نقش بانوان راوی حدیث غدیر در گسترش معارف اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

اسماء دختر عمیس ابتدا با جعفربن ابی‌طالب ازدواج کرد. اسماء در مکه و پیش از آن‌که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به خانه ارقم درآید، مسلمان شد و همراه همسرش جعفربن ابی‌طالب به حبشه هجرت کرد. همه فرزندان آنها در حبشه به‌دنیا آمدند. در ماه جمادی‌الاول به سال ۸ق، جعفربن ابی‌طالب در جنگ موته به شهادت رسید. اسماء پس از جعفربن ابی‌طالب با ابوبکر ازدواج کرد و محمدبن ابی‌بکر حاصل این ازدواج است. ابن‌سعد در طبقات، درباره ازدواج اسماء دختر عمیس با ابوبکر و رفتنشان به حجةالوداع و وصیت ابوبکر به این‌که پس از مرگ اسماء او را بشوید، هجده حدیث به‌طرق مختلف نقل کرده است.<ref>الطبقات‌الکبری، ج۸، ص۲۹۳.</ref> پس از مرگ ابوبکر، حضرت علی علیه السلام اسماء را به همسری گرفت.<ref>نسب معدو الیمن‌الکبیر، ج۴، ص۳۰۰.</ref> اسماء حدود سال ۴۰ دنیا را وداع کرد.<ref> الاعلام، ج۱، ص۲۸۰.</ref>

هم‌چنین وی، پس از رحلت پیامبراسلام صلی الله علیه واله وسلم، از توطئه خطرناک سقیفه و تلاش آنان برای کشتن حضرت امیر مطلع شد؛ بنابراین، بی‌درنگ از کنیز خود خواست به‌خانه حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها برود و پس از ادای سلام این آیه را بخواند: {{متن قرآن|... إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ}}؛ همانا جمعیتی می‌خواهند تو را بکشند، از شهر خارج شو و من از خیرخواهان توأم <ref>قصص/ ۲۰-۲۸.</ref> در نهایت با اقدام به‌موقع این بانوی بصیر و شجاع، توطئه خنثی و توطئه‌گران رسوا گشتند.<ref>بحارالأنوار، ج۲۸، ص۳۰۸.</ref>

اسماء از رسول خدا، فاطمه و علی‌بن ابی‌طالب علیهم السلام روایت کرده است.<ref>محدثات شیعه، ص۳۵.</ref> علی‌بن الحسین، عبدالله‌بن جعفر (پسرش)، قاسم‌بن محمدبن ابی‌بکر، ام‌عون بنت محمدبن جعفر، سعیدبن مسیب، عبیدبن رفاعه، ابوبرده‌بن ابی‌موسی، فاطمه بنت علی‌بن ابی‌طالب، عبدالله‌بن مسعود، عبدالله‌بن شراد، ابوزید مدنی، عمربن خطاب، عروةبن زبیر، ابوموسی اشعری، عون‌بن جعفر (پسرش) و… از اسماء روایت کرده‌اند. طبرانی ۴۱ حدیث از راویان مختلف از اسماء بنت عمیس روایت کرده است.<ref>المعجم‌الکبیر، ج۲۴، ص۱۳۲–۱۵۷.</ref> بخاری در صحیح از اسماء روایت نقل کرده است.<ref>تهذیب‌التهذیب، ج۱۲، ص۳۹۸.</ref>

ابن‌عقده در کتاب ولایت، اسماء بنت عمیس را از راویان حدیث غدیر برمی‌شمارد و بیان می‌کند که با وجود تلاش و دقت بسیار موفق به یافتن احادیث تعدادی از راویان حدیث غدیر نشده است و در میان این راویان از اسماء بنت عمیس نیز نام می‌برد.<ref>کتاب‌الولایة، ص۲۵۵.</ref>

ام‌سلمه زوجه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ، نام او هند دختر ابو امیه، سهیل‌ بن المغیرة بن عبدالله‌ بن عمر بن مخزوم قرشی مخزومی و پدرش به زادالراکب<ref>زادالرکب لقب سهیل‌بن المغیرة مکنی به ابی‌امیه پدر ام‌سلمه همسر پیغمبر صلی الله علیه واله وسلم. (تاریخ طبری، ج۱۳، ص۲۲۴۲). در ص۲۳۵۶ آن کتاب آمده است: ابی‌امیه را بدان‌سبب زادالرکب می‌نامیدند که مخارج سفر همراهیان را به‌تنهایی می‌پرداخت و همواره همسفران میهمان او بودند، انتهی. و مثل اقری من زاد الرکب درباره ابی‌امیه از این‌جا گفته شده است. (تاج‌العروس)؛ ر.ک. تاریخ طبری، ج۳، ص۱۱۳۸.</ref> معروف بوده است. مادر ام‌سلمه عاتکه دختر عامر بن ربیعه‌ بن مالک‌ بن جذیمه‌ بن علقمه، مشهور به‌جذل الطعان‌بن فراس‌ بن غنم‌ بن مالک‌ بن کنانه است. ابوسلمه که نامش عبدالله و پسر عبدالاسد بن هلال‌ بن عبدالله‌ بن عمربن مخزوم بوده است، با ام‌سلمه ازدواج کرد و در هر دو هجرت مسلمانان به حبشه او را همراه خود برد. ابوسلمه در سال چهارم هجری درگذشت و ام‌سلمه به همسری پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم درآمد.<ref>الطبقات‌الکبری، ج۸، ص۸۸.</ref>

ام‌سلمه در هر حالی از جان‌نثاری برای فاطمه کوتاهی نکرده و برای شهادتی که درپی غصب ولایت و فدک به نفع حضرت زهرا سلام الله علیها داد، ابوبکر و عمر یک سال خرجی او را قطع کردند.<ref>همان، ص۲۹۴.</ref> در این رویداد تلخ، ام‌سلمه نزد خلیفه آمد و گفت: به خدا قسم فاطمه حوریه‌ای در بین آدمیان است. در آغوش پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تربیت‌یافته، فرشتگان او را دست‌به‌دست برده‌اند. آیا گمان می‌کنید رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم میراث را بر او حرام کرد و به او خبر نداد؟ حال‌آن‌که خداوند فرمود: {{متن قرآن|وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ}}<ref>شعراء/۲۱۴.</ref>پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فاطمه سلام الله علیها را نیز انذار داد. حال او میراثش را می‌خواهد و او بهترین زنان و مادر سرور جوانان بهشت است که با پدرش رسالت‌های پروردگار تمامی یافت.<ref>فواللّه لقد کان یشفق علیها من الحر والقر فیوسدها بیمینه و یدثرها شماله رویداً فرسول‌الله (صلی الله علیه واله وسلم) بمرای لاعینکم وعلی اللّه تردون فواهالکم و سوف تعلمون و خشی ابوبکر ان یجیبها فیفتح بابا هو فی غنی عن فتحه لکنه حرمها عطاءها ذلک العام عقوبة علی المعارضة (اعلام‌النساء، ج۵، ص۲۲۲).</ref>

ام‌سلمه از رسول‌خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، حضرت علی علیه السلام، حضرت فاطمه علیه السلام، ابی‌سلمه‌ بن عبدالاسد(همسر نخستش) روایت کرده است، اما روایت‌کنندگان از او بسیارند؛ از جمله: فرزندانش عمر و زینب، عامر برادرش، پسرخواهرش مصعب‌ بن عبدالله، عبدالله‌بن رافع و نافع (آزاد کرده‌اش) و سفینه و خیرة مادر حسن بصری و صفیة بنت شیبه و هند بنت الحارث فراسیه، ابوکثیر، ابوعثمان الهندی، ابووائل و سعیدبن مسیب و بسیاری دیگر.

مؤلف أعلام‌النساء شمار احادیث ام‌سلمه را نزدیک به ۳۸۷ حدیث نقل کرده است که ۲۹ حدیث آن در صحیحین نقل شده است.<ref>اعلام‌النساء ج۵، ص۲۲۱.</ref> ابن‌سعد در طبقات ۱۰ حدیث از راویان مختلف از ام‌سلمه نقل می‌کند.<ref>طبقات‌الکبری، ج۸، ص۸۷-۹۶.</ref> طبرانی حدود ۵۱۸ حدیث از راویان مختلف از ام‌سلمه درباره احکام فقهی، احوال رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و طهارت اهل‌بیت علیهم السلام روایت کرده است.<ref>المعجم‌الکبیر، ج۲۳، ص۲۴۸–۴۲۱.</ref> این احادیث، بیان‌گر مقام والای روایی اوست.

دامنه موضوعی روایات ام‌سلمه بسیار وسیع است. از آن جمله است: آیه تطهیر و کساء،<ref>الخرائج والجرائح، ج۱، ص۴۸؛بحارالأنوار، ج۱۷، ص۳۵۹.</ref> علی علیه السلام  وصی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ،<ref>الطرائف فی معرفة مذاهب‌الطوائف، ج۱، ص۲۴؛ بحارالأنوار، ج۳۸، ص۱۸.</ref> نص بر تعداد ائمه،<ref>کفایةالاثر فی النص علی الائمةالاثنی عشر، ص۱۸۲.</ref> نجوای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با علی علیه السلام  در حجةالوداع، حدیث {{متن عربی|الحقّ مع عليّ}}،<ref>النص، ص۴۷۵؛ بحارالأنوار،ج۲۲ ، ص۲۴۳.</ref> علی‌بن ابی‌طالب علیه السلام  و ائمه سادات اهل زمین،<ref>النص، ص۵۸؛بحارالأنوار، ج۲۳، ص۱۲۷.</ref>{{متن قرآن|وَحَسُنَ أُولَٰئِكَ رَفِيقًا}} به علی علیه السلام  و تفسیر «صدّیقین» علی علیه السلام  و اولاد او،<ref>مناقب آل‌ابی‌طالب، ج‏۱، ص۲۸۳؛ مجلسی، بحارالأنوار، ج‏۲۳، ص۳۳۶.</ref> قربانی در روز عید قربان،<ref>من لایحضره‌الفقیه، ج‏۲، ص۴۸۹، ح۳۰۴۵.</ref> مبغضین علی،<ref>وسائل‌الشیعة، ج‏۲، ص۳۱۸، ح۲۲۴۲.</ref> قرائت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ،<ref>همان، ج۶، ص۲۰۸، ح۷.</ref>روزه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در شعبان،<ref>همان، ج‏۱۰، ص۵۰۳، ح۱۳۹۶۰.</ref> وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به اخراج یهود و نصاری از جزیرةالعرب،<ref>همان، ج‏۱۵، ص۱۳۲، ح۲۰۱۴۷؛ مجلسی، بحارالأنوار، ج‏۱۸، ص۱۴۴.</ref> کیفیت نماز میت،<ref>حر عاملی، وسائل‌الشیعة، ج‏۳، ص۶۰، ح۳۰۲۱.</ref>حسن خلق زنان،<ref>همان، ج‏12، ص۱۵۴، ح۱۵۹۳۳.</ref> کار خوب و صدقه،<ref>همان، ج‏۱۶، ص۳۰۵، ح21611.</ref> حجاب زنان در برابر افراد نابینا،<ref>همان، ج۰‏۲، ص۲۳۲، ح۲۵۵۱۱.</ref> خوشحالی دوستان علی علیه السلام  به هنگام مرگ و پس از آن،<ref>الفصول‌المهمة فی أصول‌الأئمة (تکملةالوسائل)، ج‏1، ص323؛ مجلسی، بحارالأنوار، ج‏۶، ص۲۰۰.</ref> پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در بیماری وفات خلیلش را خواست و علی علیه السلام  آمد،<ref>ج‏۲، ص۶۴۲؛ مجلسی، بحارالأنوار، ج‏۲۲، ص461.</ref> در بیماری مرگ حدیث ثقلین خواند و حدیث علیّ مع‌القرآن،<ref>کشف‌الغمة فی معرفةالأئمة، ج‏۱، ص۴۰۸؛ مجلسی، بحارالأنوار، ج‏۲۲، ص۴۷۶.</ref> دست‌زدن بر سینه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به هنگام رحلت،<ref>إعلام‌الوری بأعلام‌الهدی، النص، ص137.</ref> اعطای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم کتابی به وی و بازگرداندن ام‌سلمه به علی علیه السلام  در دوران خلافت،<ref>بصائرالدرجات، ج‏1، ص163.</ref> امامت به ائمه پس از علی علیه السلام،<ref>کفایةالأثر فی النص علی الأئمة الإثنی‌عشر، ص185.</ref> تفسیر دوستان علی علیه السلام  در چهار مکان خوشحالند،<ref>همان.</ref> انتظار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برحوض و رفتار اصحاب پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ،<ref>بحارالأنوار، ج‏28، ص29.</ref> داستان عبدالرحمان‌بن عوف.<ref>الأمالی، النص، ص38.</ref> اخبار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به علی علیه السلام  از حوادث آینده، حب و بغض علی علیه السلام<ref>بناءالمقالة الفاطمیة فی نقض الرسالةالعثمانیة، ص64.</ref> پیش‌گویی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از شهادت عمار،<ref>الخرائج و الجرائح، ج‏1، ص68.</ref> نزول آیه تطهیر،<ref>بحارالأنوار، ج‏35، ص209.</ref> تفسیر اهل‌بیت (علیهم السلام)،<ref>شواهدالتنزیل لقواعدالتفضیل، ج‏2، ص124.</ref> علاقه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به حسنین (علیهما السلام)، الحقّ مع علیّ،<ref>کشف‌الغمة فی معرفةالأئمة، ج‏1، ص143.</ref> علی علیه السلام  وصیّ رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم ،<ref>بحارالأنوار، ج‏29، ص421.</ref> علیّ مع‌القرآن،<ref>الأمالی، النص، ص479؛ مجلسی، بحارالأنوار، ج22، ص223.</ref> علیّ اقرب‌الناس به رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم ،<ref>مناقب آل‌ابی‌طالب، ج‏2، ص224.</ref> اخبار آینده به علی علیه السلام  توسط پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با اعلام جبرئیل،<ref>کشف‌الغمة فی معرفةالأئمة، ج‏1، ص296.</ref> ذکر فضایل علی علیه السلام  به‌سبب هبوط ملائکه،<ref>الروضة فی فضائل أمیرالمؤمنین علی‌بن ابی‌طالب، ص189.</ref> علیّ اوّل الناس ایمانًا، سدّ الأبواب إلّا بابه، شیعه علیّ هم الفائزون،<ref>مشکاةالانوار فی غررالاخبار، ص91.</ref> حدیث کساء و آیه تطهیر،<ref>الطرائف فی معرفة مذاهب‌الطوائف، ج‏1، ص113.</ref> اخبار جبرییل به شهادت حسین علیه السلام،<ref>إعلام‌الوری بأعلام‌الهدی، النص، ص33.</ref> علیّ امیرالمؤمنین،<ref>الیقین باختصاص مولانا علی (علیه السلام)، ص219.</ref> علیّ کفو فاطمه، فاطمه أشبه‌الناس برسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم ،<ref>کشف‌الغمة فی معرفةالأئمة، ج‏1، ص471.</ref> تطبیق آیه «فجعله نسباً و صهراً» بر پنج تن و حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف)،<ref>مناقب آل‌ابی‌طالب (علیهم السلام)، ج‏2، ص181.</ref> پوشانیدن لباس غیردنیایی بر حسین علیه السلام  از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ،<ref>بحارالأنوار، ج‏43، ص271.</ref> اعطای میوه بهشتی به حسنین (علیهما السلام) توسط جبرئیل و بقای میوه‌ها تا زمان امام حسین علیه السلام،<ref>همان، ج‏45، ص91.</ref> المهدی من عترتی،<ref>الغیبة، ص185؛ اربلی، کشف‌الغمة، ج‏2، ص477.</ref> ضمانت آهو،<ref>قصص‌الأنبیاء (علیهم السلام)، ص310.</ref> بشارت علی علیه السلام  و اصحاب او به بهشت،<ref>بشارةالمصطفی لشیعةالمرتضی، النص، ص153؛ مجلسی، بحارالأنوار، ج‏65، ص135.</ref> وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در احتضار،<ref>الأمالی، النص، ص478.</ref> فضیلت معوّذتین،<ref>بحارالأنوار، ج‏89، ص368.</ref> کار خوب و صدقه،<ref>الأمالی، النص، ص603.</ref> روزه شعبان،<ref>ثواب‌الأعمال و عقاب‌الأعمال، ص61؛ حر عاملی، وسائل‌الشیعة، ج‏10، ص503.</ref> حدیث ردالشمس برای امیرالمؤمنین علیه السلام<ref>کشف‌الغمة، ج2، ص282.</ref>و… است.

ماجرای غدیر به‌نقل ام‌سلمه چنین روایت شده است: