۲۱٬۹۷۲
ویرایش
←پانویس
(←پانویس) |
(←پانویس) |
||
| خط ۱۲۳: | خط ۱۲۳: | ||
اين كامل ترين گونه از تدارک يک مجلس عظيم براى يک خطابه استثنائى بود، كه از نظر جايگاه خطيب و مخاطَبين و ايجاد بالاترين كيفيت ممكن براى مجلس سخنرانى، در گونه اى بى نظير آماده شد. | اين كامل ترين گونه از تدارک يک مجلس عظيم براى يک خطابه استثنائى بود، كه از نظر جايگاه خطيب و مخاطَبين و ايجاد بالاترين كيفيت ممكن براى مجلس سخنرانى، در گونه اى بى نظير آماده شد. | ||
== عظمت غدير با منبر<ref>اسرار غدير: ص ۴۹.</ref> == | |||
مقارن ظهر، انتظار مردم به پايان رسيد و منادىِ حضرت نداى نماز جماعت داد. پس از بيرون آمدن مردم از خيمه ها و آمادگى صف ها براى نماز، پيامبرصلى الله عليه وآله از خيمه خود بيرون آمدند و نماز را به جماعت خواندند. | |||
بعد از آن همه مردم ناظر بودند كه پيامبرصلى الله عليه وآله بر فراز آن منبر ايستادند و اميرالمؤمنين عليه السلام را فرا خواندند و به او دستور دادند بالاى منبر بيايد و در سمت راستش بايستد. | |||
قبل از شروع خطبه، اميرالمؤمنين عليه السلام يک پله پائين تر از پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله بر فراز منبرِ غدير و در طرف راست حضرت ايستاده بودند و دست پيامبر صلى الله عليه وآله بر شانه آن حضرت بود. | |||
سپس حضرت نگاهى به راست و چپ جمعيت نمودند و منتظر شدند تا مردم كاملاً جمع شوند. زنان نيز در قسمتى از مجلس نشستند كه پيامبرصلى الله عليه وآله را به خوبى مىديدند. | |||
پس از آماده شدن مردم، پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله سخنرانىِ تاريخى و آخرين خطابه رسمى خود را براى جهانيان آغاز كردند. | |||
با در نظر گرفتن اين شكل خاص از منبر و سخنرانى، كه دو نفر بر فراز منبر در حالت قيام ديده مى شوند و بيش از صد و بيست هزار نفر اين منظره بديع را مى نگرند، به استقبالِ سخنانِ حضرت خواهيم رفت. | |||
يادآور مى شود كه اجتماع ۱۲۰۰۰۰ نفر براى يک سخنرانى و در مقابل يک خطيب كه همه شخص او را ببينند در دنياى امروز هم مسئله غير عادى است، تا چه رسد به عصر بعثت كه در گذشته شش هزار ساله انبيا تا آن روز هرگز چنين مجلس عظيمى براى سخنرانى تشكيل نشده بود. | |||
== فنون خطابه در خطبه غدير<ref>پيام ماندگار غدير: ص ۱۳۲ - ۱۱۵.</ref> == | |||
يكى از مسائل مهم در خطبه غدير، فنون خطابه اى است كه در خطبه غدير لحاظ شده است. | |||
فن خطابه از فنون بسيار مهم به شمار مى آيد، تا جايى كه اثرگذارى خطابه در مخاطب و نقش بستن آن در جان مخاطبان و زيبايى سخن و تسلط بر فضاى سخنرانى، همه و همه به رعايت آن فنون بستگى دارد. رعايت اصول و فنون خطابه، يكى از امورى است كه هر خطيب بايد در سخنورى آن را رعايت كند. | |||
مسلماً هر خطيب دوست دارد خطابه او منحصر به فرد، جذاب و دلنشين و هميشه براى شنوندگان تازه باشد. اين امر مىطلبد كه سخنران آن مسائل مهم خطابه را رعايت كند، و سعى داشته باشد تا در لا به لاى سخنان خود به كار گيرد. همان مسائلى كه خطبا و بزرگان ما بيان كرده اند و آن را «علم بيان و فنّ خطابه» مى نامند. لذا مهمترين و اساسى ترين موضوع براى هر خطيب، در مرحله اول آشنايى، و در مرحله دوم به كارگيرى آن فنون است. | |||
در گذشته، خطباى بزرگ سعى مى كردند اين مسائل را رعايت كنند، و لذا كلام آنان از زيبايى خاصى برخوردار بوده است. سرآمد آنها اهل بيت پيامبرعليهم السلام بودند. تا جايى كه حضرت على عليه السلام مى فرمايد: و انّا لامراء الكلام،و فينا تنشبت عروقه، و علينا تهدّلت غصونه... .<ref>نهج البلاغه: خطبه ۱ ص ۲۳۳. فرهنگ سخنان امام حسين عليه السلام: ص ۳۵.پ</ref>:همانا اميران سخن ما هستيم، و درخت سخن در ميان ما ريشه دوانده، و شاخه آن بر سر ما سايه گسترده است. | |||
بر اين اساس، ما معتقديم تمامى اصول و فنون علم بيان و معانى را بايد از چشمه زلال اهل بيت عليهم السلام فرا گرفت. در رأس همه آنها، وجود نازنين پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله و امير بيان اميرالمؤمنين على عليه السلام قرار دارند. سخنان ايشان اوج فصاحت و بلاغت و سرشار از حكمت هاست. | |||
با تأمل در خطبه گرانسنگ پيامبرصلى الله عليه وآله در واقعه غدير خم، در مى يابيم تمام فنون خطابه مثل فصاحت و بلاغت به نحو احسن و اكمل در اين خطبه ماندگار رعايت شده است. لذا خطبه غدير پيامبرصلى الله عليه وآله از طراوت و زيبايى و اثرگذارى خاص و ماندگارى ويژهاى برخوردار است. به سبب همين خصوصيات، نياز به دقت و بررسى و تتبع بيشتر دارد. همين امر باعث شده در صدد برآييم تا در حد توان، اين نكات را جمع آورى كنيم، و اشاره اى به فنون تبليغى پيامبرصلى الله عليه وآله در خطبه غدير داشته باشيم: | |||
'''فصاحت''' | |||
سادگى، واژگان زيبا و شيوايى كلمات در مبحث فصاحت جاى دارد. يک كلام فصيح كلامى است كه همه اين شاخصه ها را دارا باشد، و در عين سادگى براى مخاطبان يک زيبايى و طراوت ويژهاى داشته باشد. به گونه اى كه وقتى كه مستمع گوش مى دهد احساس خستگى نكرده، بلكه احساس لذت و آرامش كند. كلام نبى مكرم اسلام صلى الله عليه وآله در خطبه غدير به انسان آرامش مى دهد، زيرا داراى يك چنين خصوصيات و نواى زيبا و دلنواز است. | |||
'''مأنوس بودن كلمات''' | |||
استفاده از كلمات رسا و مأنوس و الفاظى كه براى اذهان شنونده آشنا و قابل هضم باشد؛ به طورى كه بتوانند معناى آن را بفهمند و به مفهوم آن پى ببرند، مى تواند به خطابه زيبايى خاصى ببخشد. | |||
در خطبه ارزشمند غدير، اين گزينه ها در كلمات پيامبرصلى الله عليه وآله به وضوح ديده مى شود، و آن حضرت در صدد بيان اين خطبه به ساده ترين شكل است. | |||
'''مقتضاى حال و زمان بودن''' | |||
هر سخنى بايد با مقتضاى زمان مكان و موقعيت مطابق باشد؛ به طورى كه مخاطب بتواند سخنان گوينده را بر اساس نياز و شرايط اجتماعى، سياسى و فرهنگى خود تطبيق دهد، تا اثر بيشترى داشته باشد. در عصر پيامبرصلى الله عليه وآله، با توجه به اينكه اواخر عمر با بركت ايشان بوده، ضرورى ترين مسئله موضوع ولايت و جانشينى بعد از آن حضرت بوده كه در خطبه مطرح كرده است. مسئله ولايت و امامت بعد از ايشان چيزى بوده كه همه مردم در آن شرايط به آن نياز داشتند، و لذا در كنار موضوعات ديگر، موضوع امامت على عليه السلام مطرح شده است. | |||
'''احترام به مخاطبان در حين صحبت''' | |||
سخنران بايد طورى سخن بگويد و رفتارش به گونه اى باشد كه شنوندگان از آن برداشت حقارت و پستى و خويشتن را ناچيز و موهن احساس نكنند. | |||
پيامبرصلى الله عليه وآله اين مطلب را در طى سخنان خود مد نظر داشتند. براى مثال، در زمان تكلم همه اقشار و اقوام و ملل را مخاطب قرار مى دهند، تا همه اقشار براى خود جايگاه و شخصيتى خاص را در كلام پيامبرصلى الله عليه وآله احساس كنند. براى مثال مى فرمايند: | |||
فاعلموا - معاشر الناس - ان اللَّه قد نصبه لكم وليكم و اماماً مفترضاً طاعته على المهاجرين و الانصار، و على التابعين لهم بإحسان، و على البادى و الحاضر، و على الاعجمى و العربى، و الحرّ و المملوك، و الصغير و الكبير، و على الابيض و الاسود، و على كل موحد... : | |||
بدانيد اى مردم! (ژرفى آن را فهم كنيد و بدانيد كه)خداوند او را برايتان صاحب اختيار و امام قرار داده است. پيروى او را بر مهاجران و انصار و آنان كه به نيكى از ايشان پيروى مى كنند و بر صحرانشينان و شهروندان و بر عجم و عرب و آزاد و برده و بر كوچك و بزرگ و سفيد و سياه و بر هر يكتاپرست لازم شمرده است. | |||
'''مخاطب سنجى''' | |||
سخن و كلام بايد در خور فهم مخاطب باشد، و بر اساس فهم و درك مخاطبان سخن گفته شود. و گرنه هر اندازه هم انسان حرف هاى خوب بزند ولى جملات او آنچنان سنگين و مغلق باشد كه كسى متوجه مفهوم و معناى سخن نشود، به يقين آن سخن فايدهاى نخواهد داشت. لذا كلام بايد مطابق فهم و درك مخاطب باشد. | |||
همچنان كه درباره سخن گفتن نبى مكرم اسلام صلى الله عليه وآله در روايت آمده است: عن ابى عبداللَّه عليه السلام ما كلّم رسول اللَّه صلى الله عليه وآله العباد بكنه عقله قط. و قال: قال رسول اللَّه صلى الله عليه وآله: انّا معاشر الانبياء اُمرنا ان نكلّم الناس على قدر عقولهم<ref>الامالى(صدوق) : ص ۴۱۸.</ref>: امام صادق عليه السلام مى فرمايد: هيچ وقت پيامبرصلى الله عليه وآله با مردم بر اساس عقل كامل خود سخن نمى فرمود. در ادامه فرمود: پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: ما پيامبران مأموريم بر اساس عقل مردم سخن بگوييم. | |||
پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله سخنان را به گونه اى تنظيم و از الفاظى استفاده مى كند كه براى عموم شركت كنندگان در جلسه قابل فهم و درك باشد. وقتى ايشان مى بينند جمعيت حاضر در حج از همه اقشار و طبقات هستند و سطح على و فرهنگ آنان مختلف است، سعى مى كند سخنانى را بيان كند كه همه فهم باشد و همه آن كلام را بفهمند و به مقصود حضرت پى ببرند. | |||
'''ايجاد انگيزه''' | |||
ترغيب و ايجاد انگيزه براى مخاطب جهت استماع سخنان در جاى خود از اهميت و جايگاه خاصى برخوردار است. تا جايى كه اگر مستمع انگيزه اى براى گوش دادن نداشته باشد، به يقين كلام متكلم اثرى نخواهد داشت. | |||
پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله در خطبه غدير اين موضوع را به خوبى رعايت كرده اند. براى مثال جمع كردن همه مردم و فرا خواندن افرادى كه جلوتر رفتند و منتظر ماندن آنها براى رسيدن عقب مانده ها و بيان وعده هاى الهى مثل وعده بهشت و نعمت هاى بهشتى و راه به دست آوردن رضايت الهى به وسيله ولايت على عليه السلام و... از همين جهت است. | |||
'''آگاه بودن و آگاه كردن''' | |||
سخنران بايد هم خود بداند كه چه مى خواهد بگويد، و هم مطالب را خوب بتواند تفهيم كند؛ يعنى خودش ماده و صورت سخن را بداند و تسلط كافى بر آن داشته باشد، تا بتواند خوب مسئله را براى مردم و شنوندگان بيان كند. | |||
حضرت رسول اكرم صلى الله عليه وآله، اولاً از جايگاه ممتاز على عليه السلام آگاهى كامل داشت و ايشان را به خوبى مى شناخت. شاهد اين مطلب بيانات متعدد از حضرت رسول اكرم صلى الله عليه وآله است كه قبل از واقعه غدير در موارد متعدد از شخصيت عظيم على عليه السلام سخن مى گويد و فضايل بى شمار ايشان را بازگو مى كند، كه در تاريخ ثبت شده است. ثانياً: به صورت مناسب توانست جايگاه آن حضرت را براى مردم تبيين كند. | |||
'''همراه كردن مخاطب با متكلم''' | |||
همراه كردن مخاطب در حين سخن، آن كسالت احتمالى و يك نواخت بودن سخن را بر مىدارد. اين كه سخن او به گونه اى باشد كه بتواند مخاطبان را با خود همراه كند و با تأييد مستمع بر فضاى موجود مسلط شود. براى مثال، پيامبرصلى الله عليه وآله جملاتى را بيان مى كند،و در ضمن مخاطبان را هم به همراهى وا مى دارد. حتى از آنها جواب مى خواهد كه در اين خطبه بيش از پنج بار از كلمه «قولوا»- يعنى «بگوييد» - استفاده شده است. | |||
براى نمونه مى فرمايند: | |||
معاشر الناس، قولوا الذى قلت لكم و سلّموا على علىّ عليه السلام بامرة المؤمنين. و قولوا: سمعنا و اطعنا، «غفرانك ربنا و اليك المصير» و قولوا : «الحمد للَّه الذى هدانا لهذا و ما كنّا لنهتدى لولا ان هدانا اللَّه» : | |||
هان مردمان! آنچه براى شما گفتم بگوييد، و به على عليه السلام با لقب اميرالمؤمنين سلام كنيد، و بگوييد: شنيديم و فرمان مى بريم. «پروردگارا آمرزشت را مى خواهيم و بازگشت به سوى تو است» . همچنين بگوييد: تمام سپاس و ستايش خدايى است كه ما را به اين راهنمايى فرمود، و گر نه راه نمى يافتيم... . | |||
'''بهره گيرى مناسب براى اثبات موضوعات ديگر''' | |||
پيامبرصلى الله عليه وآله با استفاده از فرصت مناسب به دست آمده، علاوه بر مسئله ولايت على عليه السلام، سعى مى كند مسائل ديگرى را نيز تثبيت كند. مثل ولايت ائمه اثنى عشرعليهم السلام، مسئله مهدويت و ظهور منجى عالم بشريت و ... . براى مثال مى فرمايد: | |||
معاشر الناس، النور من اللَّه عزوجل فىّ مسلوك. ثم فى على عليه السلام، ثم فى النسل منه الى القائم المهدى عليه السلام، الذى يأخذ بحق اللَّه و بكل حق هو لنا. لان اللَّه عزوجل قد جعلنا حجة على المقصّرين و المعاندين و الخائنين و الآثمين و الظالمين من جميع العالمين... . | |||
'''جلب اعتماد مستمعين به خود''' | |||
اگر شنونده به گوينده اعتماد نداشته باشد، به يقين آن خطابه اثرى را كه بايد داشته باشد نخواهد داشت. لذا پيامبرصلى الله عليه وآله اول جايگاه خود را براى مردم ثابت كرد، و وقتى ديد مردم همراه هستند، آن وقت مسائل اصلى را مطرح كرد. البته نوع رفتار انسان در طول مدت زندگى در بين مردم مىتواند در اين بخش مؤثر باشد، و خطيب قبل از سخن با رفتار خود با مردم سخن مىگويد. به يقين تكلم با رفتار مؤثرتر از تكلم با زبان خواهد بود. | |||
۱۱- معرفى هدف | |||
پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله براى اينكه بهتر بتواند مطالب خود را بيان و ابلاغ رسالت كند، ابتدا فضائل و شخصيت واقعى علىعليه السلام و جايگاه ايشان نزد خدا و رسولش را بيان مىكند، تا ديگر براى اثبات ولايت او جاى هيچ شبههاى نباشد، و مردم خود به خود او را برتر از ديگران بدانند. آنجا كه مىفرمايد: | |||
فاعلم كل ابيض و اسود ان على بن ابىطالب اخى و وصيى و خليفتى و الامام من بعدى. الذى محله منى محل هارون من موسى، الا انه لا نبى بعدى... . | |||
يا مىفرمايد: و على بن ابىطالبعليه السلام اقام الصلاة و اتى الزكاة و هو راكع. يريد اللَّه عزوجل فى كل حال... : على بن ابىطالبعليه السلام كسى است كه اقامه نماز كرد و در حال ركوع در راه خدا انفاق كرد... . | |||
۱۲- پرهيز سخنان تشنجزا | |||
گاهى بعضى از افراد به علت بىتجربگى يا عواملى ديگر از الفاظى استفاده مىكنند كه به جاى بهرهبردارى از فضاى موجود فضا را متشنج مىكنند، و به جاى اداره جلسه آن را بر هم مىزنند. اما پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله از اين گونه الفاظ دورى مىكند. براى مثال، وقتى سخن از منافقين به ميان مىآيد، موضوع را به طور كلى مطرح و از بيان نام آنها خوددارى مىكند و مىفرمايد: | |||
لو شئت ان اسمّى باسمائهم لسمّيت و ان اومأ اليهم باعيانهم لاومأت و ان ادلّ عليهم لدللت، و لكنّى و اللَّه فى امورهم قد تكرّمت... : اگر مىخواستم نام آنها را ببرم مىبردم، يا اگر مىخواستم به آنها اشارهاى داشته باشم اشاره مىكردم... . ولى به خدا سوگند من درباره آنان به كرامت برخورد كردم... . | |||
۱۳- تشويق و تهديد يا تبشير و تنذير | |||
بدون ترديد، تشويق و تهديد يا تبشير و تنذير در كلام گوينده مىتواند در اثرگذارى كلام نقش به سزايى داشته باشد، و انسان را وادار به دقت در استماع كلام كند. مثل بيان پاداش و جزاى مناسب براى قبول ولايت علىعليه السلام، يا عذاب دردناك براى دشمنى با علىعليه السلام كه آن را پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير مطرح مىكند. براى مثال مىفرمايد: | |||
الا لعن اللَّه الغاصبين و المغتصبين. يا فرمود: الا ان اوليائهم الذين قال اللَّه عزوجل: »يدخلون الجنه بغير حساب« . | |||
۱۴- به روز بودن موضوع و متن كلام | |||
يك سخنران موفق هميشه سعى مىكند، مهمترين موضوع روز را با لطافت خاصى با مردم در ميان بگذارد، تا به كار مردم آيد و گرهى از شبهات سياسى، اجتماعى و يا اقتصادى را حل كند. موضوع مهدويت از جمله مسائل مهم و سرنوشتساز در ميان بشريت است كه حساسيت زيادى دارد، و ممكن است امت با انكار يا شبههافكنى و طرح انحرافات مواجه شود. لذا پيامبرصلى الله عليه وآله براى روشن شدن مسئله و جلوگيرى از خرافات و انحرافات، موضوع مهدويت را مطرح مىكند، تا اذهان عمومى جامعه از همان زمان آشنا و منتظر مهدى موعودعليه السلام باشند. حضرت در بخشى از خطبه مىفرمايد: | |||
معاشر الناس، »آمنوا باللَّه و رسوله و النور الذى انزل معه من قبل ان نطمس وجوهاً فنردّها على ادبارها او نلعنهم كما لعنّا اصحاب السبت« ... . معاشر الناس، النور من اللَّه عزوجل مسلوك فىّ، ثم فى على بن ابىطالبعليه السلام، ثم فى النسل منه، الى القائم المهدىعليه السلام الذى يأخذ بحق اللَّه و بكل حق هو لنا... : | |||
... آگاه باشيد! همانا آخرين امام قائم مهدىعليه السلام از ماست، كه بر تمامى اديان چيره خواهد بود. او است انتقام گيرنده از ستمكاران. او است فاتح دژها و منهدم كننده آنها. او است چيره بر تمامى قبايل مشركان و راهنماى آنان. او خونخواه تمام اولياى خداست. | |||
۱۵- تبيين صريح و شيواى موضوع )شفافسازى( | |||
يكى از مشكلات اصلى بعضى از سخنرانان، مشخص نبودن موضوع سخن است. لذا هر چه هم زحمت بكشند و شيوا سخن بگويند، باز اثر واقعى خود را نمىگذارند. | |||
نامعلوم بودن موضوع سخن مستمع را دچار سردرگمى مىكند، و ممكن است شنونده در آخر جلسه هم هيچ نتيجهاى را نگيرد. لذا بهتر است گوينده به گونهاى كلام تنظيم كند كه دست كم در اثناى سخن اصل موضوع براى آنها مشخص شود تا بتوانند آن را تحليل كنند. | |||
پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله هم سعى كرد موضوع اصلى را خيلى روشن و شفاف براى مردم تبيين كند؛ آنجايى كه فرمود: من كنت مولاه فهذا على مولاه. با اين جمله همه به موضوع سخن پى مىبرند، و در ذهن خود آن را بررسى كرده و راحتتر مىتوانند تصميمگيرى كنند. | |||
۱۶- ابتكار عمل در خطابه | |||
اينكه پيامبرصلى الله عليه وآله در حين خطابه علىعليه السلام را كنار خود جاى دهد و دست او را بگيرد و بالا ببرد و جانشينى او را اعلان كند، ابتكار عمل پيامبرصلى الله عليه وآله است، كه فوايد خاصى داشته است. مثل معرفى علىعليه السلام به صورت چهره به چهره، اتمام حجت با مردم، جلب توجه همه افراد و رفع هر گونه شبهات احتمالى و... . | |||
بيعت مستقيم با علىعليه السلام شيوه ديگرى است كه پيامبرصلى الله عليه وآله استفاده مىكند. پيامبرصلى الله عليه وآله از مردم خواست تا مستقيماً با علىعليه السلام دست بيعت بدهند و صرفاً به اقرار زبانى كفايت نكنند. اين عمل پيامبرصلى الله عليه وآله حجت را بر مردم تمام كرد. لذا فرمود: الا و انّى عند انقضاء خطبتى ادعوكم الى مصافقتى على بيعته و الاقرار به، ثم مصافقته بعدى: اينك شما را مىخوانم كه پس از پايان خطبه با من و با علىعليه السلام دست دهيد، تا با او بيعت كرده به امامت او اقرار كنيد. | |||
۱۷- شروع و ورودى مناسب | |||
در هر خطابهاى انسان بايد با بيان مطالب مناسب و با ايجاد فضايى مناسب شروع مناسبى داشته باشد. با توجه به اهميت مسئله ولايت و شرايط آن عصر بايد گفت: پيامبرصلى الله عليه وآله به بهترين نحو در آن مسئله ورود پيدا كرد، و با يك مقدمه مناسب توانست مطالب مورد نظر را به مستمع القا كند. ابتدا حضرت با حمد و ثناى الهى و اقرار به بعضى مسائل اعتقادى كلام را آغاز مى كند، و آرام آرام وارد مباحث اصلى يعنى ولايت و امامت ائمهعليهم السلام و به خصوص حضرت علىعليه السلام مىشود. | |||
۱۸- استفاده از منبر | |||
يك خطيب بايد سعى كند از منبر براى سخنرانى استفاده كند، و اجازه ندهد كه اين سنت حسنه كم كم فراموش شود. كنار گذاشتن منبر، رها شدن يك سنت حسنه نبوى را در پى دارد. بلكه گاهى اوقات وهن و سبك شدن آن مجلس و سخنان سخنران جلسه را هم در پى خواهد داشت. البته اگر نگوييم كنار گذاشتن منبرها - كه از قداست خاص و ويژه برخوردارند - توطئه دشمنان دين و روحانيت است. | |||
هر وقت نبى مكرم اسلامصلى الله عليه وآله يا ائمه اطهارعليهم السلام مىخواستند براى مردم سخنرانى مهمى داشته باشند، حتماً از منبر استفاده مىكردند. حتى موضوع اهميت منبر را در زندگى انبياء گذشته نيز مشاهده مىكنيم و آن بزرگواران هم از منبر استفاده مى كردند. | |||
در واقعه غدير هم مىبينيم كه پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله اول دستور مىدهد منبرى از جهاز شتران يا سنگها بسازند و سپس سخنرانى مىكند، كه اين اهميت موضوع را مىرساند. لذا در روايتى از امام محمد باقرعليه السلام داريم كه مىفرمايد: | |||
رسولخداصلى الله عليه وآله فرمان داد زير درختان را جارو كنند، و از سنگها شِبه منبرى براى او ساختند تا بر مردم اشراف پيدا كند... . در اين هنگام رسولخداصلى الله عليه وآله بر بالاى سنگ رفتند و شروع به حمد و ثناى الهى كردند و فرمود... .××× ۱ هر كه من مولاى اويم )غفارى ساروى( : ص ۲۲. ××× | |||
امير بيان حضرت علىعليه السلام در خطبه غديريه خود در يكى از روزهاى غدير - كه به همين مناسبت سخنانى بيان داشتند - در اين خصوص فرمودند: فخرج رسولاللَّهصلى الله عليه وآله الى حجةالوداع. ثم صار الى غدير خم، فأمر فاصلح له شبه المنبر. ثم علاه و اخذ بعضدى...××× ۲ الكافى: ج ۸ ص ۲۷. ×××: پيامبرصلى الله عليه وآله براى آخرين حج خود )حجةالوداع( از مدينه خارج شد، و وقتى به منطقه غدير خم رسيد، دستور داد چيزى شبيه منبر براى او بسازند. سپس از آن بالا رفت و بازوى مرا گرفت و... . | |||
۱۹- رفع شبهات | |||
يكى از مسائلى كه در آن عصر، پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله همواره از شيوع آن مىهراسيد و يكى از عللى كه مانع از اعلان رسمى موضوع مىشد، اين بود كه مردم پيامبر اعظمصلى الله عليه وآله را تهمت و افترا بزنند كه مسئله ولايت علىعليه السلام نه از طرف خداوند متعال، بلكه از سوى خود پيامبرصلى الله عليه وآله بوده است. اتفاقاً اين مسئله در غدير مطرح هم شد. لذا همواره به مردم گوشزد مىكردند كه از ناحيه خداوند متعال است، و اين مطلب را به آيات متعدد الهى مستند مىكردند و آن را امرى الهى مىدانستند: | |||
فاوحى الىّ: بسم اللَّه الرحمن الرحيم »يا ايها الرسول بلّغ ما انزل اليك من ربك« فى علىعليه السلام - يعنى فى الخلافة لعلى بن ابىطالب - »و ان لم تفعل فما بلّغت رسالته و اللَّه يعصمك من الناس« . | |||
۲۰- بيان مشكلات جامعه اسلامى | |||
سخنران - به خصوص در سخنرانىهاى خاص - بايد سعى كند مشكلات جامعه را به دقت بررسى و در صورت لزوم براى مردم بيان كند، تا شايد بتوانند بخشى از مشكلات را خودشان حل كنند، يا دست كم در جريان بعضى از امور شيطانى مخفى در جامعه قرار گيرند تا در دام آنها نيافتند. پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله به اين مسئله توجه خوبى داشته و مىخواستند به مردم هم اين توجه را بدهند: | |||
و سألت جبرئيل ان يستعفى لى عن تبليغ ذلك اليكم - ايها الناس - لعلمى بقلة المتقين و كثرة المنافقين و ادغال اللآثمين و حيل المستهزئين بالاسلام، الذين وصفهم اللَّه فى كتابه بأنهم يقولون بألسنتهم ما ليس فى قلوبهم، و يحسبونه هيّناً و هو عند اللَّه عظيم. و كثرة آذاهم لى غير مرة، حتى سمّونى اذناً... : | |||
من از جبرئيل درخواست كردم از خداوند اجازه گيرد و مرا از اين مأموريت معاف دارد، زيرا كمىِ پرهيزكاران و فزونى منافقان و دسيسه ملامتگران و مكر مسخره كنندگان اسلام را مىدانم. همانان كه خداوند در كتاب خود در وصفشان فرموده است: به زبان آن را مىگويند كه در دلهايشان نيست و آن را اندك و آسان مىشمارند، حال آنكه نزد خداوند بس بزرگ است. همچنين از آن رو كه منافقان بارها مرا آزار دادهاند، تا آنجا كه مرا اُذُن )سخنشنو و زود باور( ناميدهاند... . | |||
۲۱- اداى وظيفه الهى، هدف اصلى خطابه | |||
خطيب بايد به چند نكته توجه داشته باشد: اولاً: اصل خطبه و مطالب بيان شده در آن بر اساس اداى وظيفه و دستور الهى است؛ يعنى سخن مىگويد چون تكليف چنين اقتضا مىكند. ثانياً: بايد ببيند همان تكليف چه نوع حرف زدنى را اقتضا دارد و همان را بيان نمايد. تمام سخنان پيامبرصلى الله عليه وآله در خطبه غدير نيز بر همين اصل و اساس بوده است. خود حضرت هم اين مطلب را بيان مىفرمايد: | |||
و قد بلّغت ما امرت بتبليغه، حجة على كل حاضر و غائب، و على كل احد ممن شهد او لم يشهد، ولد او لم يولد. فليبلّغ الحاضر الغائب و الوالد الولد الى يوم القيامة... . در اين جمله پيامبرصلى الله عليه وآله مىفرمايند: من آنچه مأمور بودم ابلاغ و به وظيفه خود عمل كردم. | |||
در بخشى ديگر مىفرمايد: معاشر الناس، ما قصرت فى تبليغ ما انزل اللَّه تعالى الىّ؛ و انا ابيّن لكم سبب هذه الآيه: ان جبرئيل هبط الىّ مراراً ثلاثاً، يأمرنى عن السلام ربى - و هو السلام - ان اقوم فى هذا المشهد فاعلم كل ابيض و اسود ان على بن ابىطالب اخى و وصيّى و خليفتى على امتى و الامام من بعدى. الذى محله منّى محل هارون من موسى، الا انه لا نبى بعدى، و هو وليكم بعد اللَّه و رسوله. | |||
در اين بخش هم مىفرمايد: من در رساندن آنچه مأمور به تبليغ آن بودم و خداوند بر من تكليف كرد كوتاهى نكردم. اين گونه بخشها نشان دهنده اين است كه يك سخنران بايد به وظيفه الهى خود عمل و به آنچه بين خود و خداى خود تكليف مىداند عملكند. | |||
۲۲- مخاطب قرار دادن مستمعين | |||
يكى از شيوههاى سخنورى اين است كه هميشه مخاطبان را شاداب نگه دارد و اجازه ندهد كه آنها حواسشان از مجلس و گوش دادن سخن پرت بشود. لذا مىتواند در ضمن صحبت با نگاه مستقيم به مخاطبان يا آنها را با جملاتى مثل بزرگواران مجلس، عزيزان حاضر در جلسه، شما عزيزان توجه داريد... ، مخاطب قرار دهد تا كاملاً متوجه سخنان باشند. | |||
وجود نازنين پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله هم از اين شيوه بهرهبردارى كرده است. لذا وقتى دقت مىكنيم، مىبينيم در مجموع خطبه غدير حدود ۵۳ مرتبه عبارت »معاشر الناس« و حدود ۴۵ مرتبه از كلمه »ألا« تنبيهيه استفاده شده است. | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||