آیه ۷۱ احزاب و غدیر

غدير همان اندازه كه يک اعتقاد بود يک دستور نيز بود.

دستورى به گستردگى جوانب مختلف آن، كه مجموعه‏ اى از ايمان و اطاعت و پيمان در يک سو و حمد و سپاس و تشكر از اين نعمت در سوى ديگرِ آن به چشم مى ‏خورد.

اين فرامين خاص كه در غدير به مردم داده شد وظايف آنان را در آن مقطع خاص به عنوان مقدمه‏ اى براى آينده ‏ها تعيين كرد.

بسيار جالب است كه آيات قرآن پشتيبانِ اين اوامر غديرى است كه مستقيماً در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله بدان ها استشهاد شده است.

آياتى كه به اين عنوان در غدير به صورت تركيب و تضمين در كلام حضرت ديده مى‏ شود ۱۰ آيه است، كه يكى از آنها آيه ۷۱ سوره احزاب است:

«يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ مَنْ يُطِعِ اللَّه وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً» :

«اعمال شما را اصلاح مى‏ نمايد و گناهانتان را مى‏ آمرزد؛ و هر كس از خدا و رسولش اطاعت كند به رستگارى بزرگ دست يافته است».

اين آيه از چهار بُعد قابل بررسى است:

متن خطبه غدير

مَعاشِرَ النّاسِ، مَنْ يُطِعِ اللَّه وَ رَسُولَهُ وَ عَلِيّاً وَ الائِمَّةَ الَّذينَ ذَكَرْتُهُمْ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظيماً:

اى مردم، هر كس از خدا و پيامبرش و على و امامانى كه ذكر كردم اطاعت كند به رستگارى عظيم رسيده است.

موقعیت تاریخی

آخرين كلمات خطبه غدير است و پيامبر صلى الله عليه و آله در حال تشويق مردم به بيعت است، بعد از آنكه اقرار لسانى از مردم را گرفته است.

رستگارى و سعادت بزرگ را كه هدف همه انسان‏ هاست مطرح مى ‏كند و براى رسيدن به اين سر منزل مقصود يک راه نشان مى ‏دهد و وظيفه مردم مى‏ داند كه آن را دنبال كنند و اين راه را در قالب نيمى از آيه ۷۱ سوره احزاب به صورت تفسير گونه ‏اى در كلام مباركش تضمين فرموده است.

موقعيت قرآنى

زمينه اين آيه در قرآن مسئله تعليم و اطاعت محض از فرامين خدا و رسول است و از آيه ۶۹ آغاز مى‏ شود كه مى‏ فرمايد:

«مانند اذيت كنندگان حضرت موسى ‏عليه السلام نباشيد كه درباره خداوند سخن ناروا گفتند (و درخواست رؤيت خدا را نمودند).

خدا او را از گفته آنان برى نمود و اين گفتار آنان به عظمت آن حضرت در پيشگاه الهى لطمه‏ اى نزد».

آنگاه به مؤمنين دستور مى ‏دهد كه سخن به حق و درستى بگويند تا اعمال آنان را اصلاح كند و گناهانشان را ببخشايد.

به عنوان نتيجه گيرى از مسايل مربوط به اذيت كنندگان حضرت موسى‏ عليه السلام و آنچه بايد امت پيامبر صلى الله عليه و آله پيش بگيرند اطاعت خدا و رسول را تنها راه چاره اعلام مى‏ نمايد.

تحليل اعتقادى

تفسيرى كه پيامبر صلى الله عليه و آله به صورت ضمنى درباره اين آيه فرموده تعيين كسانى است كه اطاعت آنان رستگارى بزرگ است.

در قرآن فقط خدا و رسول ذكر شده ‏اند و پيامبر صلى الله عليه و آله با آوردن حرف عطف (واو) اطاعت دوازده امام ‏عليهم السلام را كه در غدير معرفى شدند به اطاعت آنان ملحق نموده است.

در آخرين بخش خطابه غدير، آن حضرت دوازده امام ‏عليهم السلام را به صورت دقيق ‏ترى در چندين عبارت تعيين فرمود و حتى نام امام حسن و امام حسين ‏عليهما السلام را برد. اكنون كه مى‏ فرمايد:

«امامانى كه ذكر كردم» اشاره به همين موارد است.

اطاعت فقط از معصومين ‏عليهم السلام

تفسيرى كه پيامبر صلى الله عليه و آله درباره اين آيه فرموده به دو جهت باز مى‏ گردد:

يكى اينكه تنها كسانى كه اطاعت محض از آنان سعادت ابدى است خدا و معصومين‏ عليهم السلام هستند، و اين انحصار به خاطر عصمت آنان است و چون ديگران چنين مقامى ندارند چنان حقى هم نخواهند داشت.

اميرالمؤمنين ‏عليه السلام مى ‏فرمايد: نه در معصيت خدا مى‏ توان از كسى اطاعت كرد و نه از كسى كه معصيت خدا را مرتكب مى ‏شود اطاعت جايز است. اطاعت مخصوص خدا و رسول و اولى ‏الامر است.

خداوند به اطاعت رسولش امر فرموده زيرا معصوم و مطهر است و به معصيت خدا امر نمى‏ كند؛ و به اطاعت اولى ‏الامر دستور داده زيرا آنان معصوم و مطهرند و به معصيت خدا امر نمى‏ كنند.

دوم اينكه اطاعت هر كس ديگرى به جز معصومين‏ عليهم السلام نه تنها راه سعادت نيست، بلكه شقاوت محض است، زيرا معناى انحصار اطاعت در عده‏اى خاص همين است؛ و لازمه‏ اش آن است كه هر راهى غير راه معصومين‏ عليهم السلام يا انحراف است و يا سير قهقرايى.

مجموع اين دو جهت هشدارى است به ما براى شناخت بيشتر راه معصومين ‏عليهم السلام و فرامينشان از يک سو، و شناسايى دقيق‏ تر دشمنان ائمه‏ عليهم السلام و راهشان، تا فوز عظيم و سعادت ابدى را براى دنيا و آخرت خود تضمين كرده باشيم.

منبع

غدیر در قرآن: ج۲ ص۲۰۷-۲۰۹.