Shamloo/صفحه تمرین
| اطلاعات کتاب |
|---|
جایگاه و اهمیت
کتاب سُلَیْم بن قِیس هِلالِی یکی از کهن‌ترین،[۱] مشهورترین،[۲] با اهمیت‌ترین[۳] و پرمناقشه‌ترین[۴] کتاب‌های روایی اسلامی و شیعی تلقی شده است. برخی محققان، آن را قدیمی‌ترین کتاب شیعی[۵] و برخی دیگر آن را، پس از قرآن و مواریث کتبی انبیاء علیهم السلام نزد اهل بیت علیهم السلام، قدیمی‌ترین کتاب اسلامی[۶] دانسته‌اند. محمد بن ابراهیم نعمانی،[۷] محدث شیعه در قرن چهارم قمری، این کتاب را بزرگترین و قدیمی‌ترین اصل [یادداشت ۱] شیعی و محمد بن ندیم،[۸] کتاب‌شناس در قرن چهارم، آن را اولین کتاب شیعی قلمداد کرده‌اند.
به‌گفته نعمانی روایات این کتاب تنها از رسول خدا صلى الله عليه وآله، امیرالمؤمنین علیه السلام، مقداد، سلمان فارسی و ابوذر و کسانی که در مسیر آنان قرار دارند از صحابه رسول خدا امیرالمؤمنین نقل شده است.[۹] این کتاب مورد تأیید برخی از ائمه علیهم السلام قرار گرفته است؛[۱۰] در منابع، روایاتی از امام سجاد[۱۱] و امام صادق [۱۲]علیهما السلام در تأیید این کتاب آمده است. همچنین، این کتاب مورد اعتماد عالمان شیعه بوده و از آن روایاتی نقل کرده‌اند؛[۱۳] کسانی چون ثقة‌الاسلام کلینی[۱۴] (درگذشته ۳۲۹ق)، شیخ طوسی (درگذشته ۴۶۰ق)[۱۵] و علامه حلی (درگذشته ۷۲۶ق)[۱۶] و علامه مجلسی (درگذشته ۱۱۱۰ق).[۱۷]
اهمیت
حضور مؤلف کتاب سلیم بن قیس الهلالی در يكى از مهم‌ترين و حساس‌ترين مقاطع تاريخ صدر اسلام و نيز گزينش مطالبى كه نقش اساسى در تبيين تاريخ اسلام و عقايد و افكار مسلمانان دارد، نشان‌دهنده اهمیت آن دانسته شده است.[۱۸] برخی محققان اهمیت این کتاب را از سه جنبه روایی، تاریخی و کلامی دانسته‌اند:
- از نظر روایی: این کتاب از نخستین گردآورده‌های روایی شیعه و از اولین منابع حدیث اسلامی از زمانی است که حکومت وقت سیاست منع حدیث را اعمال کرده بود. نویسنده این کتاب از جمله شیعیانی بود که با این سیاست مقابله کرد و با تدوین این کتاب برای جلوگیری از انحراف از قرآن و سنت کوشید. بر این اساس، با فرض صحت اسناد نسخه موجود، این کتاب تنها نگاشته روایی باقی‌مانده از نیمه نخست سده اول هجری خواهد بود.[۱۹]
- از نظر تاریخی: ارائه گزارش‌هایی دقیق، به‌همراه جزئیات، مستقیم یا با یک واسطه از حوادث پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و دوران حکومت امیرالمؤمنین علیه اسلام. همچنین، ارائه گزارش‌هایی از حوادثی که میان شیعه و اهل سنت همواره محل اختلاف و منازعه بوده است: رخدادهایی چون تأکید پیامبر بر امامت و ولایت، هجوم و آتش‌زدن خانه حضرت زهراء علیها السلام، ماجرای صحیفه ملعونه. رخدادهایی که در منابع متقدم تاریخی کمتر مورد توجه بوده است.[۲۰]
- از نظر کلامی: پرداختن به موضوع امامت و خلافت، به‌عنوان مهم‌ترین موضوع مورد اختلاف میان شیعه و اهل سنت، به‌گونه‌ای که نگاه شیعه بدون امکان توجیه و تأویل ارائه شود از جمله خصوصیت اصلی کلامی این کتاب است. در کنار این، تصریح به خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام و نام‌بردن ائمه دوازده‌گانه و جایگاه مادی و معنوی آنان توسط رسول خدا صلی الله علیه و آله و طرد و انکار نظر مخالف این از ویژگی های کلامی این کتاب است. مطالبی که اثبات آنان نقش مهمی در فیصله‌دادن به کشمکش‌های کلامی در جهان اسلام خواهد داد.[۲۱]
ویژگی‌ها
برای کتاب سلیم بن قیس هلالی در منابع ویژگی‌هایی برشمرده شده است؛ از جمله:
- این کتاب در شکل موجود آن مشتمل بر ۴۸ روایت است که بیشتر آنها طولانی است.[۲۲]
- روایاتی در منابع دیگر هست که احتمالاً منقول از این کتاب باشد، ولی در کتاب موجود سلیم نیامده است.[۲۳]
- محتوای این کتاب، نقل وقایع پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله، رخدادهای دوران خلافت امیرالمؤمنین، احادیثی درباره فضیلت امام و اهل بیت علیهم السلام و پیش‌بینی حوادث قرن اول قمری است.[۲۴]
- در این کتاب از پنج امام نخست شیعه یاد شده و به ادامه سلسله ائمه علیهم السلام در نسل امام باقر علیه السلام بدون ذکر نام آنها اشاره شده است.[۲۵]
- هسته اصلی کتاب متعلق به سال‌های پایانی حکومت هشام بن عبدالملک اموی (حکومت: ۱۰۵-۱۲۵ق) است.[۲۶]
- نقطه تمرکز روایات شهر کوفه است و وضعیت شیعیان این شهر با کمی تفصیل بیان شده است.[۲۷]
- اين كتاب داراى ترتيب خاصى نيست و مؤلف در ذكر روايات هيچ‌گونه ترتيبى اتخاذ نكرده است.[۲۸]
اعتبار
نویسنده
ترجمه و چاپ و نشر
پانویس
- ↑ میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۱، ص۳۲.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۱.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۱.
- ↑ «سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ «کتاب سلیم بن قیس الهلالی أقدم نص تاریخی عقائدی فی الإسلام»، ص۸۵.
- ↑ الغیبة، ص۱۰۱.
- ↑ الفهرست، ص۳۰۷-۳۰۸.
- ↑ الغیبة، ص۱۰۲.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۲.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۸، ص۷۲.
- ↑ الذریعه، ج۲، ص۱۵۲.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۲.
- ↑ برای نمونه‌ای نگاه کنید: الکافی، ج۱، ص۲۹۷-۲۹۸.
- ↑ برای نمونه‌ای نگاه کنید: تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۷۶-۱۷۷.
- ↑ منتهی المطلب، ج۸، ص۵۶۲.
- ↑ برای نمونه‌ای نگاه کنید: ج۱۶، ص۸۴-۸۵.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۴.
- ↑ «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۹-۲۰.
- ↑ «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۰.
- ↑ «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۰.
- ↑ «سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ «سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ «سیلم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.
- ↑ میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.
- ↑ میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۴.
- ↑ اصل مجموعه روایاتی است که محتوای آن از کتاب دیگری گرفته نشده، بلکه نویسنده خود این روایات را از معصوم یا کسی که بی‌واسطه از معصوم نقل کرده شنیده و آنها را نوشته است (الذریعه، ج۲، ص۱۲۶).
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تهذيب الأحكام؛ محمد بن الحسن طوسى، م ۴۶۰ق، تحقیق: حسن الموسوى خرسان، تهران: دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ق.
- الذریعة الی تصانیف الشیعة؛ محمدمحسن بن علی منزوی (آقابزرگ تهرانی)، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- «سلیم بن قیس هلالی»؛ سید محمد عمادی حائری، دانشنامه جهان اسلام (ج۲۴)، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخست؛ سید حسین مدرسی طباطبایی، ترجمه: سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم: نشر مورخ، ۱۳۸۶ش.
- الغیبة؛ محمد بن ابراهیم نعمانی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران: مکتبة الصدوق، ۱۳۹۷ق.
- فرهنگ کتب حدیثی شیعه؛ سید محمود مدنی بجستانی، تهران: مؤسسه انتشارات امير کبير (شرکت چاپ و نشر بين‌الملل)، ۱۳۸۵ش.
- الفهرست؛ محمد بن اسحاق (ابن‌ندیم)، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
- الکافی؛ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الكتب الإسلامية، ۱۴۰۷ق.
- «کتاب سلیم بن قیس الهلالی أقدم نص تاریخی عقائدی فی الإسلام»؛ محمدباقر انصاری زنجانی، مجله تراثنا، سال شانزدهم، شماره ۳ و ۴، رجب تا ذوالحجه ۱۴۰۲ق.
- «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»؛ محمدتقی سبحانی، نشریه آینه پژوهش، شماره ۳۷، فروردين و ارديبهشت ۱۳۷۵ش.
- منتهی المطلب فی تحقیق المذهب؛ حسن بن یوسف (علامه حلی)، مشهد: آستانة الرضوية المقدسة (مجمع البحوث الإسلامية)، ۱۴۱۲ق.
- وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة؛ محمد بن حسن حر عاملی، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.