شبهات

تبليغ غدير با ردّ شبهات

يكى از گرايش‏ هاى تحقيقى در مورد غدير و از انواع راهكارها و تحقيقاتى كه محققان از طريق آنها در آستان غدير خدمت نموده ‏اند و يا جا دارد كه خدمت نمايند جواب مخالفان است.

در طول تاريخ دشمنان درباره مسائل مختلف مربوط به غدير اقدام به تحريف و حذف حقايق نموده‏ اند و با فكر كوتاه خود به جنگ حقيقت آمده‏ اند، كه امامان معصوم‏ عليهم السلام و به پيروى از ايشان اصحاب ائمه ‏عليهم السلام و علماى بزرگ در طول چهارده قرن در مقابل آنان ايستاده ‏اند و پاسخ‏ هاى دندان‏شكن به آنان داده ‏اند. بخش قابل توجهى از اين مهم كتاب‏ هايى است كه در رد آنان تأليف و منتشر شده است.

كتبِ پاسخ به شبهات غدير

   در مورد غدير شبهات متعددى از سوى دشمنان وارد شده است؛ چه شبهاتى كه در مورد سند حديث گفته ‏اند، و يا شبهاتى كه در مورد دلالت آن گفته شده، و يا شبهاتى كه در ديگر جوانب غدير مطرح كرده ‏اند.

فخر رازى و دهلوى در كتاب خود «تحفه اثنى ‏عشريه» و نيز ديگر مخالفان مكتب غدير و شيعه اين شبهات را مطرح كرده‏ اند، كه جواب آنها به طور مفصل در كتب علما مطرح شده است.

هر چند شبهاتى كه دشمنان و معاندينِ غدير مطرح كرده ‏اند سست و بى ‏اساس بوده و چندان نيازى به پاسخگويى نيست، ولى از باب اتمام حجت و نيز استحكام هر چه بيشتر غدير و امامت و ولايت، معصومين عليهم السلام و به تبعشان اصحاب و علماى شيعه تا كنون زحمات زيادى كشيده و از هر نظر مطلب را تمام كرده‏ اند.

عمده اين شبهات در مورد كلمه «مولى» و معناى آن بوده و نيز در جهات ديگر هم شبه ‏ افكنى داشته ‏اند. علماى بزرگ و نستوه شيعه در كتب حديثى و اعتقادى و تاريخى مفصل پاسخ شبهات را داده ‏اند؛ بزرگانى همچون شيخ مفيد و علامه مجلسى و مير حامدحسين هندى و علامه امينى.

از اوائل قرن يازدهم هجرى تا امروز با ايجاد ميدان باز علمى، محققين و انديشمندان اسلام تأليفات بسيار مهمى درباره غدير تأليف كرده ‏اند و به خوبى از زحمات هزار ساله نتيجه‏ گيرى نمودند. در اين دوران تمام جوانب غدير مورد جمع و بررسى و تحقيق قرار گرفت و در هر جنبه ‏اى به طور جداگانه كتابى نوشته شد.

در اين ميان چندين كتاب با همين موضوع و به طور مفصل و مستقل تأليف شده است. در اين كتاب‏ها شبهات غدير و آنچه به نوعى با غدير مرتبط است مطرح شده و به تفصيل پاسخ داده شده است. در بعضى كتاب‏ها هم به طور ضمنى ولى مفصل و دقيق شبهات غدير را مطرح و پاسخ داده شذه است. به عنوان نمونه به چند كتاب اشاره مى‏ شود:

عبقات الأنوار فى امامة الائمة الاطهارعليهم السلام (حديث الغدير)سيد حامدحسين بن محمدقلى كنتورى (نيشابورى، لكنهويى)، م ۱۳۰۶ ق، فارسى، چاپى، تحقيق: غلامرضا مولانا (بروجردى) . چاپ اول: لكنهو (هند) ، سال ۱۲۹۳ ق، ۱۸۷۶ م. رحلى، ج ۱۲۵۱ :۱ ص، ج ۱۰۰۸ :۲ ص. چاپ دوم: فقط قسم اول، تهران، سال ۱۳۶۹ ق، ۱۳۲۸ ش. رحلى، ۶۰۰ ص. چاپ سوم و تحقيق شده: ناشر: محقق، قم، سال ۱۴۰۴-۱۴۱۱ ق، ۱۳۶۹  - ۱۳۶۲ ش. وزيرى، ج ۳۴۶ + ۸۲ :۱ ص، ج ۴۲۷ :۲ ص، ج ۴۲۱ :۳ ص، ج ۴۳۴ :۴ ص، ج ۴۲۹ : ۵ ص، ج ۴۰۰ : ۶ ص، ج۷ص ۴۴۴ : ، ج۸ص ۴۴۰ : ، ج۹ ص ۴۴۷ : ص، ج۱۰ ص ۶۱۶ .

اين كتاب از كتب بى ‏نظير در زمينه غدير است كه در آن از آنچه مى‏ توان در مورد سند و متن حديث و واقعه غدير و استدلال به آن و جواب از شبهات صحبت نمود بحث و بررسى و تحقيق شده و در واقع جواب از گفته ‏هاى صاحب كتاب «تحفه اثنى ‏عشريه» در كتابش است و به اين عنوان تأليف شده است. قسمت مربوط به حديث غدير از كتاب «عبقات الأنوار» در ده جلد تحقيق شده است. جلد اول تا هفتم درباره سند حديث و سه جلد بقيه درباره دلالت حديث است، و در تقسيم ‏بندى كل كتاب بايد گفت اين كتاب شامل دو قسمت است:

۱. بحث در سند حديث غدير از صحابه و تابعين و تابعينِ تابعين و تا عصر مؤلف، از شيعه و عامه، كه به حسب زمانِ آنها همراه با توثيق درباره هر كدام و هر مصدر و ابحاث بسيار مفصل تنظيم شده است. ۲.متن حديث غدير و دلالت آن بر ولايت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام و جواب از شبهات دشمنان در اين‏ باره و همچنين ديگر جوانب حديث غدير در ابحاثى بس عميق و مفصل.

اين كتاب به طرز عملى نگاشته شده است. لذا براى رعايت اختصار كتاب شناسى مختصر هر جلد به طورى كه نسبتاً گويا باشد آورده مى‏ شود:

سند حديث غدير:

ج ۱: ابتدا مقدمه ‏اى در هشتاد صفحه توسط محقق نوشته شده كه شامل توضيحى در علم كلام و متكلمين شيعه و سپس جوانب زندگانى صاحب عبقات و پدر و برادر اوست. سپس كتاب با كلام صاحب تحفه اثناعشريه شروع شده است كه گفته: «احاديث ولايت منحصر در دوازده حديث است» . مؤلف اين كلام را مطرح نموده و در رد آن موارد بسيارى از علماى عامه كه حديث غدير را نقل كرده ‏اند ذكر نموده، و به شرح حال و وثاقت آنان نزد عامه پرداخته است.

ج ۲: در جواب اينكه «حديث غدير در بعضى كتب مهم عامه مثل صحيحين وجود ندارد»! مؤلف از چند جهت به جواب اين مطلب پرداخته كه خلاصه ‏اش چنين است: ۱. نبودن در صحيحين و عدم نقل آنها دليل بر عدم صحت نيست. ۲. قاعده تقدم مثبِت بر نافى در اينجا حاكم است. ۳.اگر حديث غدير در صحيحين هم بود قبول نمى‏ كردند. ۴.خود عامه در مواردى منقولات صحيحين را رد كرده ‏اند.۵.خود عامه قائل به تناقض احاديث صحيحين در مواردى هستند.

ج ۳: «واقدى و ابن‏اسحاق و جاحظ حديث غدير را نقل نكرده ‏اند» . در اين جلد مطالب مفصلى درباره اين سه نفر و برخورد علماى عامه با منقولات آنان ذكر شده و نتيجه ‏گيرى شده كه عدم نقل اينان اهميتى در استحكام حديث غدير ندارد. در ضمن مطالبى در مدح سيد رضى ذكر شده است.

ج ۴: ابتدا درباره عظمت سيد مرتضى در لسان عامه و سپس به رد سخن صاحب تحفه اثناعشريه -  كه سيد مرتضى را به تحقير ياد كرده -  پرداخته است. در مقابل عده ‏اى از عامه را نام برده كه خلفاى عباسى را تعريف كرده و به عظمت ياد نموده ‏اند كه از جمله آنها جاحظ است و سپس به تحقير جاحظ و ناصبيّت او پرداخته است.

ج ۵ : ادامه سخن درباره جاحظ و عدم اعتبار او نزد علماى عامه با استناد به كتب آنان. سپس درباره نسبتِ قدح حديث غدير به ابن‏ ابى‏ داود پرداخته و آن را رد كرده است و در عين حال به گفته‏ هاى عامه درباره او پرداخته كه او را ضعيف دانسته ‏اند. بعد از آن درباره نسبت قدح حديث غدير به ابوحاتم رازى پرداخته و تضعيفات او را از علماى عامه نقل كرده است. سپس به قدح فخر رازى درباره غدير پرداخته و در ضمن قدح ابوهريره، و به همين مناسبت قدح سفيان ثورى به ميان آمده است.

ج۶ : درباره اشكالات قوشچى، ابى‏ داود، حلبى، قارى حنفى، عبدالحق دهلوى، ابراهيم حربى و ابن‏ حزم سخن گفته و جواب داده است. سپس مطالبى درباره كفر و ضلالت و الحاد و نفاقِ منكر حديث غدير آورده و بعد از آن به ذكر راويان حديث غدير از قرن دوم تا سيزدهم پرداخته و در اين جلد نود نفر از علماى عامه را ذكر كرده كه حديث غدير را نقل كرده ‏اند و به شرح حال هر يك پرداخته است.

ج ۷: ادامه راويان حديث غدير كه در اين جلد هفتاد و سه نفر ديگر از علماى عامه را ذكر كرده و مجموعاً صد و شصت و سه نفر است. با پايان اين جلد، بحث در سند حديث غدير تمام مى‏ شود.

دلالت حديث غدير:

ج ۸ : از آغاز اين جلد بحث در دلالت حديث غدير شروع مى‏ شود. پس از مطرح كردن سخن دهلوى در انكار معنى «أولى» براى مولى، به ذكر جمعى از علما كه اين معنى را قبول دارند پرداخته و شرح حال هر يک را ذيلاً آورده كه در اين زمينه نام چهل و پنج نفر را برده و در خاتمه به معانى كلمه «مولى» در كتب عامه پرداخته است، كه ابتدا حديث غدير را به الفاظ مختلفى كه در كتب عامه آمده ذكر نموده و سپس به جواب از فخر رازى در معناى «مولى» پرداخته و از كتب عامه شواهد بسيارى آورده است.

ج ۹: در ابتداى اين جلد به رد شبهات فخر رازى از جهات ادبى پرداخته، و سپس به وجوه دلالت غدير بر خلافت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام پرداخته است. بعد از آن درباره شأن نزول دو آيه «يا أيها الرسول بلِّغ ما اُنزل إليك من ربك ...» و «اليوم أكملت لكم دينكم ...»در روايات و تفاسير عامه پرداخته است. سپس چند مطلب در حاشيه غدير از جمله روزه روز غدير و شعر اميرالمؤمنين عليه السلام و حسّان و قيس بن سعد درباره غدير، و آيه «سأل سائل...» را مطرح كرده است.

ج ۱۰ : ادامه بحث پيرامون شأن نزول آيه «سأل سائل...» و سپس حديث مناشده و استشهاد اميرالمؤمنين‏ عليه السلام به حديث غدير به روايت عامه است. بعد از آن ادله ديگرى درباره دلالت حديث غدير مطرح شده و گفته‏ هايى از عامه در معناى مولى ذكر شده است و حديث تهنيت و عمامه سحاب نيز مورد بحث قرار گرفته است. در نهايت يك جمع ‏بندى و جواب از شبهات دهلوى به نحو مبسوط مطرح شده است.

در اينجا كتابشناسى مجلدات غدير از كتاب عبقات ‏الأنوار تمام مى ‏شود.

اشاره به چند نكته در مورد كتاب «عبقات» :

۱.كتاب «عبقات الأنوار»از تأليفات مهم و كم ‏نظير شيعه است، كه در آن از حديث ثقلين و حديث منزلت و حديث أنا مدينة العلم و حديث تشبيه و حديث سفينه و حديث نور و نيز حديث غدير بحث شده، وكلاً بيش از بيست جلد قطور را دربر مى‏ گيرد كه فقط در سند و دلالت اين احاديث بحث شده است! تأليف تمام اين قسمت‏ ها تقريباً به همان سبكى است كه در كتابشناسى بخش حديث غدير گفته شد.

۲. چاپ اول قسمت غدير از كتاب -  كه در دو جلد بزرگ چاپ شده -  در كتاب‏هاى «الفوائد الرضوية» و «الذريعة» و «أعيان الشيعة» -  آدرس‏ هاى ياد شده -  نيز آمده است. توضيحاتى كه نسبت به چاپهاى اول و دوم كتاب -  كه بدون تحقيق هستند -  به دست آمد از اين قرار است: چاپ اول: جلد اول: شامل قسم اول: بحث سند حديث غدير است. جلد دوم: قسم دوم و سوم: متن حديث است و از دليل اول تا پنجم در قسم دوم (ص۶۰۹) ، و از دليل ششم تا سى ‏ام و دليل سى‏ ام تا آخر كتاب در قسم سوم (ص۳۹۹) است. چاپ دوم: فقط قسم اول است كه در ۶۰۰ ص چاپ شده است.

۳. اين كتاب (بخش حديث غدير از عبقات) يكبار به فارسى خلاصه و يك مرتبه بدون كم و زياد به عربى ترجمه شده و نيز يكبار پس از تلخيص به عربى ترجمه شده و نيز تلخيص و چكيده نويسى شده كه از اين قرار است:

الف.«فيض القدير فيما يتعلق بحديث الغدير» از شيخ عباس قمى.

ب. «تعريب عبقات الأنوار» از سيد هاشم عاملى.

ج. «نفحات الازهار فى خلاصة عبقات الانوار، ج ۶-۹ » از سيد على ميلانى.

د. «خلاصه عبقات الانوار»از سيد على ميلانى -  مرتضى نادرى.

ه  . «چكيده عبقات الانوار» از سيد على ميلانى -  مرتضى نادرى -  محمدرضا شريفى.

كل كتاب «عبقات» نيز بارها توسط محققين به عربى بازگردانده شده كه به عنوان نمونه مى ‏توان كتاب يادشده (نفحات الأزهار) و كتاب «الثمرات فى تعريب العبقات» از سيد محسن نواب -  كه كتاب ديگرى هم در غدير به نام «غدير سى كربلا تك» دارد -  را نام برد. ولى از ترجمه عربى دوم (الثمرات) مدركى به دست نيامد كه بخش حديث غدير هم در اين كتاب به عربى ترجمه شده باشد.

۲-  شبهات غدير، ۳ ج، سيد مجتبى عصيرى، فارسى، چاپى، طوباى محبت، قم، چاپ اول، سال ۱۳۹۱ ش، وزيرى، ج ۴۹۶ :۱ ص و ج ۴۹۶ :۲ ص و ج ۴۹۶ :۳ ص. در اين كتاب ابتدا به جوانبى از غدير و خلافت و غصب خلافت پرداخته، و سپس شبهات مرتبط با غدير را مطرح كرده و پاسخ داده است. عناوين اين كتاب از اين قرار است:

ج ۱: فصل اول: صحابه و غدير. فصل دوم: مباحث عمومى خلافت. فصل سوم: ادله خلافت اميرمؤمنان‏ عليه السلام. فصل چهارم: ادله خلافت ابوبكر.

ج ۲ و ۳: فصل پنجم: شبهات غدير: در اين فصل ۳۳ شبهه مربوط به غدير و خلافت و ولايت و ديگر مسائل مرتبط مطرح كرده و پاسخ داه است.

۳-  غدير خم و پاسخ به شبهات از كتب اهل‏ سنت، ۲ ج، عبدالصالح انتصارى، فارسى، داورى، قم، چاپ اول، سال ۱۳۸۱ ش، وزيرى، ج ۴۶۳ :۱ ص، ج ۴۹۴ :۲ ص.

در اين كتاب جوانب مختلف غدير از ماجرا و خطبه و آيات و... در مورد غدير را مورد بررسى و تحليل قرار داده و طى آن شبهات را با دليل و مدرك به طور مفصل رد نموده و از كتاب‏ هاى ارزشمند در مورد غدير است.

همچنين جوانب مختلفى از شيعه را مستدل نموده و هم جوانبى از عامه و مذاهبشان را رد نموده است. كتابشناسى اين كتاب چنين است:

ج ۱: پس از پيشگفتار ماجراى حجةالوداع و واقعه غدير را آورده و سپس خطبه كوتاه غدير را به عنوان اينكه اين مقدار مورد قبول عامه است همراه با مدارك و به شكل‏ها و عبارت‏هاى گوناگون آورده و نكاتى را از آن استخراج و متذكر شده است.

سپس خطبه كامل غدير را كه مورد قبول اهل‏بيت‏ عليهم السلام و شيعه است را همراه با پاورقى‏ هاى مفصل و تحقيقى آورده و بعد ماجراهاى پس از خطبه از مراسم عمامه سحاب و دشمنى‏ هاى با غدير و تهنيت به اميرالمؤمنين ‏عليه السلام و چند شعر در غدير را آورده است.

پس از آن اشاره به چند مطلب كوتاه در مورد غدير دارد، و بعد بحثى در كلمه مولى و معناى آن نموده و نيز بخشى در رابطه با اهميت عيد غدير نزد خدا و اهل‏بيت‏ عليهم السلام و هم نزد مسلمانان دارد.

سپس چند بخش در مورد امامت و ولايت به طور مستدل و تحقيقى عنوان نموده و طى آنها جوانبى از امر امامت و ولايت را مورد بحث و بررسى و استدلال قرار داده و اشعارى در مورد امامت دارد. پس از آن بخش‏ هايى را در رابطه با پاره‏اى از مسايل و موارد اعتقادى از قبيل حديث «لا نورّث» و ظلم به امام و بى ‏رقبتى قريش نسبت به امامت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام و اعلان امامت در چند مرحله و اميرالمؤمنين ‏عليه السلام سزاوارتر از همه و... آورده است.

در بخش بعدى نمونه ‏اى از شذوذات فقهى عامه را آورده و نيز بخش‏ هايى در مورد اهل‏بيت‏ عليهم السلام و فضائلشان دارد. در پايان غدير در شعر شعرا و آشنايى اجمالى با شيعه را آورده است.

ج ۲: در اين جلد پس از پيشگفتار بيست اشكال و شبهه كه مخالفين بر شيعه وارد كرده ‏اند را مطرح نموده و به طور مفصل و استدلالى پاسخ داده است. شبهاتى در مورد امامت و جوانب مختلف تشيع و مسئله امام ‏زمان‏ عليه السلام و مسئله بيعت و استدلال به حديث غدير و جايگاه شيعه در برابر صحابه و... .

در پايان چند كتاب در مورد غدير را معرفى نموده و نيز كتاب «الغدير فى الكتاب و السنة و الأدب» را معرفى نموده است و منابع و مآخذ كتاب خود و تحقيق را معرفى نموده كه دويست و نود و يك كتاب و اكثراً از عامه هستند.

اين كتاب در همه بخش‏ ها داراى پاورقى‏ هاى مفصل و تحقيقات ارزشمند است و از كتاب‏ هاى قابل استفاده و مراجعه در غدير است.