : ج 2 ص 252 و ج 4 ص 159. تعجيل المنفة: ص 464 ح 1222. كنز العمال: ج 6 ص 390. ينابيع المودة )قندوزى( : ص 38. ترجمة الامام على‏عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق: ج 2 ص 20 ح 519 و ص 36 ح 536 . تلخيص المستدرك )چاپ در حاشيه »المستدرك«  (  : ج 3 ص 109. كشف الاستار: )چاپ در حاشيه »مسند شمس الاخبار«  (  : ج 1 ص 102. الامالى الخميسيّة: ج 1 ص 145. تحفة الاحوذى: ج 4 ص 326. نزل الابرار: ص 53 . ×××

در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

82 . عايشه بنت ابى‏بكر بن ابى‏قحافه )م 57 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى ذر »نخب المناقب« و منصور رازى در »حديث الغدير« حديث غدير را با ذكر سند از عايشه نقل نموده است.××× 1 كتاب الولاية: ص 243 ح 84 . مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« و علامه مجلسى در »بحار الانوار« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 2 الطرائف: ج 1 ص ص 141. بحار الانوار: ج 37 ص 67 ح 180. ×××

83 . عبادة بن صامت سالمى خزرجى انصارى )م 34 ق(

جعابى در »نخب المناقب« وى را از راويان حديث غدير بر شمرده است.××× 3 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ×××

84 . عباس بن عبدالمطلب بن هاشم قرشى هاشمى )م 32 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از عباس بن عبدالمطلب نقل كرده است، و جزرى در »اسنى المطالب« او را از جمله راويان حديث غدير ذكر كرده است.××× 4 كتاب الولاية: ص 181 ح 15. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. اسنى المطالب: ص 48. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« و علامه مجلسى در »بحار الانوار« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 5 الطرائف: ج 1 ص ص 140. ×××

85 . عبدالاعلى بن عدى بهرانى

جعابى در »نخب المناقب« او را از راويان حديث غدير بر شمرده، و ابن‏اثير جزرى در »اسد الغابة« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 6 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. اسد الغابة: ج 3 ص 114. ×××

86 . عبدالرحمن بن عبدرب انصارى

ابن‏عقده حديث غدير را در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه از اصبغ بن نباته نقل كرده، كه از جمله كسانى كه در مناشده حضرت به حديث غدير گواهى دادند عبدالرحمن بن عبدرب انصارى است. همچنين ابن‏اثير در »اسد الغابة« و ابن‏حجر در »الاصابة« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند. قاضى نيز در »تاريخ آل‏محمدعليهم السلام« او را از جمله راويان حديث غدير ثبت كرده است.××× 1 كتاب الولاية: ص 237 ح 74. اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 3 ص 307 و ج 5 ص 205. الاصابة )ابن‏حجر( : ج 2 ص 408. تاريخ آل‏محمدعليهم السلام: ص 67 . ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

87 . عبدالرحمن بن عوف قرشى زهرى، ابومحمد )م 31 يا 32 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و منصور رازى در »كتاب الغدير« حديث غدير را از عبدالرحمن بن عوف روايت كرده است. همچنين ابن‏مغازلى او را از عشره مبشره مى‏داند كه آنها را از جمله يكصد تن راويان حديث غدير به طُرُق خود شمرده است. جزرى نيز »اسنى المطالب« او را از جمله راويان حديث غدير ذكر نموده است.××× 3 كتاب سليم بن قيس الهلالى. اسنى المطالب: ص 3. ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 4 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

88 . عبدالرحمن بن مدلج

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و ابن‏اثير در »اسد الغابة« و ابن‏حجر در »الاصابة« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 5 اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 3 ص 321. الاصابة: ج 2 ص 414 413 ح 5199 . ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 6 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

89 . عبدالرحمن بن يعمر ابوالاسود دُئَلى

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« حديث غدير را از عبدالرحمن بن يعمر روايت كرده‏اند.××× 7 اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 3 ص 321. الاصابة: ج 2 ص 414 413 ح 5199 . ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 8 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

90. عبداللَّه بن انيس

جعابى در »نخب المناقب« او را از راويان حديث غدير بر شمرده است.××× 1 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ×××

91. عبداللَّه بن بديل بن ورقاء، سيد خزاعه

در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه، از جمله كسانى كه در مناشده حضرت به حديث غدير گواهى دادند عبداللَّه بن بديل است.

92. عبداللَّه بن بشير )بُسر( مازنى

ابن‏عقده، عبداللَّه بن بشير را از راويان حديث غدير به شمار آورده است.××× 2 كتاب الولاية: ص 231 ح 66 . ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 3 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

93. عبداللَّه بن ثابت انصارى

در »اسد الغابة« آمده كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه، از جمله كسانى كه در مناشده حضرت به حديث غدير گواهى دادند عبداللَّه بن ثابت است. همچنين ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و نيز در كتاب در »تاريخ آل‏محمدعليهم السلام« او را از جمله راويان حديث غدير شمرده‏اند.××× 4 اسد الغابة: ج 5 ص 205. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. تاريخ آل‏محمدعليهم السلام: ص 67 . ××× در كتب شيعه نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

94. عبداللَّه بن جعفر بن ابى‏طالب هاشمى )م 80 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از عبداللَّه بن جعفر روايت كرده است.××× 6 كتاب الولاية: ص 236 ح 74. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. تاريخ آل‏محمدعليهم السلام: ص 67 . ××× در كتب شيعه نيز سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« و طبرسى در »الاحتجاج« احتجاج او با حديث غدير بر معاويه و نيز سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از وى نقل كرده‏اند.××× 1 كتاب سليم بن قيس الهلالى: ج 2 ص 834 ح 42. الاحتجاج )طبرسى( : ج 2 ص 3. الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

95. عبداللَّه بن حنطب قرشى مخزومى

سيوطى در »احياء الميت« و هيثمى در »مجمع الزوائد« و ابن‏اثير در »اسد الغابة« و نيز حافظ طبرانى خطبه پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير و حديث غدير را از عبداللَّه بن حنطب روايت كرده‏اند.××× 2 احياء الميت )سيوطى( : ص 260 ح 43. مجمع الزوائد: ج 5 ص 195. اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 3 ص 147. ××× در كتب شيعه نيز شيخ صدوق در »الامالى« و طبرى »بشارة المصطفى‏صلى الله عليه وآله« و فرات در »تفسير فرات الكوفى« و ابن طاووس در »الطرائف« و علامه مجلسى در »بحار الانوار« حديث غدير را از وى نقل كرده‏اند.××× 3 الامالى )صدوق( : ص 290 ح 10. بشارة المصطفى‏صلى الله عليه وآله )طبرى( : ص 301. تفسير فرات الكوفى: ص 190. الطرائف )ابن‏طاووس( : ص 152 ح 234. بحار الانوار: ج 37 ص 109 ح 3. ×××

96. عبداللَّه بن ربيعه

جعابى در »نخب المناقب« و خوارزمى در مقتلش عبداللَّه بن ربيعه را از راويان حديث غدير شمرده‏اند.××× 4 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. ×××

97. عبداللَّه بن عباس قرشى هاشمى )م 68 ق(

نسائى در »الخصائص« ماجرايى مفصل از ابن‏عباس نقل كرده، كه در آن ابن‏عباس حديث غدير را نقل كرده است. اين ماجرا را در مدارك زير نيز نقل كرده‏اند:

احمد در مسند خود و در »فضائل على بن ابى‏طالب‏عليه السلام« ، حاكم در »المستدرك« ، خوارزمى در »المناقب« ، حافظ بيهقى، محب‏الدين طبرى در »الرياض النضرة« و »ذخائر العقبى« ، حموينى در »فرائد السمطين« ، ابن‏كثير شامى در »البداية و النهاية« ، هيثمى در »مجمع الزوائد« ، گنجى در »الكفاية« ابن‏عساكر در »الاربعين الطوال« ، ابن‏حجر در »الاصابة« ، طبرانى در »المعجم الكبير« قاضى يوسف بن موسى حنفى در »المعتصر من المختصر« ، ابن‏منظور در »مختصر تاريخ دمشق« .

همچنين در مدارك زير حديث غدير را از ابن‏عباس نقل كرده‏اند: ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« ، جعابى در »نخب المناقب« ، محاملى در امالى خود، وصابى شافعى در »الاكتفاء« ، متقى هندى در »كنز العمال« ، سيوطى در »تاريخ الخلفاء« ، قرشى در »شمس الاخبار« ، المرشد باللَّه در »الامالى« ، بدخشانى در »نزل الابرار« ، سجستانى در »كتاب الولاية« ، ابن‏كثير در تاريخش، ابوبكر شيرازى در »فى ما نزل من القرآن« ، ابواسحاق ثعلبى در »الكشف و البيان« ، حاكم حسكانى در »شواهد التنزيل« ، فخرالدين رازى در تفسيرش، عزالدين موصلى حنبلى، نظام‏الدين نيشابورى در تفسيرش، آلوسى در »روح المعانى« ، بدخشانى در »مفتاح النجا« ، جزرى در »اسنى المطالب« ، قاضى بهلول بهجت در »تاريخ آل‏محمدعليهم السلام« ، ابن‏عساكر در »تاريخ مدينة دمشق« .××× 1 الخصائص )نسائى( : ص 70. مسند احمد: ج 1 ص 331. فضائل على بن ابى‏طالب‏عليه السلام: ص 211 ح 291. المعجم الكبير: ج 12 ص 97 ح 12593. المستدرك )حاكم( : ج 3 ص 132. المناقب )خوارزمى( : ص 75. الرياض النضرة )محب‏الدين طبرى( : ج 2 ص 203. ذخائر العقبى: ص 68 . البداية و النهاية )ابن‏كثير( : ج 7 ص 337. مجمع الزوائد )هيثمى( : ج 9 ص 108. الكفايه )گنجى( : ص 115. الاصابة )ابن‏حجر( : ج 2 ص 509 . مختصر تاريخ دمشق: ج 17 ص 328. كتاب الولاية: ص 190 ح 20. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. كنز العمال )متقى هندى( : ج 6 ص 153. تاريخ الخلفاء )سيوطى( : ص 114. شمس الاخبار )قرشى( : ص 38. نزل الابرار )بدخشانى( : ص 21 20. تاريخ ابن‏كثير: ج 7 ص 348. تفسير فخر رازى: ج 3 ص 636 . شواهد التنزيل: ج 1 ص 256 ح 250. تفسير نيشابورى: ج 6 ص 194. روح المعانى )آلوسى( : ج 2 ص 348. اسنى المطالب: ص 48. ترجمة الامام على‏عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق: ج 1 ص 202 ح 249. ×××

در كتب شيعه نيز به عنوان نمونه سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« و سيد بن طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

98. عبداللَّه بن عبدالاسد )ابى‏عبدالاسد( بن هلالى مخزومى، برادر رضاعى پيامبرصلى الله عليه وآله و همسر ام‏سلمه )م حدود 2 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« حديث غدير را از عبداللَّه بن عبدالاسد روايت كرده است. در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 1 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

99. عبداللَّه بن علقمه )ابى‏اوفى( اسلمى )م 80 يا 86 يا 87 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و ابن‏مغازلى در »مناقب على بن ابى‏طالب‏عليه السلام« و حسكانى در »شواهد التنزيل« حديث غدير را از عبداللَّه بن ابى‏اوفى نقل كرده‏اند.××× 2 كتاب الولاية: ص 228 ح 61 . مناقب على بن ابى‏طالب‏عليه السلام )ابن‏مغازلى( : ص 24 23 ح 247. شواهد التنزيل )حسكانى( : ج 1 ص 190 ح 247. ××× در كتب شيعه نيز سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« و ابن‏طاووس در »الطرائف« و علامه مجلسى در »بحار الانوار« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 3 الطرائف: ج 1 ص 141. بحار الانوار: ج 37 ص 185 ح 70. ×××

100. عبداللَّه بن عمر بن خطاب عدوى، ابوعبدالرحمن )م 72 يا 73 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و منصور رازى در كتابى كه در موضوع غدير نوشته و هيثمى در »مجمع الزوائد« و ابن‏ابى‏شيبه در سنن خود و وصابى شافعى در »الاكتفاء« و سيوطى در »جمع الجوامع« و در »تاريخ الخلفاء« و متقى هندى در »كنز العمال« و طبرانى در »المعجم الكبير« و بدخشانى در »نزل الابرار« و در »مفتاح النجا« و خطيب خوارزمى در مقتل خود و جزرى در »اسنى المطالب« ، ابن‏عدى جرجانى در »الكامل« ، ابن‏عساكر در »تاريخ مدينة دمشق« ، همگى حديث غدير را از عبداللَّه بن عمر نقل كرده‏اند.××× 4 كتاب الولاية: ص 163 ح 9 و ص 207 ح 35. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. مجمع الزوائد )هيثمى( : ج 9 ص 106. تاريخ الخلفاء: ص 114. كنز العمال )متقى هندى( : ج 6 ص 154. نزل الابرار: ص 20. مقتل خوارزمى: فصل چهارم. اسنى المطالب )جزرى( : ص 4. الكامل: ج 5 ص 33. ترجمة الامام على‏عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق: ج 2 ص 83 ح 586 . ×××

در كتب شيعه نيز سليم در كتابش و ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 1 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

101. عبداللَّه بن مسعود هذلى، ابوعبدالرحمن )م 32 يا 33 ق(

حافظ ابن‏مردويه به اسنادش نزول آيه تبليغ را در روز غدير از عبداللَّه بن مسعود روايت كرده، كه در مدارك زير آمده است: سيوطى در جلد »الدر المنثور« ، قاضى شوكانى در »فتح القدير« ، آلوسى بغدادى در »روح المعانى« . همچنين ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« و شمس‏الدين جزرى در »اسنى المطالب« او را از جمله راويان حديث غدير از صحابه شمرده است.××× 2 الدرّ المنثور )سيوطى( : ص 298. فتح القدير: ج 2 ص 57 . روح المعانى )آلوسى( : ج 2 ص 348. اسنى المطالب )جزرى( : ص 4. كتاب الولاية: ص 255. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. مناقب على بن ابى‏طالب‏عليه السلام: ص 23 ح 32. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 3 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

102. عبداللَّه بن ياميل

ابن‏عقده در كتاب »المفرد فى الحديث« حديث غدير را از عبداللَّه بن ياميل نقل كرده است. همچنين در مدارك زير اين روايت را نقل كرده‏اند: ابن‏اثير در »اسد الغابة« ، ابن‏حجر در »الاصابة« ، قندوزى حنفى در »ينابيع المودة« .××× 4 كتاب الولاية: ص 239 ح 77. اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 3 ص 274. الاصابة )ابن‏حجر( : ج 2 ص 382. ينابيع المودة )قندوزى( : ص 34. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

103. عبيداللَّه بن عباس قرشى هاشمى )م 58 يا 87 ق(

سليم بن قيس در كتابش ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير را نقل كرده، كه يكى از شهادت دهندگان براى حضرت عبيداللَّه بن عباس است.××× 6 كتاب سليم بن قيس الهلالى: ج 2 ص 638 ح 11. ×××

104. عبيد بن عازب انصارى، برادر براء بن عازب

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« حديث غدير را از او نقل كرده است. همچنين ابن‏اثير جزرى عبيد بن عازب را از كسانى بر شمرده كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه به حديث غدير گواهى دادند.××× 1 كتاب الولاية: ص 237 ح 74. اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 5 ص 205. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

105. عثمان بن حنيف اوسى انصارى

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از وى نقل كرده‏اند.××× 3 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ×××

106. عثمان بن عفان اموى )م 35 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و منصور رازى در »كتاب الغدير« حديث غدير را با ذكر سند از عثمان بن عفان روايت كرده‏اند. همچنين او يكى از عشره مبشّره است كه ابن‏مغازلى به طُرق خود آنها را از جمله يكصد تن راويان حديث غدير شمرده است.××× 4 كتاب الولاية: ص 163 ح 9. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. مناقب على بن ابى‏طالب‏عليه السلام: ص 27 ح 39. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

107. عدى بن حاتم طائى، ابوطريف )م 68 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« نقل كرده كه عدى بن حاتم از كسانى است كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه به حديث غدير گواهى دادند. همچنين اين ماجرا در مدارك زير نقل كرده‏اند: سيد نورالدين سمهودى در »جواهر العقدين« ، قندوزى در »ينابيع المودة« ، احمد مكى شافعى در »وسيلة المآل فى مناقب الآل‏عليهم السلام« . جعابى در »نخب الناقب« و قاضى بهلول بهجت در »تاريخ آل محمدصلى الله عليه وآله« نيز او را در شمار راويان حديث غدير ثبت كرده است.××× 1 كتاب الولاية: ص 196 ح 30. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. جواهر العقدين: ج 2 ص 171 170. ينابيع المودة )قندوزى( : ص 38. تاريخ آل‏محمدعليهم السلام: ص 67 . ×××

108. عروة بن ابى‏الجعد ازدى بارقى

جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 2 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ×××

109. عطية بن بسر مازنى

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را با ذكر سند از عطية بن بسر روايت كرده‏اند.××× 3 كتاب الولاية: ص 255. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 4 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

110. عقبة بن عامر جهنى )م 60 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« نقل كرده كه عقبة بن عامر از كسانى است كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه به حديث غدير گواهى دادند. همچنين جعابى در »نخب المناقب« و قاضى در »تاريخ آل‏محمدعليهم السلام« او را در شمار راويان حديث غدير ثبت كرده است.××× 5 كتاب الولاية: ص 196 ح 30. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. تاريخ آل‏محمدعليهم السلام: ص 67 . ×××

در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از عقبة بن عامر نقل كرده است.××× 6 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

111. عقبة بن عمرو بدرى، ابومسعود

جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از وى نقل كرده است.

112. على بن ابى‏طالب‏عليه السلام، اميرالمؤمنين

اميرالمؤمنين‏عليه السلام در چند مورد و به چند شكل حديث غدير را بيان فرموده است:

الف. شعر حضرت در غدير كه حديث غدير هم در آن آمده، و راويان مورد وثوق و اعتماد آن را ذكر نموده‏اند.

ب. احتجاج آن حضرت به حديث غدير در روز شورى.

ج. احتجاج آن حضرت به حديث غدير در جنگ جمل.

د. احتجاج آن حضرت به حديث غدير و سوگند دادنش براى گواهى دادن به آن در رحبه كوفه.

ه  . نقل حديث غدير به طور كلى.

حديث غدير به روايت حضرت و در موارد ياد شده در مدارك زير آمده است:

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« ، جعابى در »نخب المناقب« ، خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« ، احمد بن حنبل در مسند، ابن‏كثير در »البداية و النهاية« ، هيثمى در »مجمع الزوائد« ، سيوطى در »جمع الجوامع« و »تاريخ الخلفاء« ، ابن‏حجر در »تهذيب التهذيب« و »المطالب العالية« ، بدخشانى در »نزل الابرار« ، »مفتاح النجا« ، طحاوى در »مشكل الآثار« ، متقى هندى در »كنز العمال« ، حاكم در »المستدرك« ، طبرانى در »المعجم الكبير« ، ضياء مقدسى، محاملى در »الامالى« . وصابى در »الاكتفاء« ، »سنن ابن‏ابى‏عاصم« ، »سنن سعيد بن منصور« ، ذهبى در »ميزان الاعتدال« ، حموينى در »فرائد السمطين« ، »حلية الاولياء« ، عقيلى در »الضعفاء الكبير« ، ابن‏عساكر در »تاريخ مدينة دمشق« ، ابن‏مغازلى در »المناقب« .××× 1 كتاب الولاية: ص 156 ح 2 و ص 163 ح 9 و ص 196 ح 30 و ص 198 ح 31 و ص 236 ح 73 و ص 237 ح 74 و ص 241 ح 81 . مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. مسند احمد: ج 1 ص 152. البداية و النهاية )ابن‏كثير( : ج 2 ص 348. مجمع الزوائد )هيثمى( : ج 9 ص 107. تاريخ الخلفاء )سيوطى( : ص 114. تهذيب التهذيب )ابن‏حجر( : ج 7 ص 337. المطالب العالية: ج 4 ص 65 ح 3973. نزل الابرار )بدخشانى( : ص 20. مشكل الآثار )طحاوى( : ج 2 ص 307. البداية و النهاية )ابن‏كثير( : ج 5 ص 211. كنز العمال )متقى هندى( : ج 6 ص 406 399 397 154. ميزان الاعتدال )ذهبى( : ج 2 ص 303. حلية الاولياء: ج 9 ص 64 . الضعفاء الكبير: ج 3 ص 271 ح 1276. ترجمة الامام على‏عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق: ج 2 ص 25 ح 525 و ص 27 ح 528  527 و ص 28 ح 529 و ص 30 ح 534 . مناقب على بن ابى‏طالب‏عليه السلام: ص 21 ح 29. ×××

در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از اميرالمؤمنين‏عليه السلام نقل كرده است.××× 1 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

113. عمّار بن ياسر عنسى، ابواليقظان )م 37 ق(

نصر بن مزاحم در »كتاب صفّين« و در »شرح نهج‏البلاغة« ، احتجاج عمّار بن ياسر بر عمرو بن عاص به حديث غدير را نقل كرده‏اند.

همچنين ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و حموينى »فرائد السمطين« و خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« و شمس‏الدين جزرى در »اسنى المطالب« و حسكانى در »شواهد التنزيل« و سيوطى در »الدرّ المنثور« و هيثمى در »مجمع الزوائد« او را در شمار راويان حديث غدير از صحابه ذكر كرده‏اند. او از ركبان است كه براى اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير شهادت دادند.××× 2 كتاب صفّين )نصر بن مزاحم( : ص 186. كتاب الولاية: ص 191 ح 23. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. شرح نهج‏البلاغة: ج 2 ص 273. فرائد السمطين )حموينى( : ص 58 باب 40. اسنى المطالب )جزرى( : ص 4. شواهد التنزيل: ج 1 ص 223 ح 231. الدرّ المنثور: ج 2 ص 293. مجمع الزوائد: ج 7 ص 17. ×××

در كتب شيعه نيز سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« و ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 3 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

114. عمارة بن حزم خزرجى انصارى

حافظ هيثمى در »مجمع الزوائد« و سيوطى در »تاريخ الخلفاء« و بدخشانى در »مفتاح النجا« و »نزل الابرار« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 4 مجمع الزوائد )هيثمى( : ج 9 ص 107. تاريخ الخلفاء )سيوطى( : ص 65 . نزل الابرار: ص 51 . ×××

115. عمران بن حصين خزاعى كعبى، ابونجيد )م 52 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« حديث غدير را از عمران بن حصين روايت كرده است. همچنين مولوى محمدسالم بخارى و ترمذى نموده و خطيب خوارزمى و شمس‏الدين جزرى در »اسنى المطالب« حديث غدير را از عمران بن حصين نقل كرده‏اند.××× 1 كتاب الولاية: ص 255. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. اسنى المطالب: ص 48. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

116. عمر بن ابى‏سلمة بن عبدالاسد مخزومى، ربيب پيامبرصلى الله عليه وآله، پسر ام‏سلمه )م 83 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از عمر بن ابى‏سلمه روايت كرده‏اند.××× 3 كتاب الولاية: ص 255. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ××× در كتب شيعه نيز سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« و ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از عمر بن ابى‏سلمة نقل كرده‏اند.××× 4 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

117. عمر بن خطاب عدوى )م 23 ق(

در مدارك زير حديث غدير از عمر بن خطاب روايت شده است: ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« ، جعابى در »نخب المناقب« ، ابن‏مغازلى در »المناقب« ، سمعانى در »فضائل الصحابة« ، محب‏الدين طبرى در »الرياض النضرة« ، احمد بن حنبل در »المناقب« ، ابن‏سمان، »ذخائر العقبى« ، محمد خوارجه پارسا در »فصل الخطاب« ، خطيب خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« ، ابن‏كثير شامى در »البداية و النهاية« ، ابن‏جرير طبرى در »كتاب غدير خم« ، شمس‏الدين جزرى در »اسنى المطالب« ، شهاب‏الدين همدانى »مودة القربى« ، قندوزى حنفى در »ينابيع المودة« ، ابن‏عساكر در »تاريخ مدينة دمشق« ، مناوى در »فيض القدير« ، ابن‏حجر هيتمى در »الصواعق المحرقة« .××× 1 كتاب الولاية: ص 155 ح 1. مناقب آل ابى ابى‏طالب‏عليه السلام: ج 2 ص 228. مناقب على بن ابى‏طالب‏عليه السلام )ابن‏مغازلى( : ص 22 ح 31 و ص 27 ح 39. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. الرياض النضرة )محب‏الدين طبرى( : ج 2 ص 244 161. ذخائر العقبى: ص 67 . البداية و النهاية: ج 5 ص 213 و ج 7 ص 349. ينابيع المودة: ص 249. ترجمة الامام على‏عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق: ج 2 ص 79 ح 581 و ص 82 ح 585  584 . فيض القدير: ج 6 ص 218. الصواعق المحرقة: ص 177 42. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« و مجلسى در »بحار الانوار« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 140. بحار الانوار: ج 37 ص 196 ح 79. ×××

118. عمرو بن حريث قرشى مخزومى )م 55 يا 98 ق(

جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 3 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ×××

119. عمرو بن حمق بن كاهن خزاعى كوفى )م 50 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و خوارزمى در مقتلش حديث غدير را از عمرو بن حمق روايت كرده‏اند.××× 4 كتاب الولاية: ص 195 ح 29. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

120. عمرو بن ذى‏مرّ

هيثمى در »مجمع الزوائد« و شهاب‏الدين در »تشنيف الآذان« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 6 مجمع الزوائد )هيثمى( : ج 9 ص 104. تشنيف الآذان )شهاب‏الدين( . ×××

121. عمرو بن شراحيل

ابن‏اثير در »اسد الغابة« حديث غدير را از وى نقل كرده است.××× 7 اسد الغابة: ج 4 ص 114. ×××

122. عمرو بن شرحبيل

خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« عمرو بن شرحبيل را از جمله راويان حديث غدير از صحابه به شمار آورده است.××× 1 مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. ×××

123. عمرو بن عاص بن وائل سهمى )م 43 يا 47 يا 48 يا 51 ق(

يكى از شعراى غدير عمرو بن عاص است. همچنين ابن‏قتيبه در »الامامة و السياسة« ماجراى استدلال و احتجاج شخصى به نام »برد« با حديث غدير بر عمرو عاص و اعتراف او را نقل كرده است. خوارزمى نيز در »المناقب« نامه‏اى كه عمرو در مورد حديث غدير به معاويه نوشت را روايت كرده است.××× 2 الامامة و السياسة: ص 93، و در چاپ ديگر: ج 1 ص 109. المناقب )خوارزمى( : ص 126. ×××

124. عمرو بن مرّه جهنى، ابوطلحه، ابومريم )م در خلافت معاويه(

احمد بن حنبل و طبرانى در »المعجم الكبير« حديث غدير را از عمرو بن مره روايت كرده‏اند. همچنين در مدارك زير حديث غدير را از او نقل كرده‏اند: »كنز العمال« ، ابراهيم وصابى شافعى در »الاكتفاء« ، محمد صدر عالم در »معارج العلى« ، بدخشانى در »مفتاح النجا« ، »نزل الابرار« .××× 3 المعجم الكبير: ج 5 ص 192 ح 5059 . كنز العمال: ج 11 ص 610 ح 32951. ×××

125. فاطمه بنت حمزة بن عبدالمطلب

ابن‏عقده و جعابى در »نخب المناقب« و منصور رازى در »كتاب الغدير« حديث غدير را از فاطمه بنت حمزه روايت كرده است.××× 4 كتاب الولاية: ص 255. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

126. فاطمه‏عليها السلام بنت محمدصلى الله عليه وآله، صديقه )م 11 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب الناقب« و منصور رازى در »كتاب الغدير« و شهاب‏الدين همدانى در »مودة القربى« حديث غدير را از حضرت زهراعليها السلام روايت كرده‏اند. همچنين ابوموسى اصفهانى در »نزهة الحفاظ« و جزرى شافعى در »اسنى المطالب« و حافظ مقدسى احتجاج حضرت به حديث غدير را نقل كرده‏اند.××× 1 كتاب الولاية: ص 242 ح 83 . مناقب على بن ابى‏طالب‏عليه السلام: ج 2 ص 228. نزهة الحفاظ: ض 65 . اسنى المطالب: ص 51  50 . ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

127. فضل بن عباس

سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 3 كتاب سليم بن قيس الهلالى: ص 231. ×××

128. فضلة )نضلة( بن عتبه )عبيد( اسلمى، ابوبرزه )م 65 ق(

ابن‏عقد در كتاب »حديث الولاية« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از فضلة بن عتبه روايت كرده است.××× 4 كتاب الولاية: ص 255. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

129. قيس بن ثابت بن شماس انصارى

قيس بن ثابت از جمله كسانى است كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در كوفه به حديث غدير شهادت داد. همچنين ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و ابن‏اثير در »اسد الغابة« و ابن‏حجر در »الاصابة« و محمد صدر عالم در »معارج العلى« حديث غدير را از قيس بن ثابت نقل كرده‏اند.××× 6 كتاب الولاية: ص 241 ح 81 . اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 1 ص 368. الاصابة )ابن‏حجر( : ج 1 ص 305. ××× در كتب شيعه نيز سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« و ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 7 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

130. قيس بن سعد بن عباده انصارى خزرجى )م 59 يا 60 ق(

قيس بن سعد بن عباده يكى از شعراى غدير، و نيز يكى از كسانى است كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در كوفه براى حضرت شهادت داد. همچنين او به حديث غدير بر معاوية بن ابى‏سفيان احتجاج كرده است. از جمله كسانى كه حديث غدير را از او نقل كرده‏اند جعابى در »نخب المناقب« است.××× 1 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ×××

در كتب شيعه نيز سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« و حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 كتاب سليم بن قيس الهلالى: ج 2 ص 777 ح 26. ×××

131. قيس بن عاصم

جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 3 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ×××

132. كعب بن عجره )عجزه( انصارى مدنى، ابومحمد )م 51 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از كعب بن عجره روايت كرده‏اند.××× 4 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

133. مالك بن حويرث ليثى، ابوسليمان )م 74 ق(

احمد بن حنبل در »المناقب« و ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« حديث غدير را از مالك بن حويرث روايت كرده‏اند. همچنين در مدارك زير حديث غدير را از او نقل كرده‏اند: ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« ، جعابى در »نخب المناقب« ، هيثمى در »مجمع الزوائد« ، طبرانى در »المعجم الكبير« ، جلال‏الدين سيوطى در »تاريخ الخلفاء« ، بدخشانى در »مفتاح النجا« و »نزل الابرار« ، محمد صدر عالم در »معارج العلى« ، وصابى شافعى در »الاكتفاء« ، ابونعيم در »فضائل الصحابة« ، خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« ، ابن‏عدى در »الكامل« ، ابن‏عساكر در »تارخ مدينة دمشق« .××× 1 كتاب الولاية: ص 230 ح 64 . مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. مجمع الزوائد )هيثمى( : ج 9 ص 108. المعجم الكبير: ج 19 ص 291 ح 646 . تاريخ الخلفاء )سيوطى( : ص 114. نزل الابرار: ص 20. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. الكامل: ج 6 ص 381. ترجمة الامام على‏عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق: ج 2 ص 81 ح 582 . ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

134. محمد بن ابى‏بكر

سليم در كتاب خود به نام »كتاب سليم بن قيس الهلالى« حديث غدير را از وى نقل كرده است.

135. محمد بن مسلمه انصارى )م 43 يا 46 يا 47 ق(

سليم در »كتاب سليم بن قيس الهلالى« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 3 كتاب سليم بن قيس الهلالى: ج 2 ص 636 ح 11. ×××

136. مقداد بن عمرو كندى زهرى )م 33 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و حموينى در »فرائد السمطين« حديث غدير را از مقداد روايت كرده‏اند.××× 4 فرائد السمطين: ج 1 ص 312 ح 250. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

137. ناجية بن عمرو خزاعى

ابن‏اثير در »اسد الغابة« و ابن‏حجر در »الاصابة« روايت كرده‏اند كه ناجية بن عمرو يكى از كسانى است كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در كوفه براى حضرت شهادت داد. همچنين ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و خطيب خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« او را از جمله روايان حديث غدير از صحابه به شمار آورده است.××× 1 اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 5 ص 6 . الاصابة )ابن‏حجر( : ج 3 ص 542 . كتاب الولاية: ص 195 ح 29. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. مقتل الحسين‏عليه السلام: ج 1 ص 48. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

138. نعمان بن عجلان زرقى انصارى

ابن‏اثير جزرى در »اسد الغابة« و ابن‏حجر در »الاصابة« نقل كرده‏اند كه در ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در رحبه كوفه به نقل اصبغ بن نباته، از جمله كسانى كه در مناشده حضرت به حديث غدير گواهى دادند نعمان بن عجلان است. همچنين ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و قاضى در »تاريخ آل‏محمدعليهم السلام« وى را از جمله راويان حديث غدير از صحابه شمرده است.××× 3 اسد الغابة: ج 1 ص 369 368. الاصابة: ج 1 ص 304 ش 1567. كتاب الولاية: ص 255. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. تاريخ آل‏محمدعليهم السلام: ص 67 . ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 4 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

نضلة بن عتبه )عبيد( اسلمى، ابوبرزه = فضلة )نضلة( بن عتبه )عبيد( اسلمى، ابوبرزه

139. نيط بن شريط

شهاب‏الدين در »تشنيف الآذان« حديث غدير را از وى نقل كرده است.

140. هاشم بن عتبة بن ابى‏وقاص مرقال زهرى مدنى )م 37 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و ابن‏اثير در »اسد الغابة« و قندوزى در »ينابيع المودة« ماجراى احتجاج اميرالمؤمنين‏عليه السلام به حديث غدير در كوفه را نقل كرده‏اند، كه هاشم مرقال از جمله كسانى است كه به حديث غدير شهادت دادند. ابن‏حجر نيز در »الاصابة« اين ماجرا را روايت كرده، ولى قسمتى از اول آن را انداخته و نام هاشم مرقال را ذكر نكرده است! البته از اين قبيل سقط و تحريف در كتب و تأليفات ابن‏حجر بسيار مشاهده مى‏شود!××× 1 كتاب الولاية: ص 241 ح 81 . اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 1 ص 368. ينابيع المودة: ج 1 ص 109 108. الاصابة )ابن‏حجر( : ج 1 ص 305. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

141. هلال بن حارث، ابوحمراء خادم رسول‏خداصلى الله عليه وآله

جعابى در »نخب المناقب« و همدانى در »مودة القربى« و امرتسرى در »ارجح المطالب« و نيز در »احقاق الحق« حديث غدير را از او نقل كرده‏اند.××× 3 مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. مودة القربى )همدانى( : ص 50 . ارجح المطالب )امرتسرى( : ص 581 . تعليقات احقاق الحق: 5 ص 38 ح 7. ×××

142. وحشى بن حرب حبشى حمصى، ابووسمه )ابودسمه(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« حديث غدير را از وحشى بن حرب روايت كرده، و خوارزمى در مقتلش او را از جمله راويان حديث غدير از صحابه به شمار آورده است.××× 4 كتاب الولاية: ص 240 ح 80 . مناقب آل‏ابى‏طالب: چ 2 ص 228. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 140. ×××

143. وهب بن حمزه

خوارزمى در »مقتل الحسين‏عليه السلام« خود وهب بن حمزه را از جمله راويان حديث غدير از صحابه شمرده است. همچنين ابن‏حجر در »الاصابة« و ابن اثير در »اسد الغابة« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 6 مقتل الحسين‏عليه السلام: فصل چهارم. الاصابة: ج 3 ص 604 ح 9159. اسد الغابة: ج 5 ص 94. ×××

144. وهب بن عبداللَّه سوائى )شوائى( ، ابوحجيفه، وهب الخير )م 64 يا 74 ق(

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« حديث غدير را از وهب بن عبداللَّه روايت كرده است.××× 1 كتاب الولاية: ص 255. ××× در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 2 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

145. يزيد بن خطيب اسلمى

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« وى را از راويان حديث غدير بر شمرده است.

يزيد بن شراحيل انصارى = زيد )يزيد( بن شراحيل انصارى

146. يزيد بن وديعه

ابن‏اثير در »اسد الغابة« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 3 اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 3 ص 231. ×××

147. يعلى بن مرّة بن وهب ثقفى، ابومُرازم

ابن‏عقده در كتاب »الموالاة« و جعابى در »نخب المناقب« و حافظ ابوموسى و حافظ ابونعيم و ابن‏اثير در »اسد الغابة« و ابن‏حجر در »الاصابة« حديث غدير را از يعلى بن مره روايت كرده‏اند.××× 4 كتاب الولاية: ص 195 ح 29. مناقب آل‏ابى‏طالب: ج 2 ص 228. اسد الغابة )ابن‏اثير( : ج 2 ص 233 و ج 4 ص 93 و ج 5 ص 6 . الاصابة )ابن‏حجر( : ج 3 ص 452. ×××

در كتب شيعه نيز ابن‏طاووس در »الطرائف« حديث غدير را از او نقل كرده است.××× 5 الطرائف: ج 1 ص 141. ×××

اينها يكصد و چهل و هفت تن از بزرگان صحابه پيامبرصلى الله عليه وآله هستند كه به شكل‏هاى مختلف و جريان‏هاى متفاوت حديث غدير را نقل كرده‏اند، كه هر كدام با اسناد بسيار و در كتب متعدد آمده است. بسا آنچه به دست نياورده‏ايم يا به دست ما نرسيده بسيار بيش از اين باشد، چرا كه با توجه به جمعيتى كه در غدير خم وجود داشته، حتماً راويان حديث غدير چندين برابر نامبردگان بوده است.

اجتماعى كه در آن روز به اين داستان گوش فرا داده و آن را درك كردند بيش از يكصد هزار تن بوده‏اند. بالطبع تك تك اين گروه عظيم پس از بازگشت به وطن خود از اين واقعه عظيم سخن گفته و آن را نقل كرده‏اند.

همان طور كه هر مسافرى پس از بازگشت به وطن، آنچه از حوادث مهم و غير عادى در طى مسافرت ديده را براى خويشان و دوستان خود بيان مى‏كند. اين گروه عظيم هم چنين بوده‏اند و اين داستان تاريخى و مهم را همگى بازگو كرده‏اند. البته آنانكه كينه در دل داشتند، حِقد درونى آنها مانع شد كه اين داستان مهم را نقل و اشاعه دهند.

بنابراين، اين تعداد كه نام آنها برده شد از جمله اشخاصى هستند كه اين واقعه را از آن جماعت نقل كرده‏اند، و چه بسيار كسانى هم كه پس از درك اين مجمع بزرگ و شنيدن اين امر مهم قبل از آنكه به وطن و مسكن خود برسند و يا پيش از آنكه موفق ببيان مشهودات و مسموعات خود شوند، دست حوادث آنها را نابود ساخته، يا در بيابان‏ها و پهنه صحراى حجاز مرگ گريبانشان را گرفته و يا سوانح و حوادث گوناگون آنها را از يادآورى و بيان اين خاطره بزرگ باز داشته است.

در روايت زيد بن ارقم تلويحاً به اين معنى اشاره شده كه قسمتى از حاضرين در آن روز و در آن مكان از جمله صحرانشينان بوده‏اند كه سخنى از آنان در دسترس ديگران قرار نگرفته و منشأ نشر و اِسناد اين خبر واقع نشده‏اند. با همه اين امور و حوادث و موانع، در اثبات و تواتر اين حديث آنچه كه به آن دست يافته و ذكر كرديم كافى است.