دانشنامه غدیر (کتاب)
پيامبر اسلام صلى الله عليه وآله در آخرين سال عمر خود بر اساس آيه »يا اَيُّهَا الَّرسولُ بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلَيكَ مِن رَبِّكَ ...«××× 1 سوره مائده: آيه 67 . ×××، در بازگشت از سفر حج، در جايى بين مكه و مدينه به نام »غدير خم«، طى خطابهاى يك ساعته براى صد و بيست هزار نفر، على بن ابىطالبعليه السلام را به جانشينى خود منصوب كردند و جوانب اين مسئله را مفصلاً بيان فرمودند. پيرو اين اعلان رسمىِ خلافت، آيه »اليَومَ اَكمَلتُ لَكُم دينَكُم وَ اَتمَمتُ عَلَيكُم نِعمَتى وَ رَضيتُ لَكُمُ الاِسلامَ ديناً«××× 2 سوره مائده: آيه 3 . ××× نازل شد.
اين واقعه عظيم در تاريخ اسلام ثبت شد و بين همه مسلمين با اسناد متواتر مورد قبول واقع گرديد، و حدود صد و پنجاه صحابى آن را نقل كردند و مؤلفين بزرگ اسلام كتابهاى مستقلى درباره آن تأليف نمودند. از جمله علامه مير حامد حسين در كتاب عبقات الانوار و علامه امينى در كتاب الغدير مدارك و منابع مفصل حديث غدير را از كتب اهل سنت جمع آورى كرده و نشر جهانى دادند، و هر گونه شك و شبههاى را در اين باره از ميان برداشتند.
على رغم اينكه دشمنان بعد از پيامبرصلى الله عليه وآله مانع راه امامت شدند و مسير مسلمانان را از دستور العمل خدا و رسول منحرف كردند، اما بسيارى از مسلمانان به ولايت و امامت امیرالمؤمنین عليه السلام پس از پيامبرصلى الله عليه وآله معتقدند، و در جانشينى پيامبرشان هيچ كس و هيج راه ديگرى را نمىشناسند.
در چهارده قرنى كه از غدير گذشته - على رغم غلبه ظاهرى دشمنان - غديريان پرچم آن را برافراشتهاند. از علما و راويان حديث و تاريخ تا مردم عادى، دست در دست هم در راه حفظ و تبليغ غدير از هيچ تلاشى فروگذار نكردهاند، تا توانستهاند اسناد و منابع و متون مربوط به غدير را به دست نسلهاى مسلمانان برسانند. امروز شاهد روزگار شكوفايى غدير هستيم، كه از خطبه تا واقعه و تا همه وقايع قبل و بعد مرتبط به ماجراى غدير، با انواع وسايل ارتباط جمعى به زبانهاى مختلف به گوش همه جهانيان رسيده است.
اكنون راه هزار و چهارصد ساله غدير، در پانزدهمين قرن خود دانشنامه جامعى را مىطلبد كه معارف آن را بر اساس واژهها استخراج نمايد، تا هر كس بتواند با هر ذهنيتى خواستههاى علمى خود را از آن به دست آورد. مجموعه 26 جلدى دانشنامه حاضر، پاسخى به اين نياز تحقيقاتى است، و آماده سازى جامعترين مجموعه درباره معارف غدير به صورت واژگانى الفبايى به شمار مىآيد.
در يك نگاه اين مجموعه آرزوى ديرينه غديريان و آبروى جهانى يك اعتقاد در مقابل همه اديان و مذاهب به حساب مىآيد. اين كتاب سنگين و افتخار آميز در مجلدات متعدد، مخالفان و بيگانگان از غدير را به اعجاب وامىدارد، و خرسندى پيروان غدير را به ارمغان مىآورد، و غدير را با عظمتى لايق شأن آن در چشم جهانيان منعكس مىنمايد.
فكر و ايده دانشنامه
ايده »دانشنامه غدير« بر اساس سه فرمان از مبلغ اعظم غدير در خطبه آن شكل گرفته است:
اول : كلام رسول خداصلى الله عليه وآله در خطبه غدير كه مخاطبين آن را به عدد همه انسانها اعلام كرد و فرمود: »قَد بَلَّغتُ ما اُمِرتُ بِتَبليغِهِ حُجَّةً علَى كُلِّ حاضِرٍ وَ غائِبٍ وَ عَلى كُلِّ اَحَدٍ مِمَّن شَهِدَ اَو لَميَشهَد وُلِدَ اَو لَميولَد«××× 1 خطبه غدير در منابع زير: »روضة الواعظين«: ج 1 ص 89 ، »الاحتجاج«: ج 1 ص 66 ، »اليقين«: ص 343 باب 127 . ×××: »آنچه مأمور به ابلاغش بودم رساندم تا حجت باشد بر هر كسى كه حاضر است يا حاضر نيست، به دنيا آمده يا نيامده است«.
پس بايد به فكر راههايى بود كه همه انسانها با آسانترين شيوه و سريعترين زمان دسترسى به همه معارف غدير پيدا كنند. بر اين اساس »دانشنامه« با شيوه واژگانى اين بستر را آماده مىكند كه هر انسانى از طريق هر مفهومى كه به ذهنش خطور مىكند و احتمال مىدهد به غدير راه پيدا كند.
دوم : فرمان ابدى پيامبرصلى الله عليه وآله كه ادامه تبليغ غدير را تا آخرين روز دنيا اعلام كرد و فرمود: »فَليُبَلِّغِ الحاضِرُ الغائِبَ وَ الوالِدُ الوَلَدَ اِلى يَومِ القيامَةِ«××× 2 منبع سابق. ×××: »بايد هر حاضرى به غايب و هر پدرى به فرزند تا روز قيامت برساند«. اين يعنى همه - بدون هيچ شرط و خصوصيتى - موظف به ابلاغ پيام غديرند، و بايد شيوه ابلاغ آن را بياموزند تا قادر به تبليغ آن باشند.
پس بر عهده ماست كه راهكارهايى براى آموزش عمومى غدير ارائه دهيم و راه را براى آموختن همگانى آن هموار كنيم. »دانشنامه« مىتواند اين رسالت از تبليغ غدير را بر عهده بگيرد كه هر كسى در هر حدى از سواد و علم و اطلاعات، فقط با لحظهاى فكر واژهاى را در نظر بگيرد، و از همان پنجره به غدير بنگرد و گمشده خود را پيدا كند و يا به آنچه نمىداند دست يابد.
سوم : عهدى كه پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير از ما گرفت آنگاه كه از همه مخاطبين غدير تا پايان جهان خواست اين پيمان نامه را با او تكرار كنند: »نَحنُ نُؤَدّى ذلِكَ عَنكَ الدّانى وَ القاصى مِن اَولادِنا وَ اَهالينا«××× 1 منبع سابق. ×××: »ما )پيام غدير( را از قول تو به نزديك و دور از فرزندان و نزديكانمان مىرسانيم«، و آن حضرت از آنان چنين تعهد گرفت: »لانُغَيِّرُ وَ لانُبَدِّلُ وَ لانَبتَغى بِذلِكَ بَدَلاً وَ لايَرَى اللَّهُ مِن اَنفُسِنا حِوَلاً«××× 2 منبع سابق. ×××: »هرگز تغيير و تبديل در اين پيمان ايجاد نمىكنيم و چيز ديگرى را جايگزين آن نمىنماييم، و خداوند در اين باره از نَفْسهايمان دگرگونى نبيند«.
پس بايد براى پيام رسانى غدير از هر راه ممكن كه مورد رضاى مبلغ اول غدير است كوتاهى نكنيم؛ و با فرهنگ سازى مستحكم و ريشهدار براى غدير راه هر گونه تحريف و اشتباه را ببنديم، تا نسلهاى آينده با اطمينان خاطر آن را دريافت كنند.
طرح »دانشنامه« انجام وظيفهاى در برابر اين واجب اعتقادى بر اساس يك پيمان جدى در غدير است، كه طبق آن بايد قادر باشيم پيام غدير را به دور و نزديك مردم برسانيم، و در ابلاغ آن دقت لازم را بنماييم كه آن گونه كه خداى غدير خواسته به گوش مردم برسد.
وسعت واژه غدير
تابلوى جهانى غدير جمله »مَن كُنتُ مَولاهُ فَعَلِىٌّ مَولاهُ« است، كه خطبهاى بلند پشتوانه آن است. زمينه اين خطابه يك ساعته واقعه سه روزهاى است كه در وادى غدير كنار بركه خم اتفاق افتاده است. بازه زمانى اين ماجراى اعتقادى داستان سى روزهاى است كه از 25 ذىالقعده تا 25 ذىالحجه سال دهم هجرى به وقوع پيوسته است. سابقه اين وقايع سى روزه، بيست و سه سال زحمت پيامبر معظمصلى الله عليه وآله از بعثت تا حجة الوداع است. گذشته بلند مدت اين واقعه، زحمات ششهزار ساله يكصد و بيست و چهار هزار پيامبرعليهم السلام از آغاز حضور بشر بر كره خاكى است، كه از طرف خداوند به عنوان حجت بر مردم فرستاده شدند.
با اين حلقههاى وصل بين غدير و نبوت و توحيد، درمىيابيم كه غدير پرچم بلند خداوند در زمين است كه ميليونها واژه و هزاران جمله و دهها واقعه با آن مرتبط است، و صدها قطعه از عقائد ما در آن نهفته است. در واقع ما به گنج عظيمى به نام غدير دست يافتهايم كه بايد قدر آن را بيشتر بدانيم؛ و به معدن بىانتهايى از دُرِّ نجف رسيدهايم كه با استفاده همه نسلهاى ما تا قيامت به پايان نخواهد رسيد.
حضور سيصد آيه قرآن در سراسر واقعه غدير ارتباط ديگرى است كه نشان از ابعاد گسترده اعتقادى در اين ماجرا دارد، و قرآن شناسى ما را در كنار ولايت شناسى بالا مىبرد. شأن نزول و تفسير اين تعداد از آيات قرآن ما را با معاد و روزى پيوند مىدهد كه ژرفاى قرآن تكليف آخرتمان را روشن خواهد كرد.
خطبه بلند و يك ساعته پيامبرصلى الله عليه وآله در متن اين ماجرا و به عنوان گلِ سر سبدِ آن، پرونده مفصل ديگرى است كه درهايى از معارف را به روى ما باز مىكند، و فكر ما را با مسيرى كه خدا برايمان تعيين فرموده آشنا مىكند.
در يك جمع بندى بايد گفت: واقعه غدير اگرچه ماجرايى براى اعلان »ولايت دوازده امامعليهم السلام« است، اما يك مراسم رسمى بوده براى آنكه خاتم الانبياءصلى الله عليه وآله در آخرين فرصتهاى عمرش همه آنچه از راه اسلام تا قيامت مانده را ترسيم فرمايد، و ره توشه لازم را براى اين مسير طولانى پيش بينى فرمايد. اين است كه در جاى جاى واقعه مسائل متعددى از معارف اسلام مطرح شده و پايههاى اعتقادى بيان گرديده و راهكارهاى بشر ترسيم شده است.
بنابراين تدوين »دانشنامه غدير« براى استخراج همه آن چيزى است كه مىتوان از اين آخرين يادگار رسول اللَّهصلى الله عليه وآله براى دنيا و آخرت انسانها به دست آورد و راه سعادت را بر اساس غدير برايشان هموار كرد.
»دانشنامه« اتمامِ حجتِ غدير
امروز پديدهاى به نام »دانشنامه غدير« در فرهنگ تشيع به معناى اتمام حجت غدير بر همگان است، و بدان معناست كه دسترسى به غدير آسان شده، و فرمانِ »حاضران به غايبان برسانند« به احسن وجه انجام گرفته است. اين يعنى روز قيامت در برابر پيامبر و اميرالمؤمنين و حضرت زهراعليهم السلام عذرى نخواهيم داشت اگر بپرسند: »اَما سَمِعتُم ما قالَ رَسولُ اللَّهِ يَومَ غَديرِ خُمٍّ؟!«××× 1 الخصال: ص 173. دلائل الامامة: ص 38. اثبات الهداة: ج 2 ص 153 115 112. بحار الانوار: ج 28 ص 273 205 186، ج 32 ص 388، ج 36 ص 352، ج 43 ص 161. الغدير: ج 1 ص 197. ×××: »آيا نشنيديد آنچه پيامبرصلى الله عليه وآله در روز غدير خم فرمود«؟
اگر در اثر فتنهگرىهاى سقيفه نسلهاى مسلمانان از غدير اطلاع نداشتند و يا خود را به بىاطلاعى زده بودند، امروز »دانشنامه غدير« چنان حجت را بر همه تمام كرده و اعماق آن بركه را به همه نشان مىدهد كه جا دارد امامان معصومعليهم السلام از ما بپرسند: شما از اقيانوس غدير چه سهمى دريافت كردهايد و چقدر در آن غوص نمودهايد و از اين روزىِ لذيذ و گوارا بر سر سفره آماده غدير چه توشهاى براى خود برداشتهايد؟
جايى كه پيامبر و اميرالمؤمنين و حضرت زهرا و يازده امام معصومعليهم السلام پيشتازان تبليغ غديرند و به ما هم اين دستور را دادهاند، چه وظيفه خطيرى در اين باره بر عهده ما خواهد بود؟ اگر تبليغ غدير به صورت فردى و اجتماعى، به شيوه گفتارى و نوشتارى، به صورت استدلالى و با استناد به قرآن و نگاه به خطبه آن، و با روشهاى عملى مانند زيارت و دعا و جشن تاكنون انجام گرفته، يك فرهنگنامه جامع لازم دارد تا همه اطلاعات در اين باره را براى يافتن تنوع در تبليغ آن در اختيار غديريان بگذارد.
آنچه پيش روى شماست مىتواند »فرهنگنامه غدير«، »واژه نامه غدير«، »لغت نامه غدير«، و يا »دانشنامه غدير« ناميده شود، كه شامل همه چيز غدير است، و مورد استفاده شما در موقعيتهاى مختلف ابلاغ غدير قرار مىگيرد.
اهداف دانشنامه
اكنون كه عصاره تلاش صد و بيست و چهار هزار پيامبرعليهم السلام در خطابه غدير و وقايع قبل و بعد از آن گنجانده شده، و راه آينده بشر تا قيامت در همين خطبه نهفته است، نمىتوانيم به سرعت از كنار آن بگذريم. درنگى بايد تا چراغ راههاى هدايت خود را در آن جستجو كنيم، و با راهنمايانى كه غدير به ما نشان مىدهد راه بهشت را با قلبى مطمئن طى كنيم.
اين مهم هنگامى اتفاق مىافتد كه به همه ابعاد غدير دست پيدا كنيم، و اين دستيابى جز از طريق واژگان امكان پذير نيست. كسى كه راه غدير را تا انتها نرفته و از جوانب و فراز و نشيب آن آگاهى ندارد و جاى آن را نمىداند، از كجا و از كدام پنجره به غدير نگاه كند تا دور آشنايى و دير آشنايى او جبران شود؟ استفاده از كلمات كليدى آسانترين و سريعترين راه است كه واسطه فكرى ما با معارف غدير خواهد بود. هر كسى در هر سطح علمى مىتواند خواسته ذهنى خود را در يك واژه خلاصه كند و با جستجوى آن در آبهاى زلال غدير، مطالب زير مجموعه آن كلمه را در ارتباط با غدير پيدا كند.
اكنون شما را به »دانشنامه غدير« دعوت مىكنيم. ورق ورقِ اين كتاب دست شما را مىگيرد و يك ماه تمام با پيامبرصلى الله عليه وآله از مدينه تا مكه و از آنجا تا غدير و سپس بازگشت تا مدينه همراهى مىنمايد، و سپس در طول چهارده قرن با غدير همگام با شما خواهد بود. برگ برگِ اين نوشته شما را تا كشورها و شهرهاى مختلف جهان مىبرد و در هر جايى آثار غدير را نشانتان مىدهد.
صفحه صفحه اين مجموعه با واژهها و كلمات حركت مىكند، و از مراسم غدير فراتر مىرود، تا آنجا كه هر موضوعى به هر شكلى با غدير گره خورده و ارتباط يافته باشد برايتان پيدا مىكند و در اختيار شما قرار مىدهد، و در صدد بازگشايى همه راههاى منتهى به غدير است.
طرح كلى دانشنامه
كيفيت تدوين »دانشنامه« بر اساس اين تفكر است كه هر كس با هر انگيزهاى بر سر سفره غدير بيايد دست خالى برنمىگردد و توشهاى نصيبش مىشود، و هر كس با هر سؤالى بر در خانه غدير آيد بىپاسخ برنمىگردد؛ و هر كس از مرد و زن در هر سن و سالى با غدير كار داشته باشد بر سر سفره غدير از او پذيرايى مىشود و همه امكانات غدير در اختيارش قرار مىگيرد، تا روح و جانش را از چشمه آن غسلى دهد، و فكر و عقلش را از معارف آن سرشار نمايد، و قلب و خونش را از محبت غدير سرريز كند.
با اذعان به اينكه به هر مطلبى از پنجرههاى مختلفى مىتوان وارد شد و از هر نگاه مىتوان نتيجه فكرى جديدى گرفت، ما هر قطعه از واقعه غدير را با دقت واكاوى كردهايم و هر موضوعى از آن قابل استخراج بوده به دست آوردهايم و براى هر كدام چراغ راهنمايى از واژگان گذاشتهايم. در واقع پيدا كردن واژههاى كليدى را انجام دادهايم تا بر سر سفره غدير در بهشت ولايت، فقط يك اراده كافى باشد تا شما كلمهاى را در نظر آوريد و از خود بپرسيد: آيا در اين باره هم در غدير خبرى هست؟! آنگاه سراغ همان واژه در دانشنامه برويد و در كمتر از يك دقيقه به مقصود خود برسيد.
برنامه ريزىِ تدوين دانشنامه
شيوه تدوين و فوايد و نتايج اين دانشنامه، بر اساس يك كارشناسى چند ساله شكل گرفته، كه ذيلاً به شرح ابعاد آن مىپردازيم:
الف . سبك انواع دانشنامههاى شيعى و اسلامى و مذهبى و غير دينى مطالعه شده، و شيوه حاضر از بين همه آنها براى موضوع غدير مناسب تشخيص داده شد.
ب . با كارشناسان و سابقه دارانِ فن تأليف و آشنايان با دانشنامههاى جهان، كه با معارف غدير سر و كار داشتند مشورتهاى متعددى صورت گرفت و از مجموع آنها شيوه اين دانشنامه نتيجه گيرى شد.
ج . با در نظر گرفتن محتواى غدير از يك سو، و نياز و روحيات مخاطبين غدير از سوى ديگر، اين سبك خاص انتخاب شد، كه تفاوتها و اصلاحاتى نسبت به برخى دانشنامهها دارد.
د . پس از تدوين اوليه شيوه نامه اين دانشنامه، گفتگوها و مشورتها و اصلاحات بسيارى انجام گرفته تا شكل نهايى خود را پيدا كرده است.
ه . با توجه به آنچه ذكر شد مخاطب اين دانشنامه بايد مطمئن باشد كه آنچه در برخورد ابتدائى به عنوان تغيير در شيوه آن به ذهن كسى مىرسد، طى مراحل مفصل و طولانى كارشناسى مورد بحث قرار گرفته، و اندازهاى كه صلاح تشخيص داده شده به كار گرفته شده است. بنابراين اگر مواردى در شيوه اين دانشنامه استفاده نشده از روى غفلت نبوده است.
و . با همه آنچه ذكر شد دانشنامه حاضر يك كار پايان يافته نيست؛ بلكه هم شيوه آن قابليت بهينه سازى دارد، و هم محتواى آن قابل افزايش است. بنابراين متواضعانه پذيراى پيشنهادات درباره سبك دانشنامه و نيز مطالب جديد براى افزودن به محتواى آن هستيم، كه البته مطالب رسيده بعد از كار شناسى اعمال و اضافه خواهد شد.
نتايج و فوايد دانشنامه
ايده اصلى در طرح دانشنامه غدير بر اساس ورود و دستيابى به يك مطلب از دريچههاى مختلف است، كه ابعاد و فوايد اين طرح را از چند نگاه مىتوان ارزيابى كرد:
1 . ورود به يك مفهوم از راه چند واژه
وقتى كاربر مطلبى را اجمالاً مىداند ولى نمىداند آن را بايد در كجاى غدير جستجو كند، با دقت و استخراج چند واژه از آن مطلب يا داستان، به ترتيب الفبايى در دانشنامه جستجو مىكند و آن را پيدا مىكند. اگر واژه انتخابى به نتيجه نرسيد مىتواند از واژههاى ديگرى كه در آن مطالب قابل جستجو است استفاده كند.
2 . ورود به يك واژه با مشتقات مختلف
در جستجوى يك واژه اگر يكى از مشتقات مورد نظر آن در جستجو به نتيجه نرسيد مىتوان از طريق مشتقات ديگر آن را جستجو كرد.
3 . ورود به يك واژه و يافتن واژههاى جديد از آن
وقتى كاربر از طريق يك واژه به هدف خود دست پيدا مىكند، از مطالبى كه در آنجا مىبيند مىتواند واژههاى جديدى را استخراج كند و به جستجوى خود ادامه دهد تا به مطالب جديدى دست پيدا كند.
4 . ايجاد سؤالات جديد با يافتن مطالب يك واژه
وقتى از طريق واژهاى به مطالبى مىرسيم با مطالعه آن مطلب مىتوانيم سؤالاتى مطرح كنيم، و با كمك آن سؤالات واژههايى را آماده كنيم و طبق آنها به جستجو ادامه دهيم.
5 . ورود به غدير با واژههاى پيشنهادى
اين دانشنامه ورود به غدير با واژههاى احتمالى را ممكن مىسازد كه از طرف كاربر پيشنهاد شود، حتى اگر ارتباطى با غدير در آن ديده نشود. بدين معنى كه اگر كسى هيچ سابقهاى با واقعه غدير ندارد تا واژه نزديكى را براى جستجو درباره آن پيدا كند و يا با فن واژه يابى آشنايى ندارد، مىتواند بدون ارتباط واژهاى را در نظر بگيرد و سپس در دانشنامه آن را جستجو كند تا شايد مطلبى راجع به غدير در آن پيدا كند.
6 . نتيجه گيرىهاى آمارى درباره غدير
با استفاده از اين دانشنامه مىتوان كارهاى آمارى دقيق درباره غدير و حتى غير غدير انجام داد. بدين معنى كه دانشنامه با ورود به همه موضوعات مرتبط با غدير مطالب هر كدام را در اختيار كاربر گذاشته است. بر اساس اين مطالب مىتوان دسته بندىهاى جديدى آماده كرد و آمارهاى تازهاى به دست آورد. همچنين دريچههايى نو فراتر از دانشنامه به سوى غدير باز مىشود، كه از هر كدام پنجرههاى جديد و بىانتهايى از معارف غدير باز مىشود.
منابع دانشنامه
راه طى شده براى آماده سازى جامعترين دانشنامه غدير، به سابقه بلند مدت تحقيق و تأليف درباره واقعه غدير در طول تاريخ باز مىگردد. براى استفاده همه جانبه از اين گذشته درخشان در جاى جاى اين دانشنامه، در جمع آورى متون مربوط به غدير - از اعتقادى و حديثى و تاريخى تا جغرافيايى و ادبى و غيره - همه منابع اسلامى اعم از شيعه و سنى مورد مراجعه قرار گرفته و مطالب مربوط به غدير از آنها استخراج شده است.
بر اين اساس همه منابع و تأليفات اسلامى از قرن اول تاكنون مطالعه شده و هزاران كتاب در اين باره جستجو شده؛ و در هر كتابى كوچكترين مطلبى درباره غدير وجود داشته استخراج و با ذكر آدرس و حذف موارد تكرارى در جاى خود از دانشنامه منعكس شده است. بدين گونه كاربران اين دانشنامه از مراجعه به هر كتابى درباره غدير مستغنى گرديده و اطمينان مىيابند كه همه محتملات جستجو شده است.
در همين راستا، 3 محور اساسى براى جمع آورى مطالب دانشنامه در نظر گرفته شده است:
محور اول : جناب حجة الاسلام و المسلمين استاد حاج شيخ محمد باقر انصارى دامت افاضاته، طى بيش از دو دهه تحقيق درباره غدير، تأليفات متعدد در جوانب مختلف آن داشتهاند، و كتابهاى ايشان در ابعاد مختلف موضوع غدير شامل و جامع و طبق ادبيات روز است، و همه مستند بوده و آدرس هر مطلبى در ذيل آن آمده است. با توجه به وجود اين مجموعه علمى، دانشنامه مىتوانست با استفاده از كتابهاى ايشان مسير طولانى كه براى تحقيق در پيش داشت، بر سر اين سفره آماده بسيار سريع طى كند.
لذا با پيشنهاد و اجازه و نظارت مستقيم ايشان بر كار دانشنامه، كه از دير زمانى جزء دغدغهها و آرزوهاى ايشان نيز بوده، منبع اصلى تدوين و تأليف دانشنامه غدير را كتابهاى ايشان قرار داديم. بر اين اساس آدرس كتابهاى ايشان به اضافه منبع اصلى در ذيل هر مطلب آمده است.
مجموعه تأليفات ايشان درباره غدير كه در اين دانشنامه مورد استفاده قرار گرفته، و جامع همه مطالب مربوط به غدير اضافه بر تحليلهاى لازم است، 10 كتاب به ترتيب الفبايى زير است:
1 . اسرار غدير
2 . اولين ميراث مكتوب غدير
3 . تبليغ غدير در سيره معصومينعليهم السلام
4 . چهارده قرن با غدير
5 . ژرفاى غدير
6 . سخنرانى استثنائى غدير
7 . خطابه غدير در آينه اسناد
8 . غدير در قرآن، قرآن در غدير (3 جلد(
9 . غدير كجاست؟
10 . واقعه قرآنى غدير
محور دوم : بزرگ مدافع غدير علامه ميرحامد حسين هندى، طى ساليان متمادى در ده جلد از كتاب »عبقات الانوار« در ابعاد سندى و رجالى غدير تحقيقات گستردهاى به ثمر رسانده، كه از افتخارات غدير و غديريان است. چكيدهاى از »عبقات« با عنوان »چكيده عبقات الانوار« انجام گرفته و در ابحاث سندى و رجالى غدير در اين دانشنامه از آن استفاده شده است.
محور سوم : مجموعه افتخار آفرينى از همه كتب مستقل تأليف شده درباره غدير توسط محقق ارجمند جناب آقاى حاج محمد انصارى دامت افاضاته به عنوان كتابخانه تخصصى غدير طى 20 سال جمع آورى شده كه حدود 1500 عنوان كتاب مستقل درباره غدير است. همچنين فهرست علمى آنها به نام »غدير در آينه كتاب« توسط ايشان تأليف گرديده كه معرفى 2000 كتاب مستقل درباره غدير از مؤلفين قرن دوم تا پانزدهم هجرى است. به عبارت ديگر كتابشناسى غدير؛ شامل كتابهاى چاپى و خطى آن به 20 زبان است، كه عبارتند از: فارسى، عربى، اردو، تركى آذرى، تركى استانبولى، گرجستانى، تاجيكى، كردى، مالايو، تايلندى، بنگالى، تاميلى، سواحلى، انگليسى، آلمانى، فرانسوى، روسى، اسپانيايى، ايتاليايى، نروژى.
اين كتابها در ابعاد مختلف تحقيقى تأليف شده و هر يك از زاويهاى واقعه غدير را مورد بررسى قرار داده است. اين جهات تحقيقى عبارتند از اعتقادى و كلامى، تاريخى و جغرافيايى، حديثى، نسخه شناسى و متن شناسى، رجالى و سندى، قرآنى، دشمن شناسى، احتجاجات و رد شبهات و جواب مخالفان، كتابشناسى، ترجمه و تلخيص، ادبيات شعر و نثر.
استفاده از كتب آن مجموعه اين توفيق را نصيب دانشنامه مىكرد كه با آنچه همه صاحبان فكر و قلم درباره غدير نوشتهاند كامل شود؛ و در واقع همه غدير نويسان به نوعى در تدوين آن مشاركت داشته باشند و اين مجموعه انعكاس زحمات همه خدمتگزاران علمى غدير باشد.
با تشكر از ايشان كه امكان استفاده از كتب آن مجموعه را براى تكميل دانشنامه فراهم كردند؛ براى اين هدف تك تك كتابهاى كتابخانه غدير مورد مطالعه و بررسى قرار گرفت، و آنچه دانشنامه بدان نياز داشت از آنها استخراج گرديد و در جاى خود قرار داده شد، و آدرس مطلب مزبور در آن كتاب در پاورقى ذكر گرديد.
بدين صورت مىتوان ادعا كرد مجموعه 26 جلدى »دانشنامه غدير« در برگيرنده همه آن چيزى است كه مؤلفين غدير طى پانزده قرن از قرن اول اسلام تاكنون درباره آن نوشتهاند.
هر سه محور ذكر شده، از منابع دست اول اسلامى - اعم از شيعى و سنى - استفاده كردهاند و در ذيل هر مطلب آدرس آن را ذكر نمودهاند.
جمع آورى محتوايى دانشنامه
تدوين دانشنامه غدير اگرچه بر اساس واژههاست، اما بايد گفت: هر كس هر جاى اين دانشنامه را مورد مطالعه قرار دهد با يكى از ابعاد معارفى غدير آشنا شده و يكى از موضوعات اصلى يا فرعى آن را دنبال مىكند.
در نگاه كلى مىتوان الگوى معارف غديرى را بر اساس شاخه بندى زير ترسيم كرد كه هر مطلبى درباره هر واژهاى از غدير گفته شود زير مجموعه اين تقسيم بندى خواهد بود:
تقسيمات معارف غدير
در 6 قسمت
اول : تاريخ غدير :
الف . تاريخچه قبل از غدير :
1 . زمينه واقعه غدير
2 . برنامههاى مقدماتى غدير
ب . تاريخ واقعه غدير :
1 . ماجراهاى پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير
2 . ماجراهاى منافقين و دشمنان پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير
ج . تاريخچه چهارده قرن بعد از غدير تا امروز
د . جغرافياى غدير :
1 . موقعيت جغرافيايى سرزمين غدير
2 . سوابق سرزمين غدير
3 . سفرنامههاى غدير خم
دوم : حديث غدير :
الف . اسناد غدير )بررسىهاى رجالى و درايتى( :
1 . اسناد واقعه غدير
2 . اسناد خطبه غدير
3 . بررسى رجالى اسناد غدير
4 . پاسخ به شبهات سندى درباره غدير
ب . منابع غدير :
1 . معرفى منابع واقعه غدير
2 . بررسى رجالى منابع غدير
3 . نسخه شناسى منابع غدير
4 . پاسخ به شبهات درباره منابع غدير
ج . متن خطبه غدير :
1 . نسخههاى مقابله شده خطبه غدير
2 . منابع خطبه غدير
3 . متن كامل و مقابله شده خطبه غدير
4 . مراحل سخن در خطبه غدير
5 . محور سخن در خطبه غدير
6 . موضوعات خطبه غدير
7 . شرح خطبه غدير
سوم : اعتقادات غدير :
الف . ريشههاى علمى غدير درباره ولايت
ب . اثبات امامت 12 امام از حديث غدير
ج . تحليل واقعه غدير و آثار آن
د . احتجاجات غدير
چهارم : قرآن و غدير :
الف . آيات نازل شده در غدير
ب . تفسير قرآن در غدير
ج . مراحل حضور قرآن در غدير
د . تحليلهاى قرآنى غدير
و . موضوع بندى قرآنى غدير
ه . معرفى قرآن در غدير
پنجم: ادبيات غدير :
الف . دعاها و زيارات غدير :
1 . متون دعاهاى غدير
2 . متون زيارات غدير
3 . تحليلى بر متون دعاها و زيارات غدير
ب . كتابشناسى غدير :
1 . تاريخچه تأليف غدير در اسلام
2 . تاريخچه تلخيص و ترجمه در كتب غدير
3 . معرفى اولين تأليفات غدير
4 . معرفى مؤلفين كتب غدير
5 . معرفى كتابهاى مستقل و ضمنى غدير
6 . معرفى كتابهاى چاپى و خطى غدير
7 . معرفى كتابخانههاى كتب خطى غدير
8 . معرفى كشورها و شهرهاى محل انتشار كتب غدير
9 . معرفى زبانهاى كتب مؤلفه در غدير
10 . موضوعات و گرايشهاى تأليفى در كتب غدير
11 . شناسايى مقالات درباره غدير
12 . فعاليتهاى فرهنگى هنرى غدير
13 . معرفى كتابنامههاى غدير
ج . شعر غدير :
1 . شعر عربى
2 . شعر فارسى
3 . شعر اردو
4 . شعر تركى
5 . شعر انگليسى
د . نثر ادبى غدير :
1 . غدير در نثر عربى و فارسى
2 . غدير در ادبيات زبانهاى مختلف دنيا
ششم : مسائل عملى غدير :
الف . اعمال عبادى روز غدير
ب . عيد و جشن غدير
ج . آداب مسجد غدير
د . تبليغ غدير :
1 . شيوههاى كلى تبليغ غدير
2 . پشتوانههاى تبليغ غدير
3 . روشهاى عملى تبليغ غدير
4 . فرهنگ سازى براى تبليغ غدير
5 . جهت گيرى تبليغ غدير
6 . كيفيت برخورد با دشمن غدير
شيوه تدوين دانشنامه
شيوه نامه تدوين و تأليف دانشنامه غدير بر اساس 3 اصل زير تنظيم شده است:
1 . مطالب دانشنامه بر اساس واژهها و به صورت الفبايى چينش شده است. مجموعه واژههاى اصلى اين دانشنامه حدود 2000 واژه و عناوين زير مجموعه آنها حدود 6500 عنوان است، كه جمعاً حدود 8500 پنجره جستجوى غدير را به روى شما باز مىكند.
2 . در اين دانشنامه، به كلماتى كه مستقيماً از موضوعات فرعى غدير حساب مىشوند اكتفا نشده است؛ بلكه هر واژهاى كه ارتباطى به غدير داشته آورده شده و ربط آن از نظر زمانى و مكانى و كيفيت ارتباط بيان شده است.
3 . در هر واژه، مطالب زير مجموعه آن هم به ترتيب الفبا چينش شدهاند. در مواردى كه عنوان فرعى نيز زير مجموعه داشته، باز هم عناوين جزئىتر براى تفكيك مطالب به كار رفته است. برخى واژهها تقسيمات داخلى دارد، كه در آن موارد ترتيب منطقى مطالب مراعات شده و ترتيب الفبايى در نظر گرفته نشده است.
راهنماى دانشنامه غدير
جلد اول دانشنامه به عنوان مقدمه و در واقع راهنماى آن تدوين گرديده، كه مراحل طى شده در آماده سازى اين دانشنامه را به تفصيل شرح داده است. با اين هدف 6 بخش مقدمه به شرح زير تدوين شده است:
بخش اول : مقدمه مؤلف، كه شامل كليه مراحل تدوين دانشنامه از انگيزهها و اهداف تا جمع آورى و تأليف آن است.
بخش دوم : اجمالى از واقعه غدير، با اين هدف كه مطالعه كننده و جستجوگرِ دانشنامه با اطلاع از خلاصهاى از ماجرا بتواند سؤالات خود را مطرح نموده واژههاى مورد نياز خود را پيدا كند.
بخش سوم : خلاصه مقدمه به زبان عربى، كه براى آشنايى كاربران عرب زبان با محتوا و كيفيت استفاده از آن است.
بخش چهارم : خلاصه مقدمه به زبان اردو، كه براى آشنايى كاربران اردو زبان با محتوا و كيفيت استفاده از آن است.
بخش پنجم : نمايه كل واژههاى اصلى و فرعى، كه براى تسهيل در مطالعه و جستجو و به دست آوردن نتايج آمارى و جمع بندىهاست. چينش اين نمايه به ترتيب الفبايى مانند اصل دانشنامه است.
بخش ششم : خلاصه مقدمه به زبان انگليسى، كه براى آشنايى كاربران انگليسى زبان با محتوا و كيفيت استفاده از آن است.
روش نگارش دانشنامه
شيوه نگارشى و صفحه آرايى دانشنامه غدير بر اساس 14 ماده زير تنظيم شده است:
1 . در كل دانشنامه سه فونت استفاده شده است: عناوين اصلى با قلم سياه خاص، عناوين فرعى با قلم سياه ديگر، متن كتاب با قلم نازك. براى يك دست بودن دانشنامه سرتاسر متن يك دست و با يك قلم است و از به كار بردن قلم سياه در مطالب مهم متن اجتناب شده است.
2 . واژههاى اصلى بر اساس الفبا چيده شده و شماره مسلسل ندارد، اما عناوين فرعى اگر بيش از يك مورد باشد، با شمارش عددى يا حروفى آورده شده است.
3 . قبل از واژه اصلى علامت مثلث ){( قرار داده شده، تا از عناوين فرعى متمايز باشد.
4 . هر يك از مطالبِ زير مجموعه عناوين فرعى با علامت دائره )( مشخص شده است.
5 . در هر واژه يا عنوانِ فرعى، مطلب به طور كامل و جامع آورده شده؛ ولى در پارهاى از موارد كه ممكن است مخاطب مطالب بيشترى درباره آن واژه يا عنوان بخواهد براى توضيح بيشتر به موارد ديگر ارجاع داده شده و با علامت مربع )( مشخص شده است.
6 . براى نشان دادن واژههايى كه مطالب آن تحت واژهاى ديگر آمده، از علامت مساوى )=( استفاده شده است. از آنجا كه ممكن است براى يك مفهوم واژههاى مختلفى به ذهنهاى مختلف تبادر داشته باشد، همه واژههاى محتمل آورده شده و در آنها به مورد معروفتر ارجاع داده شده است. همچنين در مواردى از عناوينِ فرعى علامت مساوى )=( آمده كه دو نوع است: يكى مواردى كه كلاً به واژههاى ديگر ارجاع داده شده، و ديگرى مواردى كه به عنوانى ديگر در همان واژه ارجاع داده شده تا از تكرار مطلب جلوگيرى شود.
7 . پاورقىها در پايين صفحه طبق شماره آن است، و زير متون قرار داده نشده است.
8 . هر يك از حروف الفبا از صفحه جديد آغاز شده است.
9 . اگر مطلبى در چند واژه قابل استفاده بوده، در همه آنها آورده شده و به صورت ارجاع عمل نشده است.
10 . در واژ0هايى كه توضيحى لازم بوده داخل پرانتز )( با حروف نازكتر آمده است.
11 . نمايه كل واژهها اضافه بر اينكه در جلد اول به طور كامل آمده، در آغاز هر جلد نيز نمايه واژههاى همان جلد آمده است.
12 . در سر صفحهها واژه اصلى منعكس شده است.
13 . در جلد ششم دانشنامه نقشهها و تصاوير مربوط به سرزمين غدير آمده است.
14 . گذشته از مقدمه مفصل در جلد اول، در آغاز هر جلد نيز مختصراً به محتواى آن اشاره شده است.
افتخار خدمتگزارى غدير
در هزار و چهارصدمين سال شهادت صاحب غدير مولانا اميرالمؤمنينعليه السلام، به خدمتگزارى بر آستان حضرتش افتخار مىكنم، و آن را مديون زحمات و دعاى پدر بزرگوارم و استاد دلسوزم حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ محمد باقر شريفى رحمة اللَّه عليه مىدانم؛ كه عمرى خدمتگزار غدير و بهترين الگو و مشوّقِ من بودند. جلسات غديرى ايشان خاطرههاى اثر گذار و فراموش نشدنى در قلبم به يادگار گذاشته؛ و دعاى خير آن بزرگمرد بعد از رحلتشان باعث تقويت عملكرد اين جانب شده است.
در پانزدهمين قرن غدير، مژده اين دانشنامه را تقديم نسلهايى مىنمايم كه در روزگار درخشش غدير و اوج عظمت آن به دنيا مىآيند. شيرينىِ غدير در كامشان مبارك باد كه از دوران اثبات غدير گذشتهاند و در زمان جوشش چشمه معارف آن بدون هيچ مُعارضى قدم در جهان گذاشتهاند. به اميد آنكه نسلهاى بعد از ما قدر تلاشهاى گذشته غديريان را بدانند، و به ترجمه اين اثر به زبانهاى مختلف اقدام نمايند.
اين انجام وظيفه را خاضعانه به اولين مدافع و نخستين شهيده غدير حضرت صديقه طاهره فاطمه زهراعليها السلام و غنچه شهيدش حضرت محسنعليه السلام تقديم مىنمايم. آنگاه تجديد بيعتى با صاحب غدير حضرت ولى اللَّه الاعظم اميرالمؤمنينعليه السلام مىنمايم، و سر تعظيم و تسليم و اطاعت در برابر امامان معصوم غدير فرود مىآورم. به اميد روزى كه آخرين وارث غدير حضرت مهدىعليه السلام را ببينم و بر توفيقِ اين خدمت بوسه بر دست مباركش زنم، و بر پايش افتم و دستان پر محبتش را بر سرم احساس نمايم.