ثقلین(حدیث): تفاوت میان نسخه‌ها

يكى از حساس ‏ترين فرازهاى [[خطبه غدیر]] به بيان حديث شريف ثقلين اختصاص دارد. خطبه رسول گرامى اسلام‏ صلى الله عليه و آله در روز غدير بسيار طولانى است، و در حدود ۳۰ صفحه مى‏ باشد.<ref>مدينة البلاغه (موسى زنجانى) : ج ۱ ص ۲۱۳  - ۲۴۱.  در كتاب«حديث الولايه» -  كه باز آفرينى كتاب «الموالاة» ابن ‏عقده مى‏ باشد -  تعداد ۱۴۲ مورد از طرق حديث غدير از صحابه به نقل ابن‏ عقده بازيابى شده است. حديث الولايه (ابن ‏عقده)، تحقيق: امير تقدمى : ص  ۳۹ -۱۴۷. </ref> هم چنين ابن‏ مغازلى در كتاب مناقب خود پس از نقل خطبه غدير از طرق مختلف مى ‏نويسد: در حدود يك صد تن از صحابه حديث غدير را از رسول اكرم‏ صلى الله عليه و آله روايت كرده ‏اند، كه ده تن (عشره مبشّره) نيز در ميان آن هاست. اين حديثى صحيح و ثابت است كه هيچ ضعفى در آن من سراغ ندارم، و اين از فضائل ويژه على‏ عليه السلام است كه احدى در اين فضيلت با او شريک نمى‏ باشد.<ref>مناقب اهل‏ البيت‏ عليهم السلام( ابن‏ مغازلى، تحقيق: محمد كاظم محمودى): ص ۸۴ .</ref>در طول تاريخ رسالت، رسول اكرم ‏صلى الله عليه و آله فقط دو سخنرانى داشتند كه بيش از يك صد هزار مستمع داشتند؛ يكى در روز عرفه در [[عرفات]] در حجة الوداع (نهم ذي حجة الحرام) سال ۱۰ ق. ديگرى در سرزمين غدير خم روز عيد غدير (۱۸ ذيحجة الحرام) سال ۱۰ق. در هر دو مورد خطبه بسيار حساس و با عظمتى ايراد كرده، و در هر دو «حديث ثقلين» را بيان فرمودند.

۳. روز دوازدهم ذی حجة الحرامسال دهم در مسجد خيف در منى. <ref>البداية و النهاية: ج ۵ ص ۲۰۲.  </ref>

۶ . در بستر مرگ روز ۲۸ صفر سال يازدهم، در حجره شریفه. <ref>على ‏عليه السلام امام البررة : خوئى، شرح سید محمد مهدی خرسان : ج ۱ ،ص ۲۹۲ -۳۰۴ . </ref>

 

با توجه به تكرار حديث ثقلين، حداقل در شش مورد و ايراد خطابه از سوى رسول اكرم ‏صلى الله عليه و آله در حجة الوداع در روز عرفه و به هنگام بازگشت در سرزمين غدير و در اجتماعى متجاوز از يك صد هزار نفر، اين حديث در تمام طبقات به حدّ تواتر رسيده است. در اين جا اسامى چهل تن از صحابه كه متن روايت آنان در دست مى ‏باشد را يادآور مى شويم:

۱. ابوايوب انصارى

۲. ابوذر غفارى

۳. ابورافع

۴. ابوسعيد خدرى

۵ .ابوشريح خزاعى

۶ .ابوقدامه انصارى

۷.ابوليلى انصارى

۸ . ابوهريره

۹.ابوالهيثم بن تيّهان

۱۰. انس بن مالک

۱۱. براء بن عازب

۱۲. جابر بن عبداللَّه انصارى

۱۳. جبير بن مطعم

۱۴. جرير بن عبداللَّه

۱۵. حبشى بن جناده

۱۶. حذيفة بن اسيد

۱۷. حذيفة بن ثابت

۱۸. حذيفة بن يمان

۱۹. حسن بن على ‏عليه السلام

۲۰. خزيمة بن ثابت

۲۱. زيد بن ارقم

۲۲. زيد بن اسلم

۲۳. زيد بن ثابت

۲۴.سعد بن ابى ‏وقاص

۲۵. سلمان

۲۶. سهل بن سعد

۲۷. ضمرة اسلمى

۲۸. طلحة بن عبداللَّه تيمى

۲۹. عامر بن ليلى

۳۰.عبدالرحمن بن عوف

۳۱. عبداللَّه بن حنطب

۳۲. عبداللَّه بن عباس

۳۳. عبداللَّه بن عمر

۳۴. عدى بن حاتم

۳۵.عقبة بن عامر

۳۶. على بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام

۳۷. عمار ياسر

۳۸.عمر بن خطاب

۳۹.عمرو بن عاص

۴۰. مقداد بن اسود

۱. فاطمه زهرا عليها السلام

۲. ام ‏سلمه همسر پيامبر صلى الله عليه و آله

۳.ام ‏ايمن از بانوان بهشتى.<ref>همان: ج ۱ ص ۳۱۱. </ref>

آن گاه از طبرانى نقل كرده كه آخرين چيزى كه پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه و آله در لحظات آخر حيات خود بر زبان راند سفارش اهل ‏بيت‏ عليهم السلام خود بود.<ref>الصواعق المحرقه: ص ۱۵۰. </ref> كثرت راويان حديث ثقلين موجب شده كه برخى از محدثان، متكلمان و تراجم نگاران به گردآورى اسامى راويان آن پرداخته، و برخى نيز كتاب مستقلى در همين رابطه تأليف كرده ‏اند.

== قرآن و اهل‏ بيت‏ عليهم السلام عِدل يك ديگر<ref>اسرار غدير: ص ۲۲۱. </ref> ==

پيامبر صلى الله عليه و آله در خطبه غدير بيان احكام گفته نشده را به ائمه‏ عليهم السلام محوّل نمود و در حاشيه آن اشاره ‏اى به حديث ثقلين داشت. اين كه سخن پيامبر و ائمه‏ عليهم السلام به عنوان سخن خداوند تلقى مى ‏شود و عِدل و برابر قرآن است.

   ابان بن ابى‏ عيّاش از سليم بن قيس نقل مى‏ كند كه گفت: از على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام شنيدم در حالى كه مردى از آن حضرت درباره ايمان سؤال كرد و گفت: يا اميرالمؤمنين‏ عليه السلام، مرا از ايمان خبر ده به طورى كه از غير تو و بعد از تو از كسى در اين باره سؤال نكنم.

حضرت پس از بيان پايه ‏هاى ايمان و اشاره به امامت و ولايت در غدير فرمود:... آنان كه پيامبر صلى الله عليه و آله در آخرين خطبه ‏اى كه خواند و همان روز از دنيا رفت، چنين فرمود: من در ميان شما دو چيز باقى گذاردم كه تا به آن دو تمسک كرده ‏ايد هرگز گمراه نخواهيد شد: كتاب خداوند و اهل ‏بيتم.

خداوند لطيف خبير با من عهد كرده است كه آن دو از يك ديگر جدا نمى ‏شوند تا بر سر حوض كوثر بر من وارد شوند، مانند اين دو - و حضرت به دو انگشت سبابه خود اشاره فرمودند -  و نمى‏ گويم مثل اين دو -  و حضرت به دو انگشت سبابه و وسط اشاره كردند -  زيرا يكى از اين دو جلوتر از ديگرى است. يعنى حضرت دو انگشت سبابه از دو دست را كنار يكديگر قرار دادند، اشاره به اين كه قرآن و عترت اين گونه مساوى و قرين يكديگرند؛ و بعد انگشت سبابه و وسط از يك دست را نشان دادند و اشاره كردند كه نسبت اهل‏ بيت ‏عليهم السلام و قرآن مانند اين دو نيست كه يكى از ديگرى مهم‏ تر يا بر ديگرى مقدم باشد.

   در غدير كتاب الهى با حيات مردم عجين گرديد، به صورت جزء لا ينفكّى كه تا حوض كوثر عضو جدايى ناپذير زندگى مسلمانان خواهد بود. دستوراتى كه درباره قرآن در غدير آمده همه جانبه است، كه تركيب فرهنگىِ الهى آن را تأمين مى‏ نمايد:

==== تحليل اعتقادى ====

اواخر خطبه است و مردم در حال نتيجه ‏گيرى از سخنرانى يك ساعته پيامبر هستند. در چنين شرايطى مسئله تمسک به دو يادگار گران سنگ آن حضرت مطرح مى‏ شود.«تمسک» كلمه ‏اى است كه در فرهنگ فارسى آن را به تعابير مختلفى مى ‏توان بيان كرد:

«دست به دامان قرآن و عترت شويد، به آنان پناه بريد، به ذيل عنايتشان چنگ زنيد، به آنان متوسل شويد». ولى اگر از ضيق عبارت بيرون آييم و بخواهيم ترجمه دقيق آن را بيان كنيم، در عربى معناى «تَمَسَّکَ بِهِ» را «تَعَلَّقَ بِهِ وَ اعْتَصَمَ» گفته ‏اند. اين معنى نوعى نجات يافتن را در خود جاى داده است.

از ميان كلمات بسيارى كه ممكن بود براى ترغيب به قرآن به كار گرفته شود، «تمسک»تعبيرى دقيق و حساب شده است كه بيان گر ارتباط دو سويه قرآن و مردم است.

اين تعبير اشاره به آن است كه مردم در حالى تمسک به قرآن و عترت مى‏ كنند كه خود را در معرض خطرهاى عظيم و فتنه ‏هاى بزرگ مى ‏بينند، و قرآن و عترت تنها كشتى نجات هستند كه مى ‏توانند از آن خطر بزرگ نجات دهند. اگر با اين ديد به قرآن و عترت نگاه كنيم بسيار متفاوت خواهد بود در مقابل اين كه براى ياد گرفتن مطلبى در اوقات فراغت به آن بنگريم، و اين همان چيزى است كه در كلمه «تمسّک» نهفته است.

إِنِّي سَائِلُكُمْ غَداً مَا ذَا صَنَعْتُمْ فِيمَا أَشْهَدْتُ اللَّهَ بِهِ عَلَيْكُمْ فِي يَوْمِكُمْ هَذَا إِذَا وَرَدْتُمْ عَلَيَّ حَوْضِي وَ مَا ذَا صَنَعْتُمْ‏ بِالثَّقَلَيْنِ‏ مِنْ بَعْدِي فَانْظُرُوا كَيْفَ تَكُونُونَ خَلَفْتُمُونِي فِيهِمَا حِينَ تَلْقَوْنِي‏<ref>الخصال: ج۱ ،ص۶۶ ح ۹۸. بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۲۲. عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۱۹۷. </ref> : من فرداى قيامت كه بر سر حوضم نزد من مى ‏آييد از شما بازخواست خواهم كرد درباره آن چيزى كه امروز خدا را بر شما براى آن شاهد گرفتم. ببينيد چگونه با امانت‏ هاى من رفتار مى‏ كنيد، و پاسختان در روزى كه به ملاقات من مى ‏آييد چيست؟  

أَلَا وَ إِنِّي فَرَطُكُمْ وَ أَنْتُمْ تَبَعِي‏ تُوشِكُونَ‏ أَنْ تَرِدُوا عَلَيَّ الْحَوْضَ فَأَسْأَلَكُمْ حِينَ تَلْقَوْنِي عَنْ ثَقَلَيَّ كَيْفَ خَلَفْتُمُونِي فِيهِمَا؟<ref>الطرائف: ج ۱، ص ۱۴۴ ح ۲۱۸. مناقب ابن مغازلى: ص ۱۶ ح ۲۳. بحار الانوار: ج ۳۷ ص ۱۸۴ ح ۶۹ . عوالم العلوم: ج ۳  / ۱۵ ص ۷۶.</ref> : بدانيد كه من پيش از شما بر سر حوض كوثر حاضر مى ‏شوم و شما از پى من مى ‏آييد و بر سر حوض كوثر بر من وارد مى شويد. آنگاه كه مرا ملاقات مى ‏كنيد از شما درباره دو يادگار گران بهايم سؤال مى‏ كنم: پس از من با آنان چگونه رفتار كرديد؟

==== تحليل اعتقادى ====

بايد توجه داشت كه دستورات پيامبر عظيم ‏الشأن‏ صلى الله عليه و آله گاهى پيشنهاد يك راه خير و ارشاد به عمل خوب است كه مردم را در برابر گزينه خوب و بهتر قرار مى‏ دهد، ولى در اين انتخاب بازخواستى از آنان نيست.  

اما گاهى فرمان واجبى است كه مردم در برابر دو گزينه آرى و نه قرار مى ‏گيرند، و بايد انتخاب قطعى را به عنوان اطاعت و عصيان اعلام كنند تا پاسخ آنان در روز بازخواست روشن باشد، و پى‏ آمدهاى آن را هم براى خود رقم زنند. در مواردى از اين هم فراتر مى ‏رود و به صراحت اخطار مى‏ شود كه در اين باره از شما بازخواست خواهم كرد، و حتماً در انتخاب خود دقت كنيد كه بايد پاسخ گو باشيد.

==== سؤال از ثقلين در قيامت ====

مسئله ثقلين تنها مطلبى است كه پيامبرصلى الله عليه وآله با صداى بلند اعلام فرموده كه در روز قيامت درباره آن سؤال خواهم كرد و همه بايد درباره راه انتخابى خود پاسخ و دليل محكم داشته باشند، و اين اختصاص عظمت آن را مى ‏رساند.

==== سقيفه سدّ راه قرآن ====

ابوبكر و عمر از همان آغاز سقيفه، بر ظاهر قرآن تأكيد كردند و از تفسير آن منع نمودند؛ چرا كه نياز به مفسر آن اميرالمؤمنين ‏عليه السلام بود، و آنان از حضور حضرت ابا داشتند. حتى آن چه را از پيامبرصلى الله عليه وآله نقل شده بود منع مى‏ كردند. ابوبكر طى دستورى چنين گفت: لا تَرْوُوا الاحاديثَ عَنِ النَّبِىِّ وَ اشْتَغِلُوا بِالْقُرْآنِ: حديث از پيامبر نقل نكنيد و به قرآن مشغول باشيد.<ref>  شمس الدين ذهبى، تذكره الحفاظ، بيروت، دارالتراث العربى، ج ۱، ص ۳.</ref>  

عمر هرگاه كارگزاران خود را به شهرها مى‏ فرستاد به آنان دستور م ى‏داد براى مردم حديث نقل نكنند و آنان را از قرآن به امر ديگرى مشغول ننمايند! جالب‏ تر اين كه هرگاه اطلاع مى‏ يافت يكى از آنان از اين دستور تخلف ورزيده، او را به مدينه احضار مى‏ كرد و تا آخر عمر او را نزد خود نگه مى‏ داشت و آن چه او از احاديث جمع كرده بود از دستش مى‏ گرفت و مى‏ سوزاند.<ref>الطبقات الكبرى( ابن سعد) : ج ۳ ص ۲۸۷. </ref>  

==== غوغاى قرآن كنار حوض كوثر ====