آداب عید غدیر

انجام اعمال مستحبی هميشه و همه جا پسنديده است، اما انجام چنین اعمالی در روز غدير از فضیلت و ثواب بيشترى برخوردار است. از جمله موضوعات مهم در عید غدیر، آداب آن است. فضیلت اعمال و آداب آن با فضیلت هیچ روزی برابری نمی کند و منحصر به قشر خاص و سن معینی نمی باشد.

برای پی بردن به فضیلت آداب و اعمال آن باید فضیلت این روز بزرگ را که دارای ابعاد اعتقادی و عبادی است شناخت و برای رسیدن به معرفت فضیلت چنین روزی باید به سراغ فرمایشات اهل بیت علیهم السلام رفت که به بعض آن اشاره می کنیم:

1. عيد غدير عيد اللَّه الاكبر است.
2. عمل در روز غدير با عمل هشتاد ماه برابری می کند.
3. امام رضا علیه السلام در روز غدیر که عده ای از شیعیانی که از کوفه به محضر حضرت شرفیاب شدند فرمودند: «ای اهل کوفه! به راستی که به شما خیر بسیار زیادی عطا شده است و شما از کسانی هستید که خداوند قلبشان را برای ایمان مورد امتحان قرار داده است...»

حضرت در ادامه فرمودند: «به خدا قسم که اگر مردم فضیلت این روز را به حقیقت می شناختند، روزی ده بار ملائکه با آنان دست می دادند.»

اول: پرهيز از گناه

امام رضا علیه السلام روز غدیر را روز ترک گناه نامیده اند.

گرچه مؤمن واقعی باید همیشه به دنبال دوری از گناه باشد، اما روز غدیر را به جهت اینکه روز تجدید عهد با امیر مؤمنان می داند، دقت بیشتری می کند تا در این روز با ارتکاب به گناه، عهد خود را نشکند و با رعایت تقوای الهی در صدد جلب رضایت پروردگار برآید.

از سوی دیگر؛ از آنجا که امام رضا علیه السلام این روز را روز شکست شیطان نامیده اند، مؤمن و شیعه حقیقی با تجدید عهدی که با امیر مؤمنان دارد، تمام تلاش خود را به کار می بندد تا در این روز بینی شیطان را به خاک مالیده و بار دیگر طعم شکست را به شیاطین جنی و انسی چشانده و آنان را از خود مأیوس و نا امید گرداند.

دوم: آراستگی

نظافت و آراستگی همیشه از جانب معصومین علیهم السلام مورد تأکید قرار گرفته و مؤمنین را به آن امر فرموده اند. در ایات قرآنی می بینیم که مؤمن با تمیزترین لباس خود به نماز بایستد و یا در روایات ملاحظه می کنیم که در هنگام خروج از منزل به آیینه نگاه کند. احادیث فراوانی پیرامون استحمام و استفاده از عطر خوش و شانه زدن مو و زینت ظاهری و نیز بهره مندی از لباس هایی با رنگ روشن در ایام شادی و عید در منابع شیعی وارد شده است؛ نسبت به مردان در روایات سفارش شده که در منزل ظاهر خود را بر طبق سلیقۀ همسر خود قرار دهد و به بانوان توصیه می کند که در منزل برای همسر خویش زینت کنند. در اینجا به بعض روایات اشاره می کنیم:

امام صادق علیه السلام به دوستان و شیعیان خویش می فرمودند:

«در وقت صبح غدیر واجب است که مؤمن تمیزترین و زیباترین لباس خود را بپوشد و در حد توان خود را پاکیزه و معطر نماید.»

امام رضا علیه السلام فرمودند: «روز غدیر روز زینت و آراستن است، پس کسی که در روز غدیر خود را زینت کند، خداوند از همۀ خطاهای کوچک و بزرگش درگذرد و ملائکه را به سوی او رهسپار می فرماید تا در نامۀ عملش حسنات بنویسند و درجات او را تا روز غدیر سال بعد بالا برند، پس اگر در این سال از دنیا رفت، شهید از دنیا رفته و اگر در قید حیات بود، زندگی سعادتمندی خواهد داشت.»

سوم: در آوردن لباس سياه از تن

یکی دیگر از آداب روز غدیر، خارج شدن از لباس عزاست. ممکن است کسی در مصیبت عزیزی نشسته باشد که روز غدیر فرصت مناسبی است برای درآمدن از لباس عزاست:

امام رضا علیه السلام می فرمایند: «روز غدیر، روز درآوردن لباس سیاه و پوشیدن لباس شادی است.»

امام صادق علیه السلام فرمودند: «روز غدیر، روز عید و شادی و سرور است.»

چهارم: دوستى با مؤمنين

در فرمايشات امام صادق‏ عليه السلام روز غدير «يَومُ ... صِلَةِ الْإِخْوَانِ» روز پيوند برادران است. البته صله با مؤمنين راه ‏هاى مختلفى دارد كه ذيلاً به مواردى از آن اشاره شده، و يكى از آنها زيارت مؤمنين است.

پنجم: شاد كردن مؤمنين

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «کسی که مؤمنی را شاد کند، مرا شاد کرده و آنکه مرا شاد کند، خدا را شاد نموده است.»

این بیان نورانی نشان می دهد که موضوع ادخال سرور مؤمن منحصر به وقت خاص یا مکان مخصوصی نمی باشد. اما در عین حال یکی از نامهای غدیر «يَومُ السُّرُور» است. این به معنای آن است که شاد کردن مؤمنین در روز غدیر از فضیلت خاصی برخوردار بوده که با ادخال سرور در ایام دیگر سال بسیار متفاوت است. ادخال سرور مؤمنین مصادیق زیادی دارد. از جمله: هدیه دادن، برطرف کردن مشکلات دیگران، مهمانی دادن، اجرای مجالس جشن که در آن مدح اهل بیت علیهم السلام شود، ذکر وقایع شیرین که باعث نشاط و سرور مؤمنین می شود.

در اینجا به چند نمونه از روایات اشاره می کنیم:

۱. امام رضا علیه السلام فرمودند: «غدیر روز نفی غم هاست.»

۲.امیر مؤمنان در خطبه ای که روز غدیر مصادف با روز جمعه شده بود فرمودند: «هر كس در اين روز در يارى برادرش پيش‏دستى كند و با رغبت به او نيكى كند، ثواب كسى را دارد كه اين روز را روزه گرفته و شبش را به نماز ايستاده باشد.» همچنین در ادامه فرمودند: «در این روز بین یکدیگر خوشی های خود را ظاهر کنید و خوشرو باشيد، و در وقت ملاقات با هم با نشاط و شادی رفتار نمایید.»

۳.امام رضا علیه السلام فرمودند: «در این روز در حق برادرانت خوبی کن و هر مرد و زن مؤمنی را شاد کن.»

شيخ مفيد در «مسارّ الشيعة» دربارۀ روز غدير مى ‏نويسد: «شاد كردن مؤمنين در این روز گناهان را مى‏ ريزد.»

ششم: تبسم كردن

از مواردی که در منابع روایی شیعه آمده داشتن تبسم بر روی لب است؛ رفتاری که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و امیر مؤمنان صلوات الله علیه بر آن مداومت داشته و مؤمنان را بدان توصیه می فرمودند؛ چرا که از جمله آثار آن، زیادی روزی معرفی شده است. البته تبسم چنانکه از نامش پیداست به معنای قهقه نیست؛ چرا که چنین رفتاری در شأن مؤمن نمی باشد. به همین خاطر فرموده اند:«خندۀ مؤمن تبسم است.»

یکی از آداب روز غدیر متبسم بودن در وقت دید و بازدید از مؤمنان است. این رفتار موجب عمیق شدن الفت و دوستی در بین شیعیان و دوستان امیر مؤمنان علیه الصلاة و السلام می گردد؛ چنانچه در روایات یکی از نام های این روز «يَومُ التَّبَسُّم» آمده است. روایاتی بر این مطلب تصریح دارد که به یک مورد آن بسنده می کنیم:

امام رضا علیه السلام فرمودند: «روز غدیر، روز تبسم در چهره مؤمنان است. پس هر کس در روز غدیر به چهره برادرانش لبخند زند، خدواند در قیامت به دیده رحمت به او بنگرد و هزار حاجت او را برآورده سازد و برای او در بهشت قصری از مروارید سفید مهیا نموده و چهره اش را زیبا کند.»

هفتم: تبريک گفتن

یکی دیگر از آداب روز غدیر تبریک گفتن عید است.به همین جهت یکی از نام های این روز «يَومُ التَّهنئَة»می باشد. در روایات ما به سه دسته تهنیت گفتن اشاره شده است:

الف. تبريک گفتن به رسول خداصلى الله عليه وآله:

بنابر آنچه از بعض زیارات و دعاها در روز غدیر بر می آید، این است که مؤمن در درجه اول باید به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم تبریکات خود را عرضه بدارد. چنانچه حضرت در این روز به مردم فرمودند: «به من تهنیت بگویید! به من تبریک بگویید؛ زیرا خداوند متعال مرا به نبوت اختصاص داد و اهل بیت مرا به امامت مخصوص گردانید.»

این تهنیت مؤمنان به حضرت در حقیقت، به خاطر همراهی آنان با ملائکه الهی است که در روز غدیر بر حضرت وارد شده و تبریکات خود را به حضرتش عرضه داشتند، و الا مقام رفیع رسول خدا صلی الله علیه و آله بلند مرتبه تر است از اینکه نیازی به تبریکات ما داشته باشند.

ب. تبريک گفتن به اميرالمؤمنين‏ عليه السلام:

از فرمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به مردم چنین بر می آید که مؤمنین در درجه دوم باید به امیر مؤمنان تبریک عرضه بدارند:

نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم بعد از اتمام خطبه غدیر امر فرمودند که امیر مؤمنان در خیمۀ دیگری بنشینند و به مردم دستور دادند که به حضرت تبریک و تهنیت عرضه داشته و بیعت نمایند. همچنین بعد از بیعت مردان، به زنان امر کردند تا به حضرت تبریک گفته و بیعت نمایند.  

ج. تبريک گفتن مؤمنين به يكديگر:

بنابر آنچه از فرمایشات اهل بیت علیهم السلام دانسته می شود، آن است که از آداب روز غدیر تبریک گفتن مؤمنین به یکدیگر است که با تعابیر مختلفی در روایات وارد شده است:

امام صادق علیه السلام فرمودند: «وقتی به دیدار یکدیگر رفتید این جمله را بگویید:«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَكرَمَنَا بِهَذَا الْيوم وَ جَعَلَنَا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ جَعَلَنَا مِنَ الْمُوفِينَ بِعَهْدِهِ الَّذِي عَهِدَ إِلَينَا وَ مِيثَاقِهِ الَّذِي وَاثَقَنَا بِهِ مِنْ وَلَايَهِ وُلَاهِ أَمْرِهِ وَ الْقُوَّامِ بِقِسْطِهِ وَ لَمْ يَجْعَلْنَا مِنَ الْجَاحِدِينَ وَ الْمُكَذِّبِينَ بِيَوْمِ الدِّينِ»

امام رضا علیه السلام فرمودند: «روز غدیر روز تهنیت است، بعضی از شما به بعض دیگر تبریک و تهنیت بگوید. پس اگر مؤمنی برادر خود را ملاقات کرد بگوید:«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّكِينَ‏ بِوَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ عليهم السلام».»

هشتم: هديه دادن به مؤمنين

به طور کلی هدیه دادن در ایجاد و افزایش محبت میان افراد نقش مهمی را ایفا می کند، و از آنجا که فلسفۀ اجتماعیِ ولایت اهل بیت علیهم السلام، تشکیل جامعۀ ایمانی بر محوریت محبت اولیای الهی است، روز غدیر که مبنا و اساس چنین فلسفه ای است، مزیّن به ادبی از آداب گردیده و آن هدیه دادن است.

بر همین اساس یکی از نام های روز غدیر «يَومُ الحَبَاء وَ العَطِيَّة» می باشد. هدیه دادن باعث از بین رفتن کدورت ها و کینه ها می شود و صفای قلب را به ارمغان می آورد و از آنجا که محوریت این صفای باطن محبت اولیای الهی علیهم السلام است، جامعه ای پویا و سرزنده را شکل می دهد که نتیجۀ این پویایی، نظم و نظام شکل گرفته بر مبنای امامت اهل بیت علیهم السلام است؛ چنانچه حضرت صدیقه طاهر فاطمه زهرا سلام الله علیها در خطبه فدکیه بر آن تصریح دارند:«وَ طَاعَتَنَا نِظَاماً لِلْمِلَّةِ، وَ إِمَامَتَنَا لَمّاً لِلْفُرْقَة»

مردمانی می توانند بدون تفرقه در کنار هم زندگی کنند که دارای باطنی مصفا و بدون کدورت و کینه باشند، و این میسر نمی شود مگر به واسطۀ محبت اهل بیت عصمت و طهارت؛ چرا که اگر منشأ کینه و کدورت، اختلاف اعتقادی و دینی باشد، هدیه دادن گرچه بدون تأثیر نیست، اما حکم داروی مسکنی را دارد که بعد از رفتن اثر آن دارو، دردها خود را دوباره نمایان می کنند.

به هر حال آنچه از آداب هدیه دادن در روز غدیر می تواند مؤثر افتد، مبنای محبت و دوستی اهل بیت علیهم السلام است که تنها در میان شیعیان و دوستان آن حضرات رایج است.

ارزشمندترین هدیه در روز غدیر آن هدیه ای است که مؤمنین برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در نظر می گیرند. که این نشان از محبت و ولایت آنان نسبت به امام خویش دارد، و الا آنکه گمان کند که امام به آنچه در دست مردم است احتیاج دارد، کافر است. این در حالی است که این مردم اند که به امام خود محتاج اند؛ زیرا امام با قبول آن هدیه محبت و عنایت خود را به آنان نشان داده است و این نعمتی است بس بزرگ.

اهل بیت علیهم السلام با رفتار خود آداب روز غدیر را به ما نشان داده اند: «امام رضا علیه السلام در روز غدیر در حالی که عده ای از شیعیان خاص حضرت مهمان آن جناب بودند، آنان را برای افطار نگاه داشتند و در وقت رفتن به سوی منازلشان، به آنان غذا و پول و لباس و حتی انگشتر و کفش هدیه دادند.»

نهم: عيدى دادن

عيدى دادن در اين روز بزرگ نشانه آن است كه عطا كننده از واقعه روز غدير بسيار خرسند بوده، و حاضر است به شكرانه آن بخشى از مال خود را ميان مؤمنان تقسيم نمايد.

اميرالمؤمنين‏ عليه السلام: «وَعَوِّدُوا بِالمَزِيدِ مِنَ الخَيرِ عَلَى أَهلِ التَّأمِيلِ لَكُم»: در روز غدير به كسانى كه به شما اميد دارند زياد خير برسانيد.

قال الصادق ‏عليه السلام: «-فِى هَذَا اليَومِ- وَ لَا تَقعُد عَنِ الخَيرِ وَ سَارِع إِلَى ذَلِكَ»: در اين روز از انجام كار خير كوتاهى مكن و به سوى آن شتاب كن.

حضرت امام جعفر صادق‏ عليه السلام فرموده است: «اَلدِّرهَمُ فِيهِ بِأَلفِ أَلفِ دِرهَمٍ»: انفاق يک درهم در اين روز معادل يک ميليون درهم است.

دهم. عقد اخوّت(برادرى)

يكى از سنت‏هاى حسنه در شرع مقدس اسلام عقد اخوت بين مؤمنين است، كه خود پيامبرصلى الله عليه وآله هم با على بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام عقد اخوت بستند. گر چه مؤمنان نسبت به امور يكديگر اهتمام داشته و خود را مسؤول مى ‏دانند، به گونه‏ اى كه تا سر حد برادرى به هم نزديک شده ‏اند، ولى خواندن صيغه برادرى حال و هواى ديگرى را ايجاد مى‏ كند و تعهد بيشترى به دنبال خواهد داشت.

در روز غدير به اين عمل حسنه تأكيد به سزايى شده است. تا آنجا که اگر كسى خواست با ديگرى پيمان اخوت ببندد و امكان حضور با برادر دينى‏ اش را پيدا نكرد، به كسى وكالت دهد كه آن عقد را بخواند.

مؤلف كتاب «زاد الفردوس» مى‏ گويد: شايسته است در اين روز با برادران عقد برادرى بسته شود؛ به اين صورت كه مؤمن دست راستش را در دست برادر مؤمنش مى‏ گذارد و به عنوان طرف ايجاب مى‏ گويد:

«وَاخَيْتُكَ‏ فِي اللَّهِ وَ صَافَيْتُكَ فِي اللَّهِ وَ صَافَحْتُكَ فِي اللَّهِ وَ عَاهَدْتُ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ وَ كُتُبَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبِيَاءَهُ وَ الْأَئِمَّةَ الْمَعْصُومِينَ ع عَلَى أَنِّي إِنْ كُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ الشَّفَاعَةِ وَ أُذِنَ لِي بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّةَ لَا أَدْخُلُهَا إِلَّا وَ أَنْتَ مَعِي»:

در راه رضاى خدا با تو برادرى مى‏ كنم، و در راه رضاى خدا با تو رو راست و يكرنگ مى‏ شوم، و در راه رضاى خدا با تو دست مى‏ دهم، و با خدا و فرشتگان و كتاب‏ها و فرستادگان و پيامبرانش و امامان معصوم ‏عليهم السلام پيمان مى‏ بندم كه اگر من اهل بهشت و اهل شفاعت گردم و به من اجازه دهند كه به بهشت بروم، داخل بهشت نشوم مگر اينكه تو همراه من باشى.

و برادر مؤمن - كه مخاطب او است -  به عنوان طرف قبول مى ‏گويد:

«فَيَقُولُ الْأَخُ الْمُؤْمِنُ: قَبِلْتُ»: اين برادرى را پذيرفتم.

سپس طرف ايجاب مى ‏تواند به ملاحظه برادر خود-كه ممكن است از عهده اداى تمام حقوق برادرى بر نيايد -  بگويد:

«فَيَقُولُ: أَسْقَطْتُ عَنْكَ جَمِيعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّةِ مَا خَلَا الشَّفَاعَةَ وَ الدُّعَاءَ وَ الزِّيَارَة»: من همه حقوق برادرى را از عهده تو ساقط كردم. بجز شفاعت و دعا و زيارت.

محدث فيض نيز در «خلاصة الاذكار» صيغه اخوت را قريب به همين ذكر نموده، و آنگاه فرموده است:

پس قبول نمايد طرف مقابل از براى خود يا موكّل خود به لفظى كه دلالت بر قبول نمايد. پس از يكديگر جميع حقوق اخوت به جز دعا و زيارت را ساقط كنند.

يازدهم. كارهاى پسنديده

نشانه ايمان، انجام كارهاى خير در تمام عمر است. از دست و زبان مؤمن به هيچ كس شر و آسيبى نمى‏ رسد، بلكه از محبت و رفتار نيک او ديگران در آسايش به سر مى‏ برند.

چنانكه پيش از اين هم اشاره كرديم، روز عيد غدير به خاطر شرافت و بركتى كه دارد، هر عمل خير و مستحبى در آن داراى ثواب فراوان است، كه با روزهاى ديگر قابل مقايسه نيست. اين سفارشات براى يادآورى مؤمنان است؛ كه از عمل خير زياد در اين روز غافل نشوند، تا بيشترين بهره و ثواب را در اين روز كسب كنند.

به همين مناسبت، در اينجا برخى اعمال خير و مكارم اخلاق يادآورى مى‏ شود:

مطمئن بودن از مقدرات الهى، خشنود بودن از خواست خداوند، به ياد خدا بودن، انديشه كردن در كارها و رفتار خود، معترف بودن به تقصير در عبادت، توبه و بازگشت به سوى خداوند مهربان، خوش گمان بودن به پروردگار، پرهيز كردن از گناهان، پارسا بودن، پاكدامنى را پيشه خود ساختن، انجام دادن واجبات الهى، دورى كردن از حرام‏ها، شكيبايى ورزيدن در سختى‏ ها و گرفتارى‏ ها، شكر نعمت‏هاى خداوند منّان را به جا آوردن.

همچنين: نيكى كردن به پدر و مادر، ديدار كردن با خويشاوندان و رسيدگى به امور آنان، احترام گزاردن به بزرگ‏ترها، مهربانى و دلسوزى كردن با كوچك‏ترها، شرم كردن از خدا و فرشتگان و اولياى الهى، گشاده ‏رو بودن، بخشش كردن مال در راه خدا، گذشتن از خطاى ديگران، مدارا كردن با مردم، فروتن بودن با مؤمنان، به عدل و انصاف رفتار كردن، امانتدار بودن، پند و اندرز دادن برادران، ايجاد صلح و دوستى در ميان مؤمنان، بردبار بودن، نگه داشتن زبان از خطا و پيش دستى كردن در سلام.

دوازدهم. بيزارى از دشمنان خدا

برائت از جمله موارد اصول دین است که به بخش اعتقادی شریعت محمدی صلی الله علیه و آله اختصاص می یابد. برائت همان بغض قلبی نسبت به دشمنان خداست که در اصل امامت جای می گیرد. در حقیقت برائت در اصل توحید جای دارد؛ چرا که بغض قلبی در درجۀ اول باید نسبت به شرک و الحاد باشد؛ چنانچه قرآن کریم سخن از نعمتی به میان می آورد که نشان از بغض قلبی مؤمن دارد:

وَ اعْلَمُوا أَنَّ فيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ يُطيعُكُمْ في‏ كَثيرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّم‏ وَ لكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإيمانَ وَ زَيَّنَهُ في‏ قُلُوبِكُمْ وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ‏ وَ الْعِصْيانَ أُولئِكَ هُمُ الرَّاشِدُون‏ [1]

دریافت قلبی کراهت و زشتی کفر و فسق و معصیت از سوی مؤمن زمینه را برای بغض و دشمنی قلبی فراهم آورده و این مقدمه ای است برای دوری از گناه و معصیت که پایه و مبنای آن کفر و شرک و الحاد است. جالب آنکه صدر آیه شریفه سخن از بطلان توقع مردم و بعض مؤمنین نسبت به تبعیت پیامبر از آنها دارد. آنچه باعث از بین رفتن چنین توقعی می شود، محبت قلبی مؤمن نسبت به ایمان و کراهت و بغض قلبی نسبت به کفر و فسق و عصیان می باشد. گویا آیه شریفه در مقام بیان مطلب مهمی است و آن اینکه اگر کراهت نسبت به کفر و معصیت در قلب آدمی جای نگیرد، افراد درگیر توقعی می شوند که خود از موارد کفر و فسق و عصیان است؛ چنانچه امام صادق علیه السلام در ذیل آیه شریفه سه مورد کفر و فسق و عصیان را به خلفای سه گانه تأویل فرموده اند. [2]

موضوع برائت از دشمنان اهل بیت که دشمنان خدا و رسول اند، از جایگاه ویژه ای در منابع وحیانی در مکتب قرآن و عترت برخوردار است، به طوری که اگر کسی ادعای محبت اهل بیت را داشته باشد، اما از دشمنان آن بزرگواران برائت نجوید، محبت ندارد:

وَ قِيلَ لِلصَّادِقِ علیه السلام: إِنَّ فُلَاناً يُوَالِيكُمْ إِلَّا أَنَّهُ يَضْعُفُ عَنِ الْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّكُمْ. فَقَالَ: «هَيْهَاتَ كَذَبَ مَنِ‏ ادَّعَى‏ مَحَبَّتَنَا وَ لَمْ يَتَبَرَّأْ مِنْ عَدُوِّنَا.» [3]

به امام صادق علیه السلام عرض شد: شخصی از دوستان شماست، اما برائت از دشمنان شما را ضعیف می داند. حضرت فرمودند: «هرگز! کسی که ادعای محبت ما را دارد و از دشمنان ما برائت نمی جوید، دروغ می گوید.»

از اصول اساسی روز غدیر، چنانچه از خطبه نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله هویداست، مسئلۀ پذیرش و ایمان به ولایت اهل بیت عصمت و طهارت و انکار ولایت ائمۀ طاغوت و شیطان است؛ چرا که از اصول روشن عقلی است که این دو ولایت نمی توانند در یک جا با هم جمع شوند:

قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه الصلاة و السلام:«لَا يَجْتَمِعُ‏ حُبُّنَا وَ حُبُّ عَدُوِّنَا فِي جَوْفِ إِنْسَانٍ؛ إِنَّ اللَّهَ لَمْ يَجْعَلْ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِه.»‏[4]

امیر مؤمنان صلوات الله علیه فرمودند: «محبت ما و محبت دشمنان ما در قلب انسان جمع نمی شود؛ زیرا خداوند برای انسان دو قلب قرار نداده است.»

بنابراین یکی از اعمال مهم روز غدیر که از اساسی ترین اعمال این روز می تواند باشد و می توان آن را در برنامۀ جشن ها قرار داد، همین اظهار برائت از دشمنان امیر مؤمنان است که زمینه را برای قبولی اعمال و آداب روز غدیر فراهم می کند.

---

[1] . الحجرات/7.

[2] . البرهان فی تفسیر القرآن؛ ج 5، ص 106.

[3] . بحارالأنوار؛ المجلسی؛ ج 27، ص 58.

[4] . تفسیر قمی؛ علی بن ابراهیم؛ ج 2، ص 171.

سيزدهم. توسعه بر عيال

يكى از سفارشات ائمه معصومين‏ عليهم السلام براى ايجاد محبت هر چه بيشتر در كانون خانواده، رفتار و كردار خوش با اهل خانه است. بخيل نبودن در خرج خانه و با روى باز برخورد كردن با اهل و عيال از نمونه‏ هاى آن است، كه خداوند به مال او پيش از پيش بركت عنايت مى‏ فرمايد. و گر نه اسباب فقر او بيشتر مى‏ شود.

از آداب روز غدير نيز توسعه بخشيدن به زندگى و توسعه بر خانواده و افراد تحت تكفل است. درباره توسعه به اهل و عيال در روز غدير خم در فرمايشات معصومين‏ عليهم السلام تأكيد شده كه براى همسر و فرزندان و در بعضى روايات برادران اسباب آسايش و راحتى به هر طريقى كه ميسر باشد فراهم آورد، كه ثواب آن نسبت به بقيه ايام مضاعف است.

اميرالمؤمنين ‏عليه السلام: عودوا رحمكم اللَّه بعد انقضاء مجمعكم بالتوسعة على عيالكم: پس از پايان اجتماعتان، به سوى عيال خود بازگشته و در امور زندگى بر آنها توسعه دهيد.

امام صادق علیه السلام درباره توسعه مخارج زندگی بر اهل و عیال در روز غدیر می فرمایند:

ينبغى ان يوسّع الرجل فيه على عياله: شايسته است كه در روز غدير هر فردى بر افراد تحت تكلفش توسعه دهد.

همچنین در فرمایش دیگری امام رضا علیه السلام فرموده اند:

«و هو اليوم الذى يزيد اللَّه فى حال من عبد فيه و وسّع على عياله و نفسه و اخوانه، و يعتقه اللَّه من النار.»

روز غدير آن روزى است كه خداوند بر حال عبادتِ كسى كه او را در آن روز پرستش كند مى ‏افزايد، و رزق كسى او را كه در آن روز بر عيال و خود و برادرانش در هزينه خورد و خوراك گشايش داده افزون كند، و او را از آتش دوزخ نجات دهد.

چهاردهم. اطعام مؤمنين

از نام‏هاى روز غدير «يوم اطعام الطعام» است. در اين روز شريف اطعام مؤمنين و افطار دادن ثواب زيادى دارد. در سالى كه روز جمعه و غدير با هم مصادف بود، اميرالمؤمنين‏ عليه السلام بعد از خطبه‏ ها با فرزندان و شيعيانش به منزل حضرت مجتبى‏ عليه السلام تشريف بردند. براى صرف غذايى كه پيشتر براى آن بزرگواران تهيه شده بود.

در اين روز شريف سزاوار است دوستان اميرالمؤمنين‏ عليه السلام به حد وسع بهترين مجالس و پذيرايى‏ ها را انجام دهند، و به مؤمنينى كه اقدام به اين امر مى ‏نمايند مساعدت مالى و فكرى نمايند، تا در ثواب آنها شريك شوند و مجلس از ابهت شايسته ‏اى برخوردار شود.

حضرت امام باقرعليه السلام به نقل از رسول گرامى‏ صلى الله عليه وآله فرموده است:

من اطعم ثلاثة نفر من المسلمين اطعمه اللَّه من ثلاث جنان فى ملكوت السماوات: الفرودوس و جنة عدن و طوبى؛ شجرة تخرج من جنة عدن، غرسها ربنا بيده:

هر كس سه تن از مسلمانان را غذا دهد، خداوند او را از سه بهشت در ملكوت آسمان‏ها غذا خواهد داد: فردوس، بهشت عدن و طوبى؛ درختى كه از بهشت عدن بر آيد و پروردگار ما با دست قدرت خودش آن را كاشته است.

دعوت كردن برادران و خواهران ايمانى در روز غدير و اطعام آنان، نشانه‏اى براى جشن و شادى است، و حضرت امام رضاعليه السلام فرموده است:

و من اطعم مؤمناً كان كمن اطعم جميع الانبياءعليهم السلام و الصديقين:

هر كس مؤمنى را در آن (روز يعنى روز غدير) غذا دهد، مانند آن است كه همه پيامبران‏ عليهم السلام و صديقين را غذا داده است.

پانزدهم. سرور و شادمانى

حضرت امام صادق‏ عليه السلام اين روز را يوم عيد و فرح ناميدند، كه حكايت از اين دارد كه در اين روز آذين بستن، چراغانى كردن، پخش شربت و شيرينى، نقل و نبات و جشن و سرور و شادمانى باعث ثواب است.

عن فرات بن احنف عن ابى‏ عبداللَّه‏ عليه السلام، قال: هو يوم سرور، لما منّ اللَّه به عليكم من ولايتنا:

حضرت صادق‏ عليه السلام فرمود: روز غدير روز شادى است، به خاطر منّتى كه خدا به وسيله ولايت ما بر شما گذراد.

عمارة بن جوين ابى‏ هارون عبدى مى‏ گويد: دخلت على ابى‏ عبداللَّه ‏عليه السلام فى اليوم الثامن‏ عشر من ذى‏ الحجه، فقال: انه يوم عيد و فرح و سرور:

عماره مى‏ گويد: روز هجدهم ذى ‏الحجه نزد حضرت صادق ‏عليه السلام رفتم، فرمود: امروز، روز عيد و روز شادى و سرور است.

عن ابى ‏الحسن الليثى، عن ابى ‏عبداللَّه جعفر بن محمدعليه السلام، انه قال لمن حضره من مواليه و شيعته: (فى يوم الغدير) كل و اشرب و اظهر السرور... ، خلافاً على من اظهر فيه الاغتمام و الحزن، ضاعف اللَّه حزنه و غمه:

حضرت صادق‏ عليه السلام در حضور جمعى از دوستان و شيعيان خويش فرمود: در روز عيد غدير و جهت بزرگداشت اين روز و مخالفت با آنان كه در اين روز اظهار غم و اندوه مى‏ كنند - كه خداوند غم و اندوه آنان را دو چندان گرداند -  بخور و بنوش و اظهار شادمانى كن.

شانزدهم. ديدار مؤمنين با يكديگر

از آنجا که ایمان باعث رأفت الهی در قلب می شود و محبت خدا، محبت اهل ایمان را شکل می دهد، جامعۀ ایمانی بر محوریت ایمان و محبت خدا و اولیای الهی دور یکدیگر جمع می شوند. یکی از روزهایی که برای اهل ایمان شایسته است که اجتماع خود را بر محوریت ایمان و اعتقاد خود به ظهور برسانند، روز غدیر است. بر همین اساس به ما دستور داده اند که در این روز به دیدار یکدیگر برویم:

امیر مؤمنان در خطبۀ روز غدیر فرمودند: (در روز غدير) اجتماع كنيد كه خداوند پريشانى و پراكندگى شما را جمع خواهد كرد.» [1]

قطعاً لازمۀ چنین اجتماعاتی، دیدار مؤمنین با یکدیگر خواهد بود که آثار و برکات بسیاری را برای آنها خواهد داشت:

امام رضا علیه السلام می فرمایند: «هر كس در روز غدير به ديدار مؤمنى برود خداوند به قبر او هفتاد نور وارد مى‏كند، قبرش را وسعت مى‏بخشد، و هر روز هفتاد هزار فرشته قبر او را زيارت كرده و او را به بهشت بشارت مى‏ دهند.»[2]

---

[1] . مصباح المتهجد؛ الطوسی؛ ج 2، ص 757.

[2]. إقبال الأعمال؛ إبن طاوس؛ ج 1، ص 465.

هفدهم. احسان كردن به مؤمنين

از نام‏هاى روز غدير «يوم صلة الاخوان» است. از سنت‏هاى حسنه، احسان نمودن اعم از هديه دادن و انفاق كردن است، كه فرموده‏ اند: احسان و نيكى مال و عمر را زياد مى ‏كند.

گاهى با تبسم به صورت برادر دينى خود به او احسان شده، و گاهى عبور دادن شخصى از خيابان نوعى احسان است، و گاهى قرض دادن به برادر دينى احسان محسوب مى ‏شود. گاهى گوش دادن به مشكل برادر دينى احسان است، و گاهى قدم برداشتن براى رفع گرفتارى برادر دينى احسان به او است.

همچنين مواردى از احسان نمودن و نيكى كردن به مؤمنين در بالا گذشت.

در اين روز شريف كه بهترين زمان براى احسان است و ثواب آن مضاعف بر روزهاى ديگر است، ائمه معصومين‏ عليهم السلام ما را امر به احسان فرموده‏ اند.

يكى از موارد احسان، نيكى به برادر دينى در روز غدير است بدون آنكه او درخواستى داشته باشد. اگر قبل از درخواست برادر دينى به او احسان و اكرام و انفاق كند، مانند كسى است كه اين روز را روزه بگيرد و شب آن روز هم به عبادت مشغول باشد.

اميرالمؤمنين‏ عليه السلام: عودوا رحمكم اللَّه بعد انقضاء مجمعكم بالبرّ باخوانكم... ، و تبارّوا يصل اللَّه الفتكم... ، و البرّ فيه يثمر المال و يزيد فى العمر:

پس از پايان اجتماعتان به برادران خود نيكى كنيد. در روز غدير به يكديگر نيكى كنيد، كه خداوند الفت و مهربانى بين شما ايجاد خواهد كرد. نيكى كردن در در اين روز موجب فزونى مال و افزايش عمر مى ‏شود.

عن احمد بن محمد بن ابى‏ نصر، قال: كنّا عند الرضاعليه السلام و المجلس غاصّ باهله. فتذكروا يوم الغدير، فقال الرضاعليه السلام: فافضل على اخوانك فى هذا اليوم:

احمد بن محمد گفت: در مجلس حضرت رضاعليه السلام بوديم در حالى كه مجلس پر بود از جمعيت و درباره روز غدير گفتگو مى‏ كردند. حضرت رضاعليه السلام (به من) فرمود:

در اين روز به برادران ايمانيت بخشش كن.

عن زياد بن محمد، عن ابى ‏عبداللَّه‏ عليه السلام، قال: ينبغى لكم ان تتقرّبوا الى اللَّه فيه بالبرّ و صلة الاخوان، فان الانبياءعليهم السلام كانوا اذا اقاموا اوصياءهم فعلوا ذلك و امروا به:

حضرت صادق ‏عليه السلام فرمود:

شايسته است كه در روز غدير با نيكى و صله دادن به برادران ايمانى خود به خداوند تقرب جوييد، زيرا پيامبران‏ عليهم السلام الهى وقتى اوصياء خود را معرفى مى ‏كردند اين عمل را انجام داده و به اين عمل امر مى‏ كردند.

عن المفضل بن عمر، قال: قال الصادق‏ عليه السلام: ذلك يوم صلة الاخوان:

روز غدير روز بحشش به برادران ايمانى است.

عن ابى ‏الحسن الليثى، عن ابى ‏عبداللَّه جعفر بن محمدعليه السلام، انه قال لمن حضره من مواليه و شيعته:

(فى يوم الغدير) اكثر بِرّهم (اخوانك) ، و اقض حوائج اخوانك اعظاماً ليومك:

حضرت صادق‏ عليه السلام براى جمعى از دوستان و شيعيانش كه نزد وى بودند فرمود: در روز عيد غدير جهت بزرگداشت اين روز به برادران ايمانيت بسيار نيكى كن، و نيازهاى آنان را بر آورده ساز.

هجدهم. انفاق و صدقه

از نام‏هاى روز غدير «يوم الانفاق«»است. انفاق در هر حالى در زندگى انسان و سلامتى و عاقبت به خيرى در خود صدقه دهنده و نسل او و توفيق در انجام كارهاى خير تاثير دارد.

نمونه ‏هاى انفاق را مى‏ توان در مهمانى، آب دادن، تهيه لباس براى مستمندان، موعظه و نصيحت دلسوزانه و از مال و جان و آبرو براى ديگران مايه گذاشتن مشاهده كرد.

در روز عيد غدير - كه بهترين ايام براى انفاق است -  ثواب اين نيكى ‏ها مضاعف مى‏ شود. يك درهم انفاق در آن روز دويست هزار درهم محسوب مى‏ شود، و در روايتى يك درهم را به يك ميليون در هم برابر دانسته است.

اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مى‏ فرمايند: شيعتنا يفرحون لفرحنا و يحزنون لحزننا، و يبذلون اموالهم و انفسهم لنا:

شيعيان ما در خوشحالى ما خوشحال و در حزن ما محزون مى ‏شوند، و مال و جانشان را براى ما بخشش مى‏ نمايند. شيعيان و دوستان اهل‏بيت‏ عليهم السلام اين كلام امام ‏عليه السلام را نصب ‏العين خود قرار دهند، تا مجالس ائمه‏ عليهم السلام با عظمت گردد، و در آن روزها از دادن صدقه و انفاق و خوشحال كردن فقراى شيعه كوتاهى ننمايد.

اميرالمؤمنين‏عليه السلام فرمود: فالدرهم فيه بمائتى الف درهم، و المزيد من اللَّه عزوجل:

يك درهم انفاق در روز غدير برابر با انفاق دويست هزار درهم است، و زيادتر از اين مقدار نيز از جانب خداوند عزوجل امكان دارد.

اميرالمؤمنين‏ عليه السلام فرمود: و عودوا بالمزيد من الخير على اهل التأميل لكم: در روز غدير به كسانى كه به شما اميد دارند زياد خير برسانيد.

اميرالمؤمنين‏ عليهم السلام فرمود: هبوا لاخوانكم و عيالكم من فضله بالجهد من جودكم، و بما تناله القدرة من استطاعتكم:

در روز غدير از فضل الهى به برادران و خانواده خود به ميزان جود و توان خويش بخشش كنيد.

اميرالمؤمنين‏ عليه السلام فرمود: و تهانئوا نعمة اللَّه كما هنّأكم اللَّه بالثواب فيه على اضعاف الاعياد قبله و بعده الا فى مثله:

در روز غدير نعمت‏هاى الهى را بخشش كنيد، همانگونه كه خداوند در اين عيد ثوابى چندين برابر آنچه در اعياد گذشته و بعد از آن بخشيده به شما عنايت كرده است.

قال مولانا جعفر بن محمد الصادق‏ عليه السلام: و الدرهم ينفق بالف درهم:

يك درهم انفاق (در روز غدير) برابر با هزار درهم انفاق مى ‏باشد.

عن على بن الحسن العبدلى، قال: سمعت اباعبداللَّه جعفر بن محمد الصادق عليه السلام يقول: الدرهم فيه بمائة الف درهم:

يك درهم انفاق در روز غدير برابر با صد هزار درهم مى‏باشد.

عن على بن الحسين العبدى، قال: سمعت اباعبداللَّه الصادق ‏عليه السلام يقول: الدرهم فيه بالف الف درهم:

يك درهم انفاق در آن (يعنى روز غدير) برابر با يك ميليون درهم است.

قال الصادق‏ عليه السلام: (فى هذا اليوم) و لا تقعد عن الخير و سارع الى ذلك:

در اين روز از انجام كار خير كوتاهى مكن و به سوى آن شتاب كن.

عن احمد بن محمد بن ابى‏ نصر، قال: كُنّا عند الرضاعليه السلام و المجلس غاصٌّ باهله. فتذاكروا يوم الغدير، فقال الرضاعليه السلام: و الدرهم فيه بالف درهم لاخوانك العارفين:

احمد بن محمد گفت: در مجلس حضرت رضاعليه السلام بوديم در حالى كه آن مجلس پر از جمعيت بود. درباره روز غدير گفتگو كردند، حضرت رضاعليه السلام فرمود: يك درهم انفاق در روز غدير برابر هزار درهم است كه به برادرانت كه (به حق) عارف مى‏ باشند انفاق نمايى.

قال الرضاعليه السلام: هو يوم الحباء و العطية:

حضرت رضاعليه السلام فرمود: روز غدير روز پاداش و عطاست.

نوزدهم. صله رحم

صله رحم و ديد و بازديد ارحام آثار زيادى نظير زياد شدن روزى و طول عمر و عاقبت به خيرى دارد. از ما خواسته‏اند كه در ايام مخصوصى مثل بزرگ‏ترين عيد ائمه‏ عليهم السلام يعنى عيد كبير غدير، به ديدن پدر و مادر و برادر و خواهر برويم، و با سلام و تبريك و تهنيت گفتن هم اسباب خوشحالى ائمه‏ عليهم السلام را فراهم نماييم، و هم باعث سرور فاميل شويم.

عن زياد بن محمد، عن ابى‏ عبداللَّه‏ عليه السلام، قال: ينبغى لكم ان تتقرّبوا الى اللَّه فيه بصلة الرحم، فان الانبياءعليهم السلام كانوا اذا اقاموا اوصياءهم فعلوا ذلك و امروا به:

شايسته است كه در روز غدير با پيوند با خويشاوندان به خداوند تقرّب جوييد، زيرا پيامبران الهى‏ عليهم السلام وقتى اوصياء خود را اقامه مى‏ كردند اين عمل را انجام داده و به اين عمل امر مى‏ كردند.

بيست. مصافحه كردن

یکی از آداب دیدار مؤمنین با یکدیگر، مصافحه یا همان دست دادن است. مستحب است که مؤمنین در وقت دیدار سلام کرده و با یکدیگر دست داده و دست هم را به مهربانی بفشارند.

امیر مؤمنان در خطبه ای که در روز غدیر ایراد فرمودند، به این نکته تذکر دادند:

«اذا تلاقيتم فتصافحوا بالتسليم.»

«هنگامى  كه (در روز غدير) يكديگر را ملاقات كرديد، همراه با سلام به يكديگر دست دهيد.»

همچنین امام رضا علیه السلام در بیان نورانی خود در روز عید غدیر بیان داشتند:

«اذا تلاقيتم فتصافحوا بألسنتکم، و تهانوا النعمة فى هذا اليوم.»

«هنگامى  كه (در روز غدير) يكديگر را ملاقات كرديد، با زبان هایتان به یکدیگر دست دهید و این نعمت را در این روز به هم تبریک بگویید.»

تعبیر با زبانهایتان به یکدیگر دست دهید یک تعبیر کنایی است. کنایه از این است که با گرمی و رویی گشاده با یکدیگر مواجه شوید؛ چرا که دست دادن نشان از دلگرمی مؤمنین نسبت به یکدیگر دارد.

بيست و یکم. ديدار با امام‏ عليه السلام يا علما

در روز غدير، شيعيان و بزرگان به ديدن امام خود مشرف مى ‏شدند.

راوى مى ‏گويد: قصدت مولانا على بن محمدعليه السلام -  و هو بالصريا -  و لم ابد ذلك لأحد من خلق اللَّه. فدخلت عليه، فلمّا بصر بى قال: يا ابااسحاق، جئت تسأل عن الايام التى يصام فيهنّ؟ و هى اربعة... ، و يوم الغدير، فيه اقام النبى‏صلى الله عليه وآله اخاه علياًعليه السلام علماً للناس و اماماً من بعده. قلت: صدقت جعلت فداك! لذلك قصدت. اشهد انك حجة اللَّه على خلقه.

سيره شيعه از قديم الايام چنين بوده كه بعد از غيبت حضرت صاحب ‏الامرعليه السلام، در ايام مخصوص به ديدن علما و به خصوص سادات بنى ‏الزهراعليها السلام و بنى على‏ عليه السلام مشرف مى‏ شدند. اين سنت حسنه تا زمان ما در اكثر شهرهاى شيعه‏ نشين ادامه دارد.

بيست و دوم. عطر زدن

عن ابى ‏الحسن الليثى، عن ابى ‏عبداللَّه جعفر بن محمدعليه السلام، انه قال لمن حضره من مواليه و شيعته: فاذا كان صبيحة ذلك اليوم، وجب ان يلبس المؤمن انظف ثيابه و افخرها، و يتطيّب امكانه:

حضرت صادق‏ عليه السلام در حضور جمعى از دوستان و شيعيان خويش فرمود: هنگامى كه صبح روز غدير شد، مؤمن بايد تميزترين و فاخرترين لباس‏ هايش را پوشيده و خود را در حد تواناييش معطر سازد.

بيست و سوم. مهربانى به يكديگر

عن اميرالمؤمنين ‏عليه السلام: و التعاطف فيه يقتضى رحمة اللَّه و عطفه:

مهربانى كردن به يكديگر در روز غدير باعث رحمت خدا و مهربانى او مى ‏گردد.

در خاتمه، به روايتى كه گوياى رفتار امامان معصوم‏ عليهم السلام در روز غدير است اشاره مى‏ كنيم:

فيّاض نقل مى‏ كند كه وى در روز غدير در محضر امام رضاعليه السلام بوده و در حضور ايشان جماعتى از اصحاب خاص بودند. امام‏ عليه السلام آنان را براى افطار نگه داشته و به منزل آنها غذا، آرد، لباس و حتى انگشترى و كفش فرستاد و حال و وضع آنها را تغيير داد.

در انتهاى همان خبر، امام رضاعليه السلام خطبه‏اى را از حضرت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام نقل فرموده، كه وقتى حضرت على‏ عليه السلام در روز عيد غدير -  كه در آن زمان مصادف با روز جمعه بود -  آن خطبه را ايراد فرمود، سپس نماز جمعه و نماز عيد را اقامه كرد، و پس از آن همراه اولاد و شيعيانش به طرف منزل امام حسن‏ عليه السلام حركت كردند، كه آن حضرت براى اميرالمؤمنين‏ عليه السلام غذا تدارك ديده بود، و سپس همه همراهان با هديه آن حضرت به خانه ‏هايشان بازگشتند.