سند حدیث غدیر
سندِ حديث غدير××× 1 تمام مطالب اين بخش و اين واژه عمدتاً بر گرفته از اين كتاب است: عبقات الانوار )مير حامدحسين( : مجلدات حديث غدير (10 جلد( : ج 7 - 1. نفحات الازهار فى خلاصة عبقات الانوار )سيد على ميلانى( : ج 6 و 7. خلاصه عبقات الانوار، حديث غدير )مرتضى نادرى( : ص 719 - 49. چكيده عبقات الانوار، حديث غدير )محمدرضا شريفى( : ص 300 - 31.
در چند مورد نيز از اين كتابها استفاده شده است: الغدير فى مصادر الفريقين )قطيفى( : ص 530 - 51 . حديث ولايت در روايت صحابه )طلوعى گوگانى( : كل كتاب. غدير خم )دشتى( : ص 71 - 49. بر ساحل غدير: ص 192 - 143. چهارده قرن با غدير: ص 157 - 153 143 - 140 136 135 125 121 120 76. اسرار غدير: ص 280 121 111 107 105 104. هزار و يك نكته درباره غدير و فضائل اميرالمؤمنين علىعليه السلام: ص 536 - 531 . غدير در آئينه كتاب. ×××
از جمله موضوعاتى كه درباره غدير بايد مورد تحقيق و تأليف قرار گيرد و با وجود تحقيقات ارزشمند باز هم جاى كنكاش دارد، تحقيق در مورد سند حديث غدير و بحثهاى رجالى است.
تذكر: در اينجا در مورد سند حديث غدير، تحقيقى مفصل و جامع آورده مىشود. ولى چون مطالب اين موضوع سلسلهوار و به هم متصل است، عناوين اين واژه - يعنى )سند حديث غدير( - استثناءاً به شكل الفبايى نيامده، بلكه روند بحث سندى در آن حفظ شده است.
1. ابعاد تحقيق در سند حديث غدير
سند حديث غدير را از چند بُعد مىتوان بررسى كرد:
1. جمعآورى اسناد
از اوايل قرن دوم هجرى كه تدوين معارف دينى رسماً آزاد اعلام شد، تبليغ غدير نيز شكلى تازه بخود گرفت و كم كم از شكل روايت به صورت تأليف در آمد. در اواسط قرن دوم اولين تأليف مستقل درباره غدير را مىبينيم كه از فراهيدى است. در ادامه اين راه كتابهاى مختلفى به صورت مستقل يا ضمنى در موضوع غدير تدوين شد.
ابوالمعالى جوينى از قرن پنجم مىگويد: در بغداد در دست صحافى كتابى ديدم كه بر جلد آن نوشته بود: »جلد بيست و هشتم از اسناد حديث من كنت مولاه فعلى مولاه، و بعد از اين جلد بيست و نهم خواهد بود« !! همچنين ابنكثير دمشقى مىگويد: »كتابى در دو جلد ضخيم ديدم كه محمد بن جرير طبرى احاديث غدير خم را در آن جمعآورى كرده بود«!××× 1 بحار الانوار: ج 37 ص 235. احقاق الحق: ج 2 ص 486. ×××
آنچه در اين مرحله مشهود است اينكه اكثر كتب، مربوط به اسناد و رجال خطبه است و هدف اول مؤلفين استحكام اصل مطلب بوده است. آنان كه جو خاص فرهنگى را به خوبى لمس مىكردند در مرحله اول دست به كار محكمكارى در اسناد و حفظ متون شدند تا نسلهاى آينده مدارك لازم براى تحقيق و موشكافى و بحث و بررسى داشته باشند.
اين دوران در طول قرن دوم و سوم و چهارم و پنجم اوج خاص داشته و حق آن به خوبى ادا شده است.
اين تحقيقات در قرنهاى چهارم و پنجم و ششم اوج داشته و تا زمان حاضر همچنان پيش رفته، و آثار برجستهاى از اين قرون در دست است.
از اوائل قرن يازدهم هجرى تا امروز با ايجاد ميدان باز علمى، محققين و انديشمندان اسلام تأليفات بسيار مهمى درباره غدير تأليف كرده و به خوبى از زحمات هزار ساله نتيجهگيرى نمودهاند. در اين دوران تمام جوانب غدير مورد جمع و بررسى و تحقيق قرار گرفت.
ارتباط غدير با قرآن، بحثهاى مفصل در اسناد غدير، بررسىهاى عميق در متن حديث غدير، جمعآورى و تدوين اشعار مربوط به غدير و جوانب ديگر آن مورد توجه خاص واقع شد و در هر مورد كتابهايى تدوين گرديد.
2. بيشترين سند براى حديث غدير
با وجود منع از نقل حديث در حكومت سقيفه، معصومينعليهم السلام××× 1 عوالم العلوم: ج 3 / 15 ص 476 - 472. ××× و بيش از دويست نفر از صحابه و عده زيادى از تابعين، با آن كه در شرايط سخت تقيه بودهاند و نقل حديث غدير براى آنان به قيمت حيثيت و جانشان تمام مىشده، آن را نقل كردهاند.
در كتاب عوالم العلوم: ج 3 / 15 صفحات 508 - 493 فهرستى از راويان حديث غدير به ترتيب زمانى چهارده قرن را آورده، و اثبات كرده چنين اتصال سند و نقل خَلَف از سَلَف دليل بر ريشه محكم و سلسله بدون انقطاع اسناد در نقل حديث غدير است.
در صفحات 509 تا 517 راويان غدير از علما را به ترتيب الفبا آورده است. در صفحه 522 مؤلفينى كه حديث غدير را ثبت كردهاند ذكر كرده، و در صفحات 529 تا 534 به وثاقت صحابه و تابعين و ساير ناقلين حديث غدير پرداخته است.
به همين جهت در بين قاطبه مسلمين، هيچ حديثى به اندازه »حديث غدير« روايت كننده ندارد، و گذشته از تواتر آن، از نظر علم رجال و درايت اسنادِ آن در حد فوق العادهاى است.
3. تواتر حديث غدير
همانطور كه داستان غدير و خطبه آن با يك سند واحد به دست ما نرسيده، متن آن نيز به صورت قطعههاى قابل جمع نقل شده است و به علل مختلفى از قبيل شرائط تقيه و امثال آن، و نيز طولانى بودن خطبه و عدم امكان حفظ كامل آن براى همگان، اكثر راويان »غدير« گوشههايى از آن را نقل كردهاند، ولى جمله »مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ« و چند جمله ديگرِ آن را همه راويان به اشاره يا صريحاً نقل كردهاند.
با اين همه، متن خطبه به طور كامل به دست ما رسيده است، چنان كه در قسمت اول اين بخش بيان شد، واين از توجهات صاحب ولايت است كه اين سند بزرگ اسلام را براى ما حفظ كرده است.
4. سند و متن حديث غدير
از آنجا كه بحثهاى علمى درباره سند و متنِ حديث غدير بسيار مفصل است و علماى بزرگ بحثهاى كافى و وافى در اين دو زمينه نمودهاند، طالبين مىتوانند به كتبى كه در همين عنوان )حديث غدير( به آنها اشاره مىشود مراجعه نمايند.
5 . سند حديث غدير و امام رضاعليه السلام
يكى از خصوصيات زمان امام رضاعليه السلام شرايط سخت تقيه بود، و لذا امامعليه السلام بسيارى از روايات را با ذكر سند از پدرانشان نقل مىكردند. از جمله حديث غدير را حضرت از پدرشان حضرت موسى بن جعفر از امام صادق از امام باقر از امام سجاد از امام حسين از اميرالمؤمنينعليهم السلام از پيامبرصلى الله عليه وآله نقل كردند كه فرمود: »من كنت مولاه فعلى مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله«××× 1 اثبات الهداة: ج 2 ص 103 ح 425. ×××.