احمد بن حنبل
احمد بن حنبل، ابوعبدالله احمد بن محمد بن حنبل بن هلال شیبانی (۱۶۴-۲۴۱ق) یکی از برجسته‌ترین فقهای اهل سنت و از پیشوایان مذهب فقهی این مکتب است که مذهب حنبلی به او منسوب است. وی در بغداد متولد شد و از همان جوانی به تحصیل علوم دینی پرداخت. احمد بن حنبل به دلیل تأکید بر ظاهر احادیث و اقوال صحابه، نقش مهمی در شکل‌گیری اندیشه اصحاب حدیث ایفا کرد.
احمد بن حنبل در سال ۲۴۱ق در بغداد درگذشت. تشییع جنازه باشکوه او با حضور صدها هزار نفر برگزار شد. قبر او در بغداد مورد توجه مسلمانان بود، اما گفته شده که امروز اثری از آن باقی نمانده است.
زندگی‌نامه
احمد بن حنبل در سال ۱۶۴ق در بغداد متولد شد. خانواده او پیش از تولدش در ایران زندگی می‌کردند و مادرش هنگام بارداری از مرو به بغداد مهاجرت کرد. پدر احمد که والی سرخس بود، در کودکی او درگذشت و تربیت وی بر عهده مادرش قرار گرفت. احمد دو پسر به نام‌های صالح و عبدالله داشت که هر دو از شخصیت‌های علمی زمان خود بودند.
جایگاه علمی
احمد بن حنبل از شاگردان برجسته محمد بن ادریس شافعی بود و تأثیر زیادی از او پذیرفت. وی همچنین نزد استادانی چون هشیم بن بشیر، سفیان بن عیینه، و یحیی القطان علم‌آموزی کرد. احمد در علم حدیث مهارت ویژه‌ای داشت و گفته شده که بیش از یک میلیون حدیث را حفظ کرده بود. کتاب «مسند احمد» که شامل ده‌ها هزار حدیث است، یکی از آثار برجسته اوست.
فقه احمد بن حنبل مبتنی بر ظاهرگرایی بود؛ او به ظاهر آیات قرآن و احادیث عمل می‌کرد و با تأویل مخالف بود. برخلاف دیگر مذاهب فقهی، او به روایات ضعیف نیز عمل می‌کرد. گرایش او به تعبدگرایی باعث شد که مذهب حنبلی بیش از دیگر مذاهب اهل سنت به ظاهر احادیث توجه داشته باشد.
یکی از مهم‌ترین وقایع زندگی احمد بن حنبل، مخالفت او با نظریه مخلوق بودن قرآن بود. این مخالفت موجب زندانی شدن و شکنجه او در دوره معتصم عباسی شد. با این حال، ایستادگی او در برابر این عقیده، شهرت بسیاری برایش به ارمغان آورد و باعث شد که به عنوان رهبر جریان مقابله با محنت شناخته شود.
احمد بن حنبل ناقل احادیث بسیاری درباره فضایل امام علی علیه السلام است. وی حدیث غدیر و احادیث دیگری مانند حدیث منزلت را نقل کرده و امام علی علیه السلام را در فضیلت بی‌همتا دانسته است. گفته شده که او ۳۰ هزار حدیث درباره فضایل امام علی علیه السلام حفظ کرده بود.
تألیفات
از مهم‌ترین آثار احمد بن حنبل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مسند احمد: مجموعه‌ای شامل هزاران حدیث.
- فضائل الصحابه: کتابی درباره فضایل صحابه.
- فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام: اثری درباره فضایل امام علی علیه السلام.
- کتاب‌هایی مانند «الزهد»، «التفسیر»، «الناسخ والمنسوخ» نیز به او منسوب هستند.
روايت حديث غدير[۱]
يكى از علما و بزرگان اهل سنت كه حدیث غدیر را نقل كرده احمد بن حنبل است. احمد بن حنبل در ۲ مورد از مسندش و در ۱۰ مورد از كتاب ديگرش «مناقب علی بن ابی طالب علیه السلام» به طرق متعدد حديث غدير را در ماجراى غدیر و در ماجراى رحبه کوفه آورده است.
احمد بن حنبل از معرفى و شرح حال بى نياز است؛ شأن و وثاقت و بزرگى او نزد اهل تسنّن چنان مشهور است كه احتياجى به بيان آن نيست.
پانویس
- ↑ چكيده عبقات الانوار (حديث غدير): ص ۲۲۳.