شاهد

بررسى و تحليل روايات جمعيت حاضر در غدير

در مكتب شيعه، پذيرش مسئله جانشينى امام على ‏عليه السلام به عنوان امام در امر هدايت دينى و سياسى مردم، امرى الهى و وصيت پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله در روز غدير خم به آن، امرى قطعى و متواتر است. اما برخى از مورخان در ثبت و ضبط گزارش ‏هاى جزئى اين واقعه اهتمام داشته، و برخى به صورت كلى آن را ثبت نموده‏ اند.

جمعيت حاضر در روز غدير و يا جمعيت همراه پيامبرصلى الله عليه وآله از مدينه به مكه از جمله امور جزئى است كه موجب اختلاف نظر مورخان و محدثان شده است. بنابراين، برخى منابع روايى و تاريخى شيعه پذيرش مسئله جانشينى امام على‏ عليه السلام به عنوان امام در امر هدايت دينى و سياسى مردم امرى الهى، و وصيت پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه وآله در روز غدير خم به آن امرى قطعى و متواتر است.

اما برخى از مورخان در ثبت و ضبط گزارش‏ هاى جزئى اين واقعه اهتمام داشته، و برخى به صورت كلى آن را ثبت نموده‏ اند. از اين رو اهميت دارد تا براى تبيين دقيق ‏تر، به جزئيات اين مسئله پرداخته شود.

در اينجا تلاش بر آن است تا با ملاحظه شواهد و قرائن و با شيوه توصيفى و تحليلى، جمعيت حاضر در غدير خم از نگاه فريقين بررسى شود.

با توجه به متواتر بودن روايت غدير خم، متكلمان، محدثان و مورخان شيعه و سنى از زواياى مختلفى از جمله: زمان و مكان غدير خم، علت انتخاب مكان غدير، عبارت‏ ها و كلماتى كه در سخنرانى پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه وآله آمده و جريان‏ هايى كه در آن اتفاق افتاده به نوعى مورد كاوش قرار گرفته ‏اند.

اما از مباحثى كه كمتر به آن توجه شده و بدون بررسى و تحليل تاريخى از آن سخن به ميان آمده «تعداد جمعيت حاضر در غدير» است.

مى ‏توان گفت علت عدم پرداختن به اين مسئله در كم اهميت بودن موضوع براى آنان بوده است، زيرا اهميت براى آنان در اصل موضوع غدير خم است و تعداد جمعيت در اين رويداد مهم دخالتى ندارد.

اما در اينجا تلاش بر آن است تا بر اساس گزارش‏ هاى موجود، به بررسى روايى و تاريخى جمعيت غدير خم، با توجه به منابع كهن به صورتى تحليلى و توصيفى پرداخته شود، تا فوايد جزئى اين موضوع روشن شود.

پيش فرض اين مبحث بر اين است كه رواياتِ بيانگر كم بودن جمعيت داراى ضعف سندى و محتوايى بوده، و روايات هفتاد يا نود هزار نفر درست باشد، و امكان دارد در اين صورت تصحيف بين عدد سبعين الف (هفتاد هزار) و تسعين الف (نود هزار) رخ داده است:

با اين مقدمه چند نكته را يادآور مى‏ شويم:

واقعه غدير خم

رويداد تاريخى غدير خم بر اساس گزارش منابع فريقين در هجدهم ذى‏ الحجه سال دهم هجرت××× 1 الخصال: ج 2 ص 395. تاريخ يعقوبى: ج 1 ص 508 . مناقب آل ابى‏ طالب )ابن شهرآشوب( : ج 3 ص 27. البداية والنهاية: ج 5 ص 209. ××× در روز يكشنبه××× 2 البداية و النهاية: ج 5 ص 209: الثامن‏عشر من ذى‏الحجه عامئذ، و كان يوم الأحد بغدير خم تحت شجرة هناك. فبيّن فيها اشياء، و ذكر من فضل على‏عليه السلام و امانته و ... . ××× رخ داده است. ابن‏اثير به نقل يكى از شاهدان عينى غدير خم، زمان اين اجتماع بزرگ را بعد از نماز ظهر گزارش كرده است. طى اين گزارش ابوالطفيل مى‏گويد: در حجةالوداع همراه پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله بوديم كه هنگام ظهر دستور داد مكانى را براى نماز مهيا كنيم و خارها را جمع كنيم. بعد از آن نماز خوانديم، و پيامبرصلى الله عليه وآله بعد از نماز دست على بن ابى‏طالب‏عليه السلام را گرفت و فرمود: من كنت مولاه فهذا على‏عليه السلام مولاه.××× 3 اسد الغابة: ج 5 ص 252: نشهد انا اقبلنا مع رسول‏اللَّه‏صلى الله عليه وآله من حجةالوداع. حتى اذا كان الظهر، خرج رسول‏اللَّه‏صلى الله عليه وآله فأمر بشجرات فشددن، و القى عليهن ثوب. ثم نادى: الصلاة. فخرجنا فصلّينا. ثم قام فحمد اللَّه تعالى و اثنى عليه، ثم قال: يا ايها الناس، اتعلمون ان اللَّه عزوجل مولاى و انا مولى المؤمنين، و انى اولى بكم من انفسكم؟ يقول ذلك مراراً. قلنا: نعم، و هو آخذ بيدك يقول: من كنت مولاه فعلى مولاه. اللهم وال من والاه و عاد من عاداه. ثلاث مرات. ××× و در آن روز گرما طاقت فرسا بود.××× 4 اقبال الاعمال: ص 456: و قد بلغنا غدير خم فى وقت لو طرح اللحم فيه على الارض لانشوى. الهداية الكبرى: ص 103: و قد علمت انه كان يوماً شديد القيظ؛ يشيب فيه الطفل... . شرح الاخبار: ج 1 ص 99: و ذلك فى يوم ما اتى علينا يوم اشد حرّاً منه.