خلیفه در خطبه غدیر

«خليفة» در خطبه غدير

  يكى از شبهاتى كه مخالفين مطرح مى‏ كنند اين است كه: چرا در حديث شريف غدير، خلافت و جانشينى اميرالمؤمنين على‏ عليه السلام به لفظ «خليفة» عنوان نشده است، تا ايراداتى كه در دلالت ولىّ و مولى بر ولايت، زعامت و زمامدارى امور شده است مطرح نشود.

و اما پاسخ به اين شبهه:

۱. غرض ‏ورزى هميشگى مخالفان

وقتى اغراض نفسانى، سياسى و دنيوى در بين باشد، با هر شكل و هر لفظى اين مطلب يا هر مطلب ديگرى ادا و بيان شود، صاحبان اغراض ايراد مى ‏گيرند. اگر در موقف عظيم غدير، به جاى ولىّ و مولى، هر كلمه ديگرى همانند همين لفظ«خليفه»گفته مى ‏شد، مثل ولىّ و مولى به آن ايراد مى‏ گرفتند. مثلاً در اطلاق متعلق آن حرفى مى‏ زدند، يا مثلاً «انت الخليفة بعدى» را به بعد از سه نفر معنى مى ‏كردند.

بالاخره اگر هر تأكيد و تصريحى مى‏ شد، اصل مسئله نظام و حكومت را خارج از محدوده رسالت مى ‏شمردند و آن را یک رأى شخصى رسول اكرم‏ صلى الله عليه و آله معرفى مى ‏كردند و اجتهاد خود را حاكم بر آن قرار مى‏ دادند.

اهل نظر و تحقيق با اين كه مى ‏بينند وقتى رسول ‏خدا صلى الله عليه و آله دوات و قلم و كاغذ مى ‏خواهد تا آن وصيتى را كه كلا مش در نهايت صراحت بود و هيچ گونه توجيه و تأويل بر نمى ‏داشت و ردّ آن ممكن نمى‏ نمود، با آن گونه القاى شبهه روبرو گرديد كه «قَدْ غَلَبَ عَلَيْهِ الْوَجَعُ » يا «اِنّ الرَّجلَ لَیَهجُر » گفتند، و با اين بيان در كمال وقاحت بدان حضرت اعلام كردند كه اگر هم بنويسى و وصيت نمايى ما با شبهه هذيان‏ گويى آن را رد مى‏ كنيم.

پس اگر بعد از اين شبهه هم وصيت خود را مى‏ نوشت، آن را معتبر نمى‏ شمردند.از اين رو، ديگر نبايد انتظار داشت كه اهل هواهاى نفسانى و جاه‏ طلبان مغرض و دنيا پرست با الفاظ و كلمات بازى نكنند و ظاهر و صريح آن ها را مورد شبهه و ايراد قرار ندهند.

چنان چه كسى گمان كند كه اگر به اين لفظ يا لفظ ديگرى مى ‏فرمود، مورد شبهه اهل هوى نمى‏ شد اشتباه است. حتى مثلاً آيات قرآن مجيد كه در كمال صراحت بر توحيد -  كه اساس دعوت قرآن كريم است -  تأكيد دارد، اشخاصى آن ها را به معناى شرک ‏آميز و موافق با آراء باطله خود معنى مى‏ كنند.

ميزان و حاكم در استفاده و بهره ‏بردارى از كلام اشخاص، قرآن و حديث و عقل مستقيم و انصاف است، كه شخص بايد حقايق را بر اساس آن از نصوص موجود استخراج نمايد.

۲- استعمال لفظ «خليفه» در بعضى روايات

در روايات صحيحه متعدد از اميرالمؤمنين‏ عليه السلام تعبير به «خليفه» شده است. از نخستين موارد آن اوائل بعثت، هنگام نزول آيه كريمه«وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ » است.

در حديث متواتر ثقلين -  كه بر وجوب ارجاع امت به عترت پيامبر صلى الله عليه و آله صراحت دارد و امان از ضلالت و گمراهى، منحصر به آن اعلام شده -  در بعضى الفاظ آن صريحاً حضرت رسول ‏صلى الله عليه و آله فرمود:انی تَارِکٌ فِیکُمْ خَلِیفَتَیْنِ.

با اين همه، شخصى كه در تاريخ، حديث، جوامع، سنن و صحاح اهل‏ سنت تخصص دارد، در مى‏يابد از موضوعاتى كه به طور شايسته مورد اعتنا قرار نگرفته و از اشخاصى كه كم تر از آن ها كسب علم دين شده است، اهل‏ بيت‏ عليهم السلام هستند.

حتى كسانى چون بخارى در صحيح خود، روايات بسيارى از فسّاق و فجره و افراد فاسد العقيده ذكر كرده است، و از ائمه اهل‏بيت‏عليهم السلام و به خصوص شخصيتى مانند حضرت امام جعفر صادق‏عليه السلام حتى يك روايت نيز نقل ننموده است!

غرض اينكه وقتى اغراض، سياست‏ها و آراء مبدعانه جلوى چشم بصيرت و بينش انسان را گرفته باشد، انكار حق از او عجيب و بعيد نيست.

3-  استعمال لفظ »خليفه« در اصل خطبه غدير

اگر چه اين چند جمله مشهور از اين خطبه متواتر، ثابت و مورد اتفاق بين فريقين است، اما از كل جريان اين اعلام، ابلاغ و برنامه تاريخى آن استفاده مى‏شود كه خطبه بيشتر از اينها بوده و در اين چند جمله خلاصه نشده است. چنانچه در كتب حديث شيعه -  كه مفصل اين خطبه روايت شده -  هم كلمه خلافت و هم تنصيص بر امامت ائمه‏عليهم السلام به ويژه حضرت صاحب‏الزمان‏عليه السلام وجود دارد.

بنابراين، جملات مشهور دليل بر اين نيست كه كل خطبه اين چند جمله بوده است، و علت اينكه روى اين جملات بحث و بررسى و استدلال شده، اتفاق شيعه و سنى بر روايت آنهاست.

4-  وجه تكيه بر لفظ ولىّ و مولى در خطبه غدير

وجه ديگر، تكيه بر نقل خصوص اين جمله‏هاى كثير المعنى و عنايتى است كه بزرگان خلفا عن سلف به آنها داشته‏اند. بيان ولايت و اولويت با نفس و اموال براى اميرالمؤمنين‏عليه السلام است، كه بر حسب خطبه غدير -  كه به خطبه و حديث ولايت معروف و مشهور شده -  اين ولايت حتى در زمان شخص رسول‏خداصلى الله عليه وآله براى اميرالمؤمنين‏عليه السلام ثابت است، و به غيبت رسول‏اللَّه‏صلى الله عليه وآله از مكان يا زمان توقف ندارد.

بديهى است وسعت دايره اين ولايت دقيقاً همان ولايت پيامبرصلى الله عليه وآله بر ماسواست و هيچ فرقى ندارد. اثبات اين ولايت در دايره و محدوده ولايت رسول‏اللَّه‏صلى الله عليه وآله براى اميرالمؤمنين‏عليه السلام از تعبير به خلافت و جانشينى در افاده ولايت بر امور رساتر و گوياتر است، زيرا اگر مفهوم خلافت و جانشينى در امامت، الگو و اسوه بودن و رتق و فتق امور شرعيه و بيان احكام حلال و حرام و رسيدگى و سرپرستى و حكومت بر انام باشد، لفظ ولايت در دلالت بر اين جهت خلافت -  كه همان حكومت و مديريت جامعه باشد -  افصح و اصرح است.

بنابراين، چون نظر افرادى كه براى غصب خلافت و حكومت حزب‏سازى كرده و با هم تبانى كرده بودند به اين علت بود، و با ساير مفاهيم خلافت معارضه مستقيم نداشتند، در »خطبه غدير« و نيز »حديث غدير« اين بعد از امامت و خلافت در اين جملات مورد عنايت قرار گرفت. شبهه‏هاى نامقبولى هم كه در مفهوم مولى و ولىّ شده، همه در زمان‏هاى بعد و بر خلاف تمام قرائن حاليّه و مقاليّه اين موضوع ابداع شده است.

به هر حال، اين جملات مشهور از خطبه غدير در اثبات ولايت اميرالمؤمنين‏عليه السلام و اتمام حجت بر همگان كافى و وافى است، و ثابت مى‏كند كه اجتماع آن گروه در سقيفه بنى‏ساعده با وجود من ثبت له الولايد على الانفس و الاموال بنص من اللَّه تعالى و رسوله‏صلى الله عليه وآله، يك معارضه آشكار با خدا و پيامبرصلى الله عليه وآله و انحراف ظاهر از حق بود.