زنان راوی غدیر

اتمام حجت بانوان با غدير

پرونده علمى غدير تا كنون دوران بى‏ وقفه هزار و چهارصد ساله‏ اى را پشت سر گذاشته كه طى آن امر پيامبرصلى الله عليه وآله بر پشتيبانى دائمى از غدير به اجرا در آمده است. واعظان بسيارى بر فراز منبرها، و علماى وارسته‏ اى در مجالس بحث و مناظره، و مؤلفان زبردستى در كتاب‏ ها، و ابرمردانى همچون سلمان و ابوذر و مقداد به عنوان شاهدان صدق غدير، و نيز خدمتگزارانى در آحاد جامعه، وظيفه حراست و دفاع از اين آرمان بزرگ اسلام را بر دوش كشيده‏ اند.

اگر غدير در عينيت جامعه تحقق مى‏ يافت، اختلاف و تفرقه‏ اى نبود تا نياز به احتجاج‏ ها و مناظرات براى اثبات بنيادهاى ولايت باشد.

حضرت فاطمه زهرا عليه السلام در مقام عصمت و مرتبه سيدة نساء العالمين، اولين مدافع غدير بودند.

زنان نيز به عنوان نيمى از مخاطبان «من كنت مولاه فعلى مولاه» در اعتقاد به غدير و دفاع از آن وظيفه دارند. همانگونه كه ولايت صاحب غدير بر مردان و زنان يكسان است وظيفه اين دو گروه نيز در برابر او يكسان است. در طول تاريخ نيمى از عدد ميلياردى شيعيان و دوستان اميرالمؤمنين‏ عليه السلام را زنان تشكيل داده‏ اند و در اعتقاد به آن حضور داشته‏ اند.

در موقعيت‏ هاى دفاعى غدير، بنا بر شرايط مختلف زمان‏ ها، به موارد شاخصى بر مى‏ خوريم كه زنان از غدير دفاع كرده‏ اند و در برابر دشمنانى همچون معاويه اتمام حجت كرده‏ اند، و اين حاكى از آن است كه دفاع از ولايت در هر شرايطى بر مرد و زن واجب است.

به غير از حضرت زهرا عليها السلام و اتمام حجت حضرت با غدير -  كه در عنوان نام حضرت آمده -  ، در اينجا نمونه‏ هايى از اين احتجاجات و اتمام حجت‏ هاى بانوان به طور فهرستوار تقديم مى‏ شود، و براى توضيح بيشترِ هر مورد به عنوان آن -  كه نام شخص احتجاج كننده است -  مراجعه شود:

اتمام حجت ام‏ سلمه با غدير: 1 مورد.

اتمام حجت خوله حنفيه با غدير: 1 مورد.

اتمام حجت دارميّه حجونيّه با غدير: 1 مورد.

احتجاج و اتمام حجت بانوان به غدير را مى‏ توان اين گونه نيز بيان كرد:

از زواياى جالب غدير نقش بانوان در احتجاج به غدير يا نقل حديث غدير است، كه در كمتر ماجرا و حديثى اين اتفاق افتاده است، آن هم به نقل شيعه و اهل‏ سنت. اگر تعداد بانوانى كه نام آنان به عنوان راوىِ داستان غدير در تاريخ و كتب حديث مانده است، با آنچه در موارد ديگر كه توسط آنان گزارش شده مقايسه گردد، خواهيم ديد كه حضور زنان در نقل ماجراى غدير خم و يا استدلال به آن حضور چشمگير است. حتى بيش از موضوعات ديگرى است كه آنان در طريق نقل آن قرار گرفته ‏اند.

از نكات قابل توجه در همين زمينه، سلسله سندى است كه در ميان بانوان اهل‏بيت‏ عليهم السلام در خصوص حديث غدير وجود دارد:

به ترتيب پنج «فاطمه» كه هر يك عمه ديگرى است در طريق روايت قرار گرفته‏ اند؛ آغاز آنان ظاهراً حضرت فاطمه معصومه‏ عليه السلام، و در نهايت فاطمه زهرا عليها السلام است، كه ششمين «فاطمه» در طريق روايت است، كه ذيلاً خواهد آمد.

با توجه به عنايت ويژه پيامبر صلى الله عليه وآله به حضور مسلمانان در اين رخداد، به همراه آوردن همه همسران و اهل‏بيت‏ عليهم السلام خود و نيز شيوه‏اى كه آن حضرت‏ صلى الله عليه وآله در ابلاغ مأموريت الهى در معرفى مجدّد على‏ عليه السلام در روز غدير اتخاذ كرد، طبيعى بود كه زنان بسيارى نيز مستقيماً شاهد ماجرا باشند.

در برشمارى بانوانى كه حديث غدير را روايت كرده‏ اند، نخست به معرفى كسانى مى‏ پردازيم كه جزء صحابه پيامبر صلى الله عليه وآله به شمار مى‏روند. آنگاه نام چند نفر از تابعين را بازگو مى‏ كنيم، و سپس از دو تن از زنانى كه در مقام احتجاج و استدلال به اين حديث شريف استناد جسته‏ اند ياد مى‏ كنيم. شرح و توضيح هر كدام نيز هم در محل خود در اين دانشنامه آمده است.

حضرت فاطمه زهراعليها السلام

روايت غدير به نقل از حضرت فاطمه‏ عليها السلام را ابوالعباس احمد بن محمد بن سعيد همدانى معروف به ابن‏ عقده (م 133 ق) در كتابى كه ويژه حديث غدير نگاشته آورده است. اين كتاب همان است كه مرحوم سيد بن طاووس به نسخه‏ اى از آن اشاره مى‏ كند كه تاريخ كتابت آن سه سال پيش از درگذشت مصنف -  يعنى سال 330 ق -  است، و خط شيخ طوسى و بزرگانى از علماى اسلام بر آن نقش بسته و نزد ابن‏ طاووس بوده است.

او حديث غدير را در اين كتاب از صد و پنج طريق نقل مى‏ كند، كه از جمله از صديقه كبرى عليها السلام است .

شمس ‏الدين محمد بن محمد شافعى معروف به ابن‏ الجزرى (م 833 ق) كتاب «اسنى المطالب فى مناقب على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام» را درباره اثبات تواتر حديث غدير نگاشته، و حديث را از هشتاد طريق نقل كرده است. وى همچنين روايت غدير را از طريق آن حضرت‏ عليها السلام نقل كرده است.و نيز شيخ منصور رازى مؤلف كتاب «حديث غدير» آن را از حضرت‏ عليها السلام روايت كرده است.

شهاب‏ الدين سيد على بن شهاب بن محمد همدانى (م 786 ق) صاحب كتاب «مودة القربى» نيز اين روايت را از حضرت فاطمه‏ عليها السلام نقل مى‏ كند:

قالت: قال رسول ‏اللَّه‏ صلى الله عليه وآله: من كنت وليه فعلى وليه، و من كنت امامه فعلى امامه.

در كنار اين نقل‏ ها، حضرت زهرا عليها السلام چندين احتجاج به حديث غدير نيز دارد كه در نام حضرت در اين دانشنامه آمده است.